Atari:Iruñea

Ongi etorri Iruñeko Atarira!

Iruñea

Iruñea (gaztelaniaz Pamplona) Nafarroako hiriburua da. 201.311 biztanle ditu (% 8,65 euskaldun). Euskal Herriko hirugarren hiririk handiena da. Herrixka baten gainean, Ponpeio erromatar jeneralak sortu zuen hiria, Kristo aurreko 74. urtean, Pompaelo izenarekin; geroago, Nafarroako Erresumaren hazia izanen zen Iruñeko Erresumaren hiriburu bihurtu zen. Eusko abertzaleentzat, Iruñea da Euskal Herriko hiriburua.

Herritarrei iruindar esaten zaie; edota, maila apalagoan eta gizonezkoei baino ez, iruinxeme.

Hiriak euskara batuan Iruñea du izena, Euskaltzaindiak hala arautu baitu. Udalak, ordea, beste bi hauek ditu onartuak izen ofizialtzat: Pamplona gaztelaniaz eta Iruña euskaraz. Bukaeran -a artikulua du Iruñea izenak, hau da, Iruñean, Iruñera, Iruñetik eta Iruñeko deklinatzen da NON, NORA, NONDIK eta NONGO kasuetan.

Izenaren etimologia oso eztabaidatua da, argia ez delako. Irun- erroarekin erlazionatua agian, Runa (bertatik igarotzen den ibaiaren antzinako izena, egun Arga ibaia) izenarekin akaso, hiri izan dezake erroan; Euskal Herrian adibideak badira: Irun, Irunberri, Iruña Oka.

Iruñerria eskualdean dago. Mugakideok ditu: Berriozar, Antsoain eta Ezkabarte iparraldean; Berriobeiti ipar-mendebaldean; Ezkabarte, Atarrabia eta Burlata ipar-ekialdean; Orkoien eta Oltza zendea mendebaldean; Atarrabia, Burlata eta Aranguren ekialdean; Zizur Nagusia eta Zizur zendea hego-mendebaldean; Zizur eta Galar hegoaldean; eta azkenik, Aranguren hego-ekialdean.

...gehiago irakurri

Gai nagusiak

Iruñeko auzoak: Arrotxapea‎ • Arantzadi • Arrosadia‎ • Azpilagaña‎ • Beloso‎ • Biritxitu‎ • Buztintxuri‎ • Donibane • Ermitagaña • Erripagaina‎ • Etxabakoitz‎ • Ezkaba • Alde Zaharra • Bigarren Zabalgunea • Lehen Zabalgunea • Iturrama‎ • Landaben • Lezkairu‎ • Magdalena • Mendebaldea • Mendillorri • Sanduzelai‎ • Santa Luzia • Txantrea‎
Iruñeko geografia: Iruñeko kaleak • Iruñeko plazak • Iruñeko parkeak • Iruñerriko Mankomunitatea • Iruñerria • Iruñeko barruti judiziala • Iruñe eta Tuterako artxidiozesia
Iruñeko eraikinak: Iruñeko elizak‎‎ • ‎Iruñeko harresiak • Iruñeko zubiak • Iruñeko jauregiak • Iruñeko liburutegiak • Iruñeko hotelak‎ • Iruñeko ikastetxeak‎ • Iruñeko iturriak‎ • Iruñeko merkatuak‎ • Iruñeko monumentuak‎ • ‎Iruñeko museoak‎
Iruñeko historia: 1978ko Sanferminak • 905eko Iruñeko estatu kolpea • Angel Berroetaren hilketa • Batasun Pribilegioa • Gamazada • Iruñeko burguak • Iruñeko Erresuma • Iruñeko gudua • Nabarreriako Gerra • Nagore Laffageren hilketa • Pompaelo • San Zernin
Iruindarrak: Iruindar ospetsuen zerrenda • Mari Abrego • Bittor Aiape • Jesús Aizpún • Telmo Aldaz • Angelita Alfaro • Juan Cruz Alli • José Joaquín Arazuri Miguel Astrain • Cesar Azpilikueta • Aurora Beltrán • Juan José Benítez • Uxue Barkos • Pernando Barrena • Angel Berroeta • Arturo Kanpion • El Drogas • Francisco Javier Ekisoain • Borja Ekiza • Maider Esparza • Jaime Ignacio del Burgo • Lorea Elso • Aingeru Epaltza • Carlos Etaio Etaio Kapitaina • Victor Eusa • Carlos Garaikoetxea • Ion Andoni Goikoetxea • Carlos Gurpegi • Mikel Idoate • Juan Iturralde • Alfredo Landa • Pascual Madoz • Iñigo Monreal • Iker Muniain • Najwa Nimri • Hermilio Oloritz • Pablo Orbaiz • Jose Luis Orella • Pedro Osinaga • Iñaki Otxoa de Olza • Joseba Asiron • Miguel de la Quadra-Salcedo • Helena Resano • German Rodriguez • Pablo Sarasate • Juan Sada • José Sanjurjo • Jesus Mari Satrustegi • Martxelo Sotes • Miguel Sánchez-Ostiz • Alberto Undiano • Juan Carlos Unzue • Miguel Javier Urmeneta • Asisko Urmeneta • Mikel Urmeneta • Tomás Urzainki • Pedro Mari Zabalza • Paz Ziganda...
Iruñeko kultura: Iruñean girotutako filmak‎‎Iruñeko elkarteak • Iruñeko gastronomia‎ • Iruñeko hezkuntza‎ • Iruñeko ikurrak‎ • ‎Iruñeko jai eta jaialdiak • Iruñeko liburutegiak • ‎Iruñeko museoak‎ • Iruñeko musika • Nafarroako Euskara Elkargoa • Euskararen Nafar Institutua‎
Iruñeko garraioa: Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioa‎ • Iruñeko bidegorria‎ • Iruñeko autobus geltokia‎ • Iruñeko geltokia • Iruñea-Noain aireportua • Iruñeko zubiak
Iruñeko kirola: Osasuna futbol taldea • Sadar • SDC San Antonio • Labrit pilotalekua • Taxoare (kirol-instalakuntzak) • Iruñeko bidegorria
Iruñeko hedabideak: Berria • Canal 4 Navarra • Canal 6 Navarra • Diario de Navarra • Diario de Noticias • EITB • Eguzki Irratia • Euskalerria irratia • Karrika (aldizkaria)
Iruñeko politika: Iruñeko alkateak • Iruñeko Udala • Nafarroako Foru Aldundia‎ • Nafarroako jauregia • Nafarroako aldundiburuen zerrenda • Nafarroako Gobernua
Iruñeko ekonomia: Iruñeko merkatuak‎ • Landaben‎
Iruñeko jai eta jaialdiak: Iruñeko Sanferminak • Iruñeko entzierroa • Iruñeko peñak • Riau-riau • Txupinazoa

Nabarmendutako iruindar artikulua

Nabarmendutako iruindarra

Iruñeko Alde Zaharra Nafarroako hiriburuko auzo bat da, hiriko zaharrena, bertan jatorria duelarik. Hiriaren bihotzean dago, Iruñerriko ordokiaren erdian dagoen muino edo zatirik garaienean, bertan hiriko monumentu historiko nagusienak daudelarik.

Iruñeko Alde Zaharra hiriaren erdigunean eta hiria beraren zati handi bat dagoen ordokia eta Iruñerriaren gain kokatua dago. Gainontzeko auzo berriekin ongi komunikatua dago, Billabesa edota Atarrabiarra hiri-autobus zerbitzuaren linea gehienak auzoaren mugetan geltokiak baidituzte (nagusiki Sarasate pasealekuan), 14. linea alde zaharrean barneratzen delarik (Iruñeko udaletxearen atzealdean geltokia baitu). Gaur egun linea batzuk Alderdi Zaharrera hurbiltzeko egitasmoaren hausnarketa ere badago, auzoko dendariek hala eskatuta.

Alde Zaharra oinezkoen gunea da, horregatik bertara garbiketa, mantenimendu edo garraio ibilgailuak edota auzoaren barnean aparkalekua duten auto pribatuak bakarrik sar daitezke. Gainontzeko ibilgailu eta autoentzat sarrera galerazi edo debekatua dago, auzoa oinezkoentzako gunea izan dadin.

...gehiago irakurri

Arturo Kanpion Jaimebon —gaztelaniaz Arturo Campión— (Iruñea, Nafarroa, 1854ko maiatzaren 7a - Donostia, Gipuzkoa, 1937ko irailaren 5a) idazlea, euskalaria, abokatua, historialaria eta politikaria izan zen. Euskaldun berria. Bere bizitzaren goiburua, berak idatzitako liburuetan ezarritako esaldi honek laburbiltzen du: «Euskal-Erriaren alde». Lan eskerga egin zuen euskararen, euskal kulturaren eta foruen alde, eta Nafarroan euskal kulturak XIX. mendearen hondarrean eta XX. mendearen hasieran izandako pizkundearen eragile nagusi izan zen.

Gaztelaniaz idatzi zituen bere lanik garrantzitsuenak, tartean Gramática de los cuatro dialectos literarios de la lengua euskara liburu handia, baina euskaraz ere lan egin zuen.

Euskaltzaindiaren fundatzaileetakoa eta euskaltzain osoa izan zen (1918-1937). Nafarroan Nafarroako Euskara Elkargoa eta haren Euskara agerkaria sortzen lagundu zuen, eta Eusko Ikaskuntzaren presidentea izan zen.

...gehiago irakurri

Iruditegia

Atal honetan Iruñeari buruzko argazki eta irudiak aurkituko dituzu, betiere gaiaren arabera sailkatuak:

Iruñeko aireko ikuspegiak • Iruñeko zubiak • Iruñeko eraikinak • Iruñeko gotorleku eta harresiak • Iruñeko iturriak • Nafarroako Unibertsitatea • Iruñeko historia • Iruñeko mapak • Iruñeko monumentu eta oroitarriak • Iruñeko parkeak • Iruñeko San Ferminak • Iruñeko eskulturak • Iruñeko kale eta auzoak • Iruñea gauez • Iruindarrak • Iruñeko kirola • Iruñeko plazak • Iruñeko garraioa • Iruñeko manifestazioak eta protestak

Iruña kafetegiko barnealdea, Gazteluko Plazan.

Iruñeari buruzko artikulu interesgarriak

1978ko Sanferminak • Iruñeko Erresuma • Zaldi Zuria (Iruñea) • Iruñeko Alde Zaharra • Gazteluko plaza • Foruen monumentua • Yamaguchi parkea • Iruñeko zitadela • Angel Berroetaren hilketa • Sarasate pasealekua • San Nikolas eliza • Nafarroako jauregia • Nafarroako Parlamentua • Iruñeko katedrala • Nabarreriako Gerra • San Ignazio eliza eta San Ignazio basilika • Iruñeko Sanferminak • Iruñeko autobus geltokia • Takonera • Medialuna parkea • Iruñeko harresiak • Nafarroako Comptos Ganbera • Nafarroako museoa • Iruñerriko Eskualdeko Hiri Garraioa‎ • Iruñeko gudua • Baluarte jauregia • Pablo Sarasate • Iruñeko entzierroa • Iruñeko tren geltokia • Iruñeko burguak • Iruñea-Noain aireportua • Medialuna parkea • Eraikin Singularra • Iruñeko historia • Pompaelo • Nabarreria • Arturo Kanpion • San Zernin • Iruñeko udaletxea • Iruindar ospetsuen zerrenda • Euskalerria irratia • Osasuna futbol taldea‎ • San Zernin eliza • Ate berria • Nafarroako errege-erreginen jauregia • Estafeta kalea • Iruñeko planetarioa • Iruña Kafetegia • Santo Domingoko aldapa • Tres Reyes hotela • Labrit pilotalekua • Labriteko jaitsiera • Karlos III.a etorbidea • San Kristobal gotorlekua • Arturo Campion euskaltegia • Nagore Laffageren hilketa • Frantziako atea • Kukuxumusu • Iruñeko txorizoa • Euskal Jai Gaztetxea • Miguel Astrain • Civican • Iruñeko peñak • Iruñeko burguak • Iruñeko harresietako igogailua • Iruñeko Lehen Zabalgunea‎ • Iruñeko Bigarren Zabalgunea‎ • Sadar • Salsipuedes kalea...