Artaxoako Erresuma

Artaxoako Erresuma
1144 – 1158
Erregea
Artaxoako Erresumaren mapa. Bertan, Antso II.aren garaian Nafarroako Erresuman zuen kokapena ikus daiteke.
Geografia
Hiriburua	Artaxoa
Kultura
Hizkuntza(k)	Euskara eta nafar-aragoiera
Historia
Sorrera	1144
Desagerpena	1158
Ondorengoa → Nafarroako Erresuma

Artaxoako Erresuma Erdi Aroko erresuma independente izan zen, 1144 eta 1158 urteen artean iraun zuena, Iruñeko Erresumaren barruan. Bere hiriburua Artaxoa zen.

Gaur egungo Nafarroa Garaian kokatutako erresuma txiki eta iheskorra da, XII. mendearen erdialdean sortua, zehazki 1144. mendetik 1158. urtera. 1144. urtean, Iruñeko Gartzia V.a Ramiritz erregea Urraka andrearekin ezkondu zen, Leongo eta Gaztelako Alfontso VII.aren alaba, eta Gaztelako erregeak Artaxoa, Erriberri, Larraga, Zebron eta Miranda hiribilduak hartu zituen. Iruñeko monarka 1150. urtean hil zen, eta haren alarguna izan zen lehena; ondoren, Gaztelako Antso III.a anaiordeak Artaxoako lurraldea gobernatzen jarraitu zuen, independentea baina Gaztelari lotua, Nafarroara 1158. urtean itzuli zen arte.^[1]

XII. mendeko garai hartako penintsulako hiru erresuma garrantzitsuenak (Iruñea, Leon-Gaztela eta Aragoi) gerra jarraituetan zeuden. Alfontso I.a erregea (Iruñeko eta Aragoiko erregea) 1134an hil zen, eta haren anaia Ramiro II.a Monjea izan zen Aragoin, eta Gartzia V.a Ramiritz Iruñean, erresuma zatituz.

1143aren amaieran, beharrezkoa zen Gaztelako eta Iruñeko erresumen arteko loturak berrezartzea. Ramiritzentzat garrantzitsua zen Aragoiko mugan maiz izaten ziren gatazken aurrean Gaztelako laguntza izatea. Alfontsoren aburuz garrantzitsua zen errekonkista suspertzea eta Iberiar Penintsulako erresuma kristauen artean nagusitasuna erakustea.

Urrakaren (Gaztelako erregea den Alfontso VII.aren alaba) eta Iruñeko Gartzia V.a Ramiritz erregearen arteko ezkontza Iruñea-Gaztea harremanen bilakaeraren arabera azaltzen da.

1144. urtean, Gartzia Ramiritzek Urraka andreari eman zizkion Artaxoa, Larraga, Zebron eta Miranda herriak, eta Artaxoako Erresuma osatu zuen. 1144. urtean Artaxoa hiriburu bihurtu zen, Urraka erregina zela.^[2]

1150ean Iruñeko Gartzia V.a Ramiritz erregea hil zen. Antso VI.a Jakituna semeak (Margarita l’Aiglekoako lehen emaztearekin zuen semeak) Iruñeko errege gisa eta Urraka haren alargunak Artaxoako Erresuman jarraitzen diote, eta ordutik protagonismo handiagoa hartzen dute.

Urte batzuk geroago, 1153an, Soriako adiskideen ondoren (1153ko ekainean), Urraka erregina Asturiasera itzuli zen, eta han gobernadore izendatu zuten, Artaxoako erregealdian Antso III.a Gaztelakoa anaiordea, Alfontso VII.aren eta haren emazte Berengela Bartzelonakoaren semea, eta errege gisa agertu zen 1158an hil zen arte.

Hain zuzen, liskarrez eta batailaz betetako urte nahasi batzuen ondoren, 1157an Alfontso VII.a Gaztelako erregea hil zen. Antso III.a Gaztelakoa semeak Gaztelako tronuan hartu zuen bere lekua, eta Artaxoako Erresuma libre utzi zuen. Artaxoako Erresuma Antso VI.a Jakintsua errege nafarrari itzuli zion, Iruñeko Erregearen titulua behin betiko utzi eta Nafarroako Erregearena hartu eta 1158. urtean bere koroari itzuli zion.

Horrela amaitu zen erresuma txiki horren historia. Ordutik, hura osatu zuten hiribilduak betiko geratu ziren Nafarroako Erresuma deiturikoan.

Hauek dira Artaxoako erregeak:

1. Urraka I.a (1144-1153): Gartzia V.a Ramiritzekin ezkondu ondoren sortu zen.
2. Antso I.a (1153-1157): Gaztelako Erresuma jaraunstean uko egiten dio.
3. Antso II.a (1157-1158): Iruñeko Erresuman integratzen du eta biak batera Nafarroako Erresuma izatera pasatzen dira.

• Nafarroako Entziklopedia Handia | ARTAXOA. (Noiz kontsultatua: 2022-07-28).
• Nafarroako historia mapetan. 1977an Nafarroako Aurrezki Kutxak argitaratutako Nafarroako atlasa. Laburpen hau egin eta digitalizatzea: Javier Colomo Ugarte http://www.javiercol.com/index_archivos/historia%20nav.htm
• Jimeno Jurío, José María. (D.L. 2013). Merindad de Olite. VI, Historia de Artajona. Pamiela ISBN 978-84-7681-775-9. PMC 864294043. (Noiz kontsultatua: 2022-07-29).

• Artaxoa
• Nafarroako Erresuma