1934ko Iraultza

1934ko Iraultza
Mota	revolutionary general strike (en)
Honen parte da	Political violence in Spain (1931–1936) (en)
Denbora-tarte	1934ko urriaren 5a - 1934ko urriaren 19a
Herrialdea	Espainiako Bigarren Errepublika
Parte-hartzaileak	Espainiako Langile Alderdi Sozialista Unión General de Trabajadores
Osatuta
Burning of convents in Spain (1934) (en) Revolution of 1934 in Cantabria (en) 1934ko Iraultza Euskal Herrian Asturiasko Iraultza

1934ko Iraultza 1934ko urrian Espainiako hainbat eskualdetan izandako altxamendua izan zen, Espainiako Bigarren Errepublikako zentro eta eskuineko agintarien aurka, sozialistak, komunistak eta anarkistak elkarturik. Asturiasen izan zuen eragin handiena, baina Katalunian eta Euskadin ere eragin nabarmena izan zuen. Gobernuak marokoar tropak eta Legioa bidali zituen Francisco Francoren zuzendaritzapean. Hildako asko egon ziren, errepresio oso gogorra izan baitzen: fusilatuak, torturatuak, kartzelaratuak...langile buru askori heriotza zigorra ezarri zitzaien, baina Alcalá-Zamorak kommutatu zituen.

Altxamenduaren helburua Espainiako Bigarren Errepublika kentzea zen, horren ordez Errepublika Sozialista bat ezarriz.^[1]

Ezkerraren eta eskuinaren arteko tentsioa areagotuz joan zen 1934ko uztailetik aurrera gertatutako hainbat ekintzaren ondorioz. Hilabete hartan, nekazal langileek greba egin zuten, eta hainbat diputatu sozialista atxilotu zituzten; gainera, gobernuak debekatu egin zuen alderdi politikoetan eta sindikatuetan izena ematea eta euskal udalerriek gobernuaren aurkako batzarra egin zuten, Kontzertu Ekonomikoei eraso ziela eta; eraso horrien ondorioz, euskal nazionalistak eta sozialistak elkartu egin ziren. Beste alde batetik CEDAk, irailean, jendetza handia bildu zuen Covadongan eginiko manifestazio batean.

Giro nahasia zegoela ondo ikusten da behean, anarkista talde boteretsu hauek egindako deialdian:

1934ko Iraultzan, Asturiasen egoera askoz ere gogorragoa izan zen. Aldez aurretik, bat egin zuten sozialistek, anarkistek eta komunistek mugimenduari ekiteko, eta lurralde hartan benetako iraultza-egoera bizi izan zen. Hogeitalau ordutan, Asturiasko langile eta meatzariek meatzaldeetako Guardia Zibilen kuartel gehienak hartu zituzten. Okupatu ere egin zuten Trubiako arma-fabrika, Oviedo, Avilés eta Gijóngo meatzaldeetako langile-taldeen laguntzaz. Bitartean, langileen patruilek Pajaresko mendatea okupatu zuten gobernuak bidalitako militarren etorrerari garaiz aurre egiteko. Aldi berean, herriaren hornidurarako eta borrokalari gehiago hartzeko zerbitzuak antolatu zituzten langileen batzordeek matxinaturiko aldeetan, hiriak hartu eta gobernuak bidalitako militarrei ganoraz aurre egin ahal izateko. Halatan, langileen benetako aginte iraultzailea eratu zen Asturiasen eta gobernuaren indarrei aurre egiteko prest zegoen Estatu txiki baten antzera jardun zuten.

Asturiasko iraultza-saioa bultzatu zutenek ez zuten amore eman eta Gobernuak Francisco Franco jeneral eta Gerra Ministerioaren aholkulariaren eskutan utzi zuen haren errepresioa. Kolonietako tropak, beren ankerkeriak famatu zituen legionarioak eta gudari afrikarrak, bidaltzea erabaki zuen Francok.

Asturiasko langileen erresistentzia gotorlekuek bi astean iraun zuten, Espainiako armadako elite-tropen aurrean. Errepresioa izugarria izan zen: milatik gora hildako, hiru milatik gora zauritu. 30.000 lagun sartu zituzten kartzelan. 1936ko uztaileko altxamenduaren saio txiki bat bezala ikusten dute gaur egun historialari askok.

Gerra Zibila baino lehenago urteetako gertakari ezagunenetarikoa izan zen. Nahiz eta geroago amnistia orokor bat egon bi aldeko partaideei, bi aldeek gorrotoz eta mesfidatiz egon ziren gerra eztanda egin zuen arte. Alde batetik eskuinak ea beste aldean esker ideologiakoak.

Bizkaian eta Gipuzkoan abertzaleek Iraultzaren alde egin ez bazuten ere, urriaren 5ean UGTek greba orokorrera deitu zuen. Zenbait ekintzale eta ELA kideen laguntzarekin sozialistek industria guneak eta meategiak okupatu zituzten urriaren 12ra arte, Espainiako Gobernuak armadari esku hartzeko agindua eman zion arte, hain zuzen ere. Iraultzak, Gipuzkoan, Eibar^[2] eta Arrasaten eta Bizkaian, Ezkerraldean, batez ere Sestao eta Portugaleten, arrakasta lortu zuen^[3]. Matxinada bukatu zenerako Hego Euskal Herrian 40 hildako izan ziren, tartean ezkertiarrek eraildako buruzagi karlistak eta armadak Eibar eta Arrasaten eraildako grebalariak.

Arrasaten, non matxinada arrakastatsuena izan zen, langileek errepublika sozialista aldarrikatzeaz gain, Marcelino Oreja Elosegi hil zuten, diputatu karlista eta Unión Cerrajeraren presidentea zena^[4]. Iraultzaren buruzagiak preso hartu bazituzten ere, 1936an, Fronte Popularrak boterea berreskuratu zuenean, amnistiatu eta kale irten ziren.