Txupaki

Txupaki, baita ere txupete (erderakada), xurgaki, edoskai, lasaitzeko haur txikiei ematen zaien gomazko edo plastikozko titimuturra da. Historikoki oso tresna zaharra da. Literatura zientifikoan lehenengo aipamena 1473koa da, Bartholomäus Metlinger fisikari alemaniarraren Kinderbüchlein liburuan. Lehen txupaki baten patentea Ameriketako Estatu Batuetan eman zen, 1900 urtean.

Txupaki gehienen diseinua oso antzekoa da. Oinarriz, bi pieza edo bakarrekoa izan daiteke. Egun, joera pieza bakarrekoak dira horrela pieza bat askatzeko eta umeak irensteko arriskua gutxitzeko. Lehen, sexismoa zela eta, nesken eta mutilen arabera, arrosak eta urdinak izaten ziren. Egun, zorionez, hori gainditu da eta diseinu eta kolore ugari aurki daiteke. Batzutan ere gordetzeko diseinuak egiten dira, zilarrezko oinarriarekin eta abar.

Txupakien erabileraren beharra oso gai eztabaidatua da. Dena dela, orkorrean, erabiltzeko joera handia dago. Funtzio desberdinak izan ditzake:^[1]

• Haur txikiek amaren sabeletik elikatzeko xurgatzeko erreflexua garatzen dute. Hori dela eta, amaren titimuturra eskura ez badute, behatz lodia xurgatzeko joera izaten dute eta hori ere arazoak iturri izan daiteke.
• Antsietatea gutxitzeko.
• Lasaigarriaren gisa zeren eta haurrak amarena titia dela pentsa baitekake.

• Dirudienez, Edoskitzailearen Bat-bateko Heriotzaren Sindromearen arriskua prebenitu dezake.^[2]

Espezialista gehienek txupakiaren erabilera ez badute baztertzen, denbora luzean ez erabiltzeko aholkua ematen dute. Aholkuaren arrazoia txupakiaren erabilerak hortzetan sor ditzaketen arazoak sahiestea da. Hori arazo nagusia izanik, badira ere beste batzuk, esaterako ahoan zauriak agertzeko aukera, alderantzizko hozka sortzeko aukera... Azkenik, xugakiak kutsaduraz gaixotzeko atea irekitzen du, batez ere salmonellaz eta estafilokokoez zeren ez da erraza erabateko garbitasuna mantentzea. Orokorrean, aholkua hamabi hilabetetik aurrera ez erabiltzea da.^[2]

• Jaio ondoren lehenengo hilabetean ez eskaini, edoskitzea ez oztopatzeko.
• Erakargarriago egiteko eztia edo elikagai gozoak inoiz ez erabili, haurraren hortzak kaltetu baititzakete.
• Hamabi hilabetetik aurrera ez erabili, hortzetan eta ahoan arazoak sor ditzake, baita ere lengoaiaren garapenean.
• Garbitzeko ez sartu zure ahoan, infekzio iturri izan daiteke.
• Kontuz txupakia heltzeko kateekin.
• Ez erabili txupaki zaharrak edo beste umeek erabilitakoak.^[2]

Txupakiak balore sinboliko handia du eta, sarritan, haur txikien sinbolotzat erabili izan da. Beste aldetik, kentzeko beharra ikusita, zenbait ohitura sortu dira helburu hori lortzeko eta, halaber, haurrek handitu diren errealitatea irudikatzeko. Horri "Agurraren erritua" esaten zaio. Hona hemen horietako ohitura batzuk:

• Iruñean eta Nafarroako herri batzutan haurrek erraldoiei "ematen" diete, hau da, haien eskuetatik zintzilikatzen dituzte.
• Euskal Herri osoan Gabon-gauan Olentzerori uzteko ohitura dago ere bai. Haurrak gauean uzten du eta goizean desagertu da, Olentzerok eraman baitu, eta horren truke opariak jasotzen ditu.

• (Gaztelaniaz):Txupàkia ondo erabiltzeko aholkuak.