Luoyang-en iturria ikusi

Ezin duzu orri hau aldatu, ondorengo arrazoi hau dela eta:

Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.

The block was made by ‪Hasley‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected: .

Start of block: 17:21, 18 abendua 2022
Expiry of block: 17:21, 18 abendua 2025

Your current IP address is 62.210.136.28. The blocked range is 62.210.0.0/16.

Mesedez, sartu goiko xehetasun guztiak egiten dituzun kontsultetan. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.

Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.

Orrialde honen testua ikusi eta kopiatu dezakezu:

{{hiri infotaula}}
'''Luoyang''' ({{lang-zh|s=洛阳|p=Luòyáng}}), [[Henan]] probintzian kokatutako [[prefektura mailako hiri]]a da. Guztira, 6.549.941 biztanle ditu 2010eko erroldaren arabera eta 15.208 kilometro koadroko azalera. Luoyangen metropoli eremuan ia bi milioi biztanle izatera iristen dira. Txinako lau hiriburu historikoetako bat da eta hiriburu izan zenean [[Zetaren Bidea]] bertaraino iristen zen<ref>{{Erreferentzia|izena=UNESCO World Heritage|abizena=Centre|izenburua=Silk Roads: the Routes Network of Chang'an-Tianshan Corridor|hizkuntza=en|url=http://whc.unesco.org/en/list/1442/|aldizkaria=UNESCO World Heritage Centre|sartze-data=2019-05-25}}</ref>.

== Etimologia ==
''Luoyang'' izenak Luo ibaiaren iparraldeko ertz eguzkitsuari egiten dio erreferentzia, ''yang'' hitzak "eguzkitsua" esan nahi baitu. Ibaia mendebaldetik ekialdera doanez hegoaldean kokaturiko eguzkiak iparraldea argitzen baitu. Historian zehar beste hainbat izen ere izan ditu, ''Dongdu'' (东都, "ekialdeko hiriburua", [[Tang dinastia]]n), ''Xijing'' (西京, "mendebaldeko hiriburua", [[Song dinastia]]n), ''Jingluo'' (京洛, "hiriburu nagusia"). [[Wu Zetian|Wu Zetian enperadorearen]] agintaldian, ''Shendu'' izan zen (神都 "hiriburu sakratua").

== Historia ==
=== Hasierako hiriak ===
Luoyang [[Neolito]] garaitik populatua izan da. Luo eta Yi ibaiak elkartzen diren gunea Txinaren erdigune geografikoa kontsideratua izan da eta K.a. 2070 urtean [[Xia dinastia]]k ibai bien arteko eremuan ezarri zuen bere hiriburua, ''Zhenxun'' (斟鄩) izena eman ziona. K.a. 1600 urtean [[Tang dinastia]]k aurrekoa garaitu eta ''Bo'' (西亳) hiria eraiki zuen. Honen aztarnak oraindik ikus daitezke Luoyang prefeturan. K.a. 1036 urtean Zhou dukeak ''Chengzhou'' (成周) hiria altxatu zuen eta honen aztarnen gainean eraikiko zen gaur egungo Luoyang.

=== Txinako hiriburu ===
K.o. 25 urtean ekialdeko [[Han dinastia]]ko hiriburua izendatu zuen [[Guangwu enperadorea]]k eta aurreneko harresiak (4 x 2'5 km) eta hiriaren erdigunean jauregia eraiki zituen<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Columbia Chronologies of Asian History and Culture.|urtea=2000|abizena=Hymes|izena=Robert|orrialdeak=|orrialdea=13|argitaletxea=Columbia University Press.|ISBN=978-0-231-11004-4}}</ref>. Hurrengo urteetan unibertsitatea<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Fire over Luoyang: A History of the Later Han Dynasty 23-220 AD|urtea=2017|abizena=de Crespigny|izena=Rafe|orrialdeak=16-52|orrialdea=|argitaletxea=Leiden: Brill|ISBN=9789004324916}}</ref> eta behatokiak ezarri ziren. Mendeetan zehar Luoyang izan zen Txinako erreferentziazko hiria, horren adibide dira K.a. 68 urtean eraikitako Zaldi zuriaren tenplua (Txinako aurreneko tenplu budista) edota II mendean [[Ban Chao]] enbaxadoreak Louyang [[Zetaren Bidea]]ren hasiera puntu ezarri izana. 166 urtean [[Marko Aurelio]] erromatar enperadorearen misio bat iritsi zen Luoyangera<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Through the Jade Gate to Rome: A Study of the Silk Routes during the Later Han Dynasty, 1st to 2nd Centuries ce|urtea=2009|abizena=Hill|izena=John E.|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=BookSurge (Charleston)|ISBN=978-1-4392-2134-1}}</ref>.

Hurrengo mendeak nahasiak izan ziren eta Txinako hiriburu izateko Luoyang eta Chang'an ([[Xi'an]]) tartekatu ziren. 311 urtean Xiongnu gerlariek Luoyang ia erabat suntsitu zuten eta 316an gauza bera gertatu zitzaion Chang'an hiriari<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=The Empire of the Steppes|url=https://archive.org/details/empireofsteppes00grou|urtea=1970|abizena=Grousset|izena=Rene|orrialdeak=56-57|orrialdea=|argitaletxea=Rutgers University Press|ISBN=0-8135-1304-9}}</ref>. 493 urtean Xiaowen enperadoreak Luoyang izendatu zuen berriz ere hiriburu eta [[Longmen leizeak]] eraiki zituen, mendiaren horma zulatu eta estatua budistak landu zituen<ref name=":0">{{Erreferentzia|izena=UNESCO World Heritage|abizena=Centre|izenburua=Longmen Grottoes|hizkuntza=en|url=http://whc.unesco.org/en/list/1003/|aldizkaria=UNESCO World Heritage Centre|sartze-data=2019-05-25}}</ref>. Gaur egun 30.000 eskulturatik gora aurkitu dira. Indiar monje batek eskatuta [[Shaolin|Shaolin monasterioa]] eraiki zuen gaur egungo [[Dengfeng]] hirian, bai eta Yongning pagoda ere, Txinako pagodarik garaiena. 604 urtean [[Sui Yangdi]] enperadoreak Luoyang berri bat eraiki zuen zaharraren gainean, bere aitak Chang'an hirian egin bezala.

[[Tang dinastia]]ren garaian Luoyang-ek ''Dongdu'' (东都, "ekialdeko hiriburua") izena hartu zuen eta milioi bat biztanle izatera iritsi zen. Une horretan munduko hiri handiena izan zen<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=|izenburua=Ethnic Identity in Tang China|url=https://archive.org/details/ethnicidentityin0000abra|urtea=2008|abizena=Abramson|izena=Marc|orrialdeak=|orrialdea=|argitaletxea=University of Pennsylvania Press (Philadelphia)|ISBN=978-0-8122-4052-8}}</ref>.

=== XIII. mendetik aurrera ===
1271 urtean [[Kublai Khan]] mongoliarrak Txina konkistatu eta [[Yuan dinastia]] sortu zen. Honek [[Beijing]] aukeratu zuen hiriburu izateko eta ordutik aurrera Luoyang-ek ez zuen maila hori berreskuratu. Biztanleria nabarmen jaitsi zen eta konderriko hiriburu arrunta bihurtu zen.

XX. mendean japoniarrek Txina inbaditu zutenean denbora tarte labur batez hiriburu bihurtu zen, baina 1949 urtean 75.000 biztanle baino ez zituen. Maoren iraultzaren ondoren industria astunaren gune garrantzitsua bihurtu zen sobietarren laguntzarekin.

== Geografia eta klima ==
[[Luo ibaia]]ren iparraldeko ertzean kokaturik dago. Luo ibaia [[Ibai Horia]]ren adar bat da. Ingurune menditsua da.

=== Kokapena ===
[[Prefektura mailako hiri|Prefektura mailako]] Luoyang hiriaren mugakideak honakoak dira: [[Azpikonderri mailako hiri|Azpikonderri mailako]] [[Jiyuan]] hiria iparraldean, [[Sanmenxia]] ipar-mendebalde eta mendebaldean, [[Nanyang]] hegoaldean, [[Pingdingshan]] eta [[Zhengzhou]] ekialdean, eta [[Jiaozuo]] ipar-ekialdean.

=== Klima ===
{{Klima
|location = Luoyang
|single line = Y
|metric first = Y
|Jan high C =  6.1
|Feb high C =  8.5
|Mar high C = 14.5
|Apr high C = 21.9
|May high C = 27.7
|Jun high C = 32.7
|Jul high C = 32.4
|Aug high C = 30.9
|Sep high C = 26.8
|Oct high C = 21.6
|Nov high C = 14.2
|Dec high C =  8.1
|year high C = 20.5
|Jan low C = −3.9
|Feb low C = −1.9
|Mar low C =  3.3
|Apr low C =  9.7
|May low C = 15.1
|Jun low C = 20.3
|Jul low C = 23.1
|Aug low C = 22.1
|Sep low C = 16.5
|Oct low C = 10.3
|Nov low C =  3.6
|Dec low C = −2.1
|year low C = 9.7
|precipitation colour = green
|Jan precipitation mm =   7.6
|Feb precipitation mm =  13.4
|Mar precipitation mm =  27.1
|Apr precipitation mm =  38.1
|May precipitation mm =  52.1
|Jun precipitation mm =  66.3
|Jul precipitation mm = 136.6
|Aug precipitation mm = 100.8
|Sep precipitation mm =  78.5
|Oct precipitation mm =  45.3
|Nov precipitation mm =  26.9
|Dec precipitation mm =   9.6
|year precipitation mm =
|source = <ref>Weather China</ref>
|date=2011ko uztaila}}

== Banaketa administratiboa ==
=== Barrutiak ===
* [[Jianxi Barrutia]] (涧西区)
* [[Xigong Barrutia]] (西工区)
* [[Laocheng Barrutia]] (老城区)
* [[Chanhe Barrutia]] (瀍河区)
* [[Luolong Barrutia]] (洛龙区)
* [[Jili Barrutia]] (吉利区)

=== Hiri eta konderriak ===
* [[Yanshi]] Hiria (偃师市)
* [[Mengjin Konderria]] (孟津县)
* [[Xin'an Konderria]] (新安县)
* [[Luoning Konderria]] (洛宁县)
* [[Yiyang Konderria]] (宜阳县)
* [[Yichuan Konderria]] (伊川县)
* [[Song Konderria]] (嵩县)
* [[Luanchuan Konderria]] (栾川县)
* [[Ruyang Konderria]] (汝阳县)

== Ondasun nabarmenak ==
* '''[[Longmen leizeak]]''' ([[Gizateriaren Ondare]])<ref name=":0" />
* '''[[Txinako Kanal Handia]]''' ([[Gizateriaren Ondare]])<ref>{{Erreferentzia|izena=UNESCO World Heritage|abizena=Centre|izenburua=The Grand Canal|hizkuntza=en|url=http://whc.unesco.org/en/list/1443/|aldizkaria=UNESCO World Heritage Centre|sartze-data=2019-05-25}}</ref>
* [[Zaldi Zuriaren tenplua]]
* [[Dengfeng]] hirian (Luoyangetik 80 kilometro ekialdera)
** '''[[Gaocheng Behatoki Astronomikoa]]''' ([[Gizateriaren Ondare]])<ref>{{Erreferentzia|izena=UNESCO World Heritage|abizena=Centre|izenburua=Historic Monuments of Dengfeng in “The Centre of Heaven and Earth”|hizkuntza=en|url=http://whc.unesco.org/en/list/1305/|aldizkaria=UNESCO World Heritage Centre|sartze-data=2019-05-25}}</ref>
** [[Shaolin|Shaolin monasterioa]] ([[Gizateriaren Ondare]] izateko eskatu da)

== Iruditegia ==
<gallery>
Irudi:2016-05-21 Luoyang Longmen Grottoes anagoria 10.JPG|'''[[Longmen leizeak]]'''.
Irudi:China-henan-luoyang-white-horse-temple-entrance-20040506.jpg|[[Zaldi Zuriaren tenplua]].
Irudi:洛阳白马寺齐云塔.jpg|[[Zaldi Zuriaren tenplua|Zaldi Zuriaren tenpluko]] pagoda.
Irudi:香山寺.jpg|Xiangshan tenplua.
Irudi:Luòyáng Museum.jpg|[[Luoyang museoa]].
Irudi:Dengfeng Observatory.jpg|'''[[Gaocheng Behatoki Astronomikoa]]''' ([[Dengfeng]]).
Irudi:Shaolinsi.JPG|[[Gaocheng Behatoki Astronomikoa]] ([[Dengfeng]]).
</gallery>

== Hiri senidetuak ==
{|
|valign="top"|
* {{herria|AEB|La Crosse (Wisconsin)}}
* {{herria|Japonia|Okayama}}
|}

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}

== Kanpo estekak ==

* {{zh}} [https://web.archive.org/web/20040707050050/http://www.luoyang.gov.cn/ Luoyang hiriko gobernuaren webgunea.]
{{autoritate kontrola}}

{{Henan}}
{{Zetaren Bideko hiriak}}

[[Kategoria:Txinako hiriak]]
[[Kategoria:Luoyang| ]]
[[Kategoria:Zetaren Bideko hiriak]]
[[Kategoria:Zetaren Bidea Txinan]]

Orri honetan erabilitako txantiloiak:

Txantiloi:(( (aldatu)
Txantiloi:)) (aldatu)
Txantiloi:Amaierako oharrik gabeko izenburua (aldatu)
Txantiloi:Aurkibide taula (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Autoritate kontrola (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Autoritate kontrola/styles.css (aldatu)
Txantiloi:Bandera (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Bandera/WD (aldatu)
Txantiloi:Banderaikur (aldatu)
Txantiloi:CJKV (aldatu)
Txantiloi:Cal coor (aldatu)
Txantiloi:Cal coor/type wd (aldatu)
Txantiloi:Category handler (aldatu)
Txantiloi:Category handler/blacklist (aldatu)
Txantiloi:Category handler/numbered (aldatu)
Txantiloi:Clear (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Coord (aldatu)
Txantiloi:En (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Erreferentzia (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Erreferentzia/loturak (aldatu)
Txantiloi:Erreferentzia/oinarria (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Erreferentzia zerrenda (jatorria ikusi) (babestua)
Txantiloi:Hamaseitar (aldatu)
Txantiloi:Henan (aldatu)
Txantiloi:Herria (aldatu)
Txantiloi:Herria/oinarria (aldatu)
Txantiloi:Herrialde bandera2 (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Herrialde banderaikur2 (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info AEB (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Afganistan (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Ameriketako Estatu Batuak (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Armenia (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Azerbaijan (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Errusia (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Georgia (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Irak (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Iran (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Japonia (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Kazakhstan (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Kirgizistan (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Libano (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Siria (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Tajikistan (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Turkia (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Turkmenistan (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Txina (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Txinako Herri Errepublika (aldatu)
Txantiloi:Herrialde info Uzbekistan (aldatu)
Txantiloi:Hexadecimal (aldatu)
Txantiloi:Hiri infotaula (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Hizkuntza azalpena (aldatu)
Txantiloi:Hlist/styles.css (aldatu)
Txantiloi:If pagename (aldatu)
Txantiloi:Infotaula (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Klima (aldatu)
Txantiloi:Klima/colp (aldatu)
Txantiloi:Klima/colt (aldatu)
Txantiloi:Klima/line (aldatu)
Txantiloi:Koord (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Lang (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Txantiloi:Lang-zh (aldatu)
Txantiloi:Lat wd (aldatu)
Txantiloi:Lon wd (aldatu)
Txantiloi:Mapa marraztu (aldatu)
Txantiloi:Mapa marraztu/ikonoa (aldatu)
Txantiloi:Namespace detect (aldatu)
Txantiloi:Navbox (aldatu)
Txantiloi:Track/wikidata/upto (aldatu)
Txantiloi:Zetaren Bideko hiriak (aldatu)
Txantiloi:Zh (aldatu)
Txantiloi:Zutabe-zabalera (aldatu)
Modulu:Arguments (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Autoritate kontrola (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:BaseConvert (aldatu)
Modulu:Coordinates (aldatu)
Modulu:Coordinates/styles.css (aldatu)
Modulu:Declension (aldatu)
Modulu:Infobox (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Map (aldatu)
Modulu:Map/i18n (aldatu)
Modulu:Math (aldatu)
Modulu:Namespace detect (aldatu)
Modulu:Namespace detect/config (aldatu)
Modulu:Namespace detect/data (aldatu)
Modulu:Navbar (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Navbar/configuration (aldatu)
Modulu:Navbar/styles.css (aldatu)
Modulu:Navbox (aldatu)
Modulu:Navbox/configuration (aldatu)
Modulu:Navbox/styles.css (aldatu)
Modulu:No globals (aldatu)
Modulu:String (aldatu)
Modulu:Wikibase (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Wikidata (jatorria ikusi) (erdi-babestua)
Modulu:Wikidata/debug (aldatu)
Modulu:Wikidata/i18n (aldatu)
Modulu:Wikidata/labels (aldatu)
Modulu:Yesno (aldatu)

Luoyang(e)ra itzuli.

"https://eu.wikipedia.org/wiki/Luoyang"(e)tik eskuratuta