Karaĉaja-balkara lingvo
La karaĉaja-balkara lingvo estas komuna lingvo de karaĉajoj kaj balkaroj. Ĝi apartenas al Kipĉaka grupo de Tjurka lingvaro. Parolantoj ekzistas en Karaĉaj-Ĉerkesio, Kabardio-Balkario, Meza Azio, Turkio kaj Proksima Oriento. En Rusio, laŭ censo de 2002 jaro, estas ĉirkaŭ 303000 parolantoj.
| Karaĉaja-balkara lingvo | ||
| Къарачай-Малкъар/Qarachay-Malqar | ||
| lingvo • moderna lingvo | ||
|---|---|---|
| Kipchak–Cuman | ||
| Parolata en | Rusio | |
| Parolantoj | 305 364 | |
| Denaskaj parolantoj | 400000 | |
| Skribo | Cirila kaj latina alfabeto | |
| Lingvistika klasifiko | ||
| Hindeŭropa | ||
| Lingva statuso | 2 vundebla | |
| Lingvaj kodoj | ||
| Lingvaj kodoj | ||
| ISO 639-2 | krc | |
| ISO 639-3 | krc | |
| Glottolog | kara1465 | |
| Angla nomo | Karachay-Balkar | |
| Franca nomo | karatchaï-balkar | |
| Vikipedio | ||
Dialektoj
redaktiEkzistas du plej esencaj dialektoj: karaĉaja-basana-ĉegema (ĉ-dialekto) kaj malkara (c-dialekto). Oficiala literatura lingvo baziĝas je karaĉaja-basana-ĉegema dialekto.
Alfabetoj
redaktiAraba alfabeto
redaktiEn jaro 1920 estas kreita karaĉaja-balkara alfabeto surbaze de Araba skribsistemo. Ĝi diferas de originala araba alfabeto je aldonaj literoj por vokaloj.
Latina Alfabeto
redaktiKaraĉaja-balkara alfabeta surbaze de la latina kreita en jaro 1924:
| A a | B в | C c | Ç ç | D d | E e | F f | G g |
| Ƣ ƣ | I i | J j | K k | Q q | L l | M m | N n |
| Ꞑ ꞑ | O o | Ө ө | P p | R r | S s | Ş ş | T t |
| Ь ь | U u | V v | Y y | X x | Z z | Ƶ ƶ |
En 1926 oni ŝanĝis ordon de literoj kaj aldonis literon S̷ s̷.
Cirilaj Alfabetoj
redaktiUnua varianto de cirila alfabeto por Karaĉaja-Balkara lingvo estas kreita en jaro 1924. Ĝi konsistis el jenaj literoj: А а, Ä ä, Е е, О о, Ö ö, Ы ы, И и, У у, Ӱ ӱ, К к, Қ қ, Г г, Г̡ г̡, Х х, Х̆ х̆, Н н, Ң ң, П п, Л л, Т т, Д д, Ж ж, С с, З з, Ч ч, Ш ш, Б б, Р р, Ф ф, М м, В в, Ц ц, Ю ю, Я я, ь, й. Oni eldonis alfabetumon per ĝi, sed oficiale ĝi ne estis akceptita.
En jaro 1936 aperis oficiala cirila alfabeto. Ĝi enhavis ĉiujn rusajn literojn kaj digrafojn Гъ гъ, Къ къ, Нг нг.
En 1961-1964 la alfabeto estis kelkfoje reformita: digrafoj malaperis kaj aldoniĝis literoj Ғ ғ, Ө ө, Җ җ, Қ қ, Ң ң, Ў ў, Ү ү, Һ һ.
Poste la alfabeto estis reformita unufoje plu, kaj tiel atingis nuntempan aspekton:
| А а | Б б | В в | Г г | Гъ гъ | Д д | Дж дж | Е е |
| Ё ё | Ж ж | З з | И и | Й й | К к | Къ къ | Л л |
| М м | Н н | Нг нг | Нъ нъ | О о | П п | Р р | С с |
| Т т | У у | Ў ў | ý | Ф ф | Х х | Ц ц | Ч ч |
| Ш ш | Щ щ | ъ | Ы ы | ь | Э э | Ю ю | Я я |
Literoj Дж дж, Нъ нъ, Ў ў uzatas nur en Karaĉaj-Ĉerkesio; literoj Нг нг kaj ý nur en Kabardio-Balkario
Oficiala statuso
redaktiKaraĉaja-Balkara lingvo estas oficiale nacia lingvo en Karaĉaj-Ĉerkesio (oficialigita en 1996) kaj Kabardio-Balkario (oficialigita en 1995). En la unua ĝi nomiĝis "karaĉaja" (къарачай тил), en la dua "malkara" (малкъар тил).
Literaturo
redakti- Акбаев Ш. Х. Фонетика диалектов карачаево-балкарского языка. Черкесск, 1963.
- Алиев У. Б. Синтаксис карачаево-балкарского языка. М., 1973.
- Аппаев А. М. Диалекты балкарского языка в их отношении к балкарскому литературному языку. Нальчик, 1960.
- Ахматов И. Х. Карачаево-балкарский язык. Синтаксис. Ч. 2. Нальчик, 1992.
- Гочиева С. А. Наречия в карачаево-балкарском языке. Нальчик, 1983.
- Грамматика карачево-балкарского литературного языка. Ч. 1. Фонетика и морфология. М., 1979.
- Грамматика карачаево-балкарского языка. Под ред. Н. А. Баскакова. Нальчик, 1966.
- Грамматика карачаево-балкарского языка. Фонетика. Морфология. Синтаксис. Нальчик, 1976.
- Карачаево-барлкарско-русский словарь. Под ред. Э. Р. Тенишева. М., 1965.
- Къарачай-малкъар тилни грамматикасы. Нальчик, 1970.
- Отаров И. М. Лексикология карачаево-балкарского языка. Нальчик, 1982.
- Русско-карачаево-балкарский словарь. Нальчик, 1970.
- Толковый словарь карачаево-балкарского языка. Т. 1. Нальчик, 1995.
- Урусбиев И. Х. Спряжение глагола в карачаево-балкарском языке. Черкесск, 1963.
- Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное словообразование. Черкесск, 1989.
- Хабичев М. А. Карачаево-балкарское именное формообразование. Черкесск, 1991.
- Хаджилаев Х.-М. И. Очерки карачаево-балкарской лексикологияя. Черкесск, 1970.
- Чеченов А. А. Историческая фонетика карачаево-балкарского языка. М., 1996.
- Чеченов А. А. Проблемы формирования языка карачаевцев и балкарцев. М., 1996..
Vidu ankaŭ
redaktiEksteraj ligiloj
redakti- Заман Arkivigite je 2007-10-08 per la retarkivo Wayback Machine — gazeto de Kabardino-Balkario
- Къарачай-Черкес Республика — Paĝaro pri Karaĉaja-Ĉerkesio
- Karacai Balkar Arkivigite je 2009-04-06 per la retarkivo Wayback Machine — Paĝaro en Karaĉaja-Balkara, Turka kaj Angla lingvoj.
- Karachay-Малхар — Paĝaro en Karaĉaj-Balkara kaj Angla
- Karachay Malxar home page — Paĝaro pri karaĉajoj en Aŭstralio
- Millet — Paĝaro pri la etnoj kaj historio en Karaĉaj-Balkara kaj Rusa
- Silpagarlani Ahmad — Hejmpaĝo pri Karaĉaj-Balkara skribsistemo
- www.elbrusoid.org — Karaĉaj-Balkara portalo
- Projekto de Karaĉaj-Balkara Vikio en Vikimedia kovilo