Zulua lingvo
| Zulua lingvo | |
| isiZulu | |
| |
| lingvo • moderna lingvo | |
|---|---|
| Nguni • Zunda | |
| Parolata en | Sud-Afriko, Bocvano, Lesoto, Malavio, Mozambiko, Svazilando |
| Parolantoj | 11 milionoj |
| Skribo | latina alfabeto |
| Lingvistika klasifiko | |
| Niĝerkonga lingvaro | |
| Oficiala statuso | |
| Oficiala lingvo en |  Sud-Afriko
|
| Reguligita de | Tut-Sud-Afrika Lingva Komitato |
| Lingvaj kodoj | |
| Lingvaj kodoj | |
| ISO 639-1 | zu |
| ISO 639-2 | zul |
| ISO 639-3 | zul |
| Glottolog | zulu1248 |
| Angla nomo | Zulu |
| Franca nomo | zoulou |
La zulua (isiZulu) estas la lingvo de la zuluoj, kun ĉirkaŭ 10 milionoj da parolantoj, la plejparto de kiuj (>95%) loĝas en la respubliko de Sud-Afriko. La zulua estas la plej vaste parolata afrikdevena lingvo en tiu lando. Laŭ Ethnologue (2005), 24% el la loĝantaro parolas ĝin, kaj pli ol 50% komprenas ĝin. Ĝi estas unu el la 11 oficialaj lingvoj de Sud-Afriko ekde 1994, kiam la apartisma sistemo falis.
La lingvo estas uzata ankaŭ en Bocvano, Lesoto, Malavio, Mozambiko kaj Svazilando.
La zulua estas aglutina lingvo de la subgrupo de nguni-lingvofamilio ene de la bantu-lingvoj. Malmulte oni scias pri la historio de la lingvo, ŝajnas ke ĝi ekzistas kiel lingvo ekde la 16-a jarcento.
La lingvokodo (ISO 639) estas "zu" aŭ "zul".
La lingvo
[redakti | redakti fonton]Fonologio
[redakti | redakti fonton]La zulua, kiel ankaŭ la kosa kaj la sesota (najbaraj nguni-lingvoj) kaj la piĝino Fanagalo uzas klaketojn. Tiu trajto ne estas kutima por bantuaj lingvoj. Ĝi estas rezulto de influo flanke de kojsanaj lingvoj.
La tri bazaj klaketoj de la zulua estas:
- c - klaketo denta, notita [ǀ]
- q - klaketo post-alveola, notita [ǃ]
- x - klaketo alveola flanka, notita [ǁ]
Ĉiu baza klaketo povas esti modifita per aspiro aŭ sonorigo, tiel la nombro de klaketoj multobliĝas.
Substantivoj
[redakti | redakti fonton]La zulua substantivo enhavas ĉefe du partojn, la prefikson kaj la radikon. La prefikso ebligas ordigon de la substantivoj en substantivgrupoj.
Kelkaj ekzemploj
- umuntu (homo), abantu (homoj)
- ugogo (avino), ogogo (avinoj)
- igama (nomo), amagama (nomoj)
- inhlanzi (fiŝo), izinhlanzi (fiŝoj)
Verboj
[redakti | redakti fonton]La zulua verbo enhavas, kontraŭe al la substantivo varian nombron de partoj, kiuj estas kunmetitaj laŭ indikita sekvo.
Simplaj verbradikoj ne enhavas aliajn sufiksojn kiuj modifos la signifon de la verbo. Interalie:
- -w- (fali)
- -dl- (manĝi)
- -enz- (fari)
- -nqamul- (rompi)
- -os- (rosti)
- -siz- (helpi)
Pliigitaj verbradikoj devenas el simplaj verbradikoj post aldono de sufiksoj kiuj ŝanĝas la signifon. Tio estas montrita helpe de la verbradiko "-enz-" (fari) kaj de la plej komunaj aldonoj:
- -enz- (fari)
- -enzan- (fari iun kune)
- -enzek- (esti fareble)
- -enzel- (fari ion por iu)
- -enzis- (farigi)
- -enziw- (esti farita)
Ekzemploj
[redakti | redakti fonton]- Uyahamba. (Li iras.)
- Uhamba kusasa. (Li iros morgaŭ.)
- Akahambi. (Li ne iras.)
- Uyangisiza. (Li helpas min.)
- Ungisiza namhlanje. (Li helpas min hodiaŭ.)
- Akangisizi. (Li ne helpas min.)
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Derek Gowlett, Khethiwe Ngwenya, Tessa Dowling: Speak Zulu With Us Beginner’s Course. African Voices, Cape Town 1999, ISBN 0-620-24425-9
- Derek Gowlett, Khethiwe Ngwenya, Tessa Dowling: Speak Zulu With Us Intermediate To Advanced. African Voices, Cape Town, 2001, ISBN 0-620-27725-4
- George Poulos, Christian T. Msimang: A Linguistic Analysis of Zulu. Via Afrika, Cape Town 1998, ISBN 0-7994-1526-X
- C. M. Doke: English-Zulu/Zulu-English Dictionary Arkivigite je 2006-09-25 per la retarkivo Wayback Machine. Witwatersrand University Press, Johannesburg 1990, ISBN 1-86814-160-8
- Wilkes, Arnett, Zulu : a complete course for beginners / Arnett Wilkes and Nicholias Nkosi, Lincolnwood, Ill. : NTC Publising Group, 1996 268 paĝoj kun bildoj, (Teach yourself books) originalo 1995 by Hodder Headline, London, ISBN 0-8442-3701-9
- Zulu : a complete course for beginners / Arnett Wilkes and Nicholias Nkosi, London : Hodder Headline, 1995, 268 paĝoj kun bildoj + 1 audikasedo (Teach yourself books) ISBN 0-340-63163-5 (originalo)
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- esperante Informoj pri la Zulua lingvo en la vikio de UEA
- [1] Baza Zulua-kurso ĉe Vikilibroj
- https://isizulu.net/ zulu-angla vortaro
- https://web.archive.org/web/19970416061941/http://www.lmp.ucla.edu/profiles/profz01.htm (malvalida ?)
- http://www.cyberserv.co.za/users/~jako/lang/zul.htm[rompita ligilo] (malvalida ?)
- Funda Manje! (danĝera?)