Literatura kritiko

Literatura kritiko, foje literatura recenzo estas la studo, pritaksado kaj interpretado de literaturo. Moderna literatura kritiko estas ofte informata de la literatura teorio, kio estas la filozofa studo de ties metodoj kaj celoj. Kvankam ambaŭ aktivaĵoj estas tre proksime rilataj, literaturaj kritikistoj estas ne ĉiam, kaj certe ne estis, teoriistoj.

La literatura kritiko konsistas en racia analizo kaj privalorado de literatura verko, verkisto aŭ skolo en aktuala amaskomunikilo ĉu gazeto ĉu ĵurnalo; pro tio oni distingu ĝin disde la Historio de la literaturo, kiu realigas kritikon kaj pritaksadon ege a posteriori kaj ofte per sistemo pli dokumentata, scienca kaj eklektika.

Librorevizio estas formo de literatura kritiko en kiu libro estas analizata bazita sur enhavo, stilo, kaj merito.^[1] Librorevizio povas esti unuafonta opinipeco, resuma revizio aŭ studenta revizio.^[2] Libroj povas esti reviziata por presitaj periodikaĵoj, gazetoj kaj ĵurnaloj, kiel lerneja laboro, aŭ por prilibraj retejoj en Interreto. La longo de revizio povas varii el unusola paragrafo al substancaj eseoj. Tia revizio povas taksi la libron laŭ la bazo de persona gusto. Reviziantoj povas uzi la okazon de librorevizio por montro de lernado aŭ por disvastigo de propraj ideoj pri la temo de fikcia aŭ nefikcia laboro.

Verkisto Romain Gary montris manieron trakti nepopularan kritikon. Li ŝanĝis sia plumnomon al Émile Aĵar kaj parodiis alian personon. Post la sukceso de pluraj libroj sub tiu plumnomo, Gary malkovris la veran identecon de "Aĵar" kaj rakontis pri la multaj okazaĵoj en kiuj literaturrecenzistoj pruvis sian nescion komparante "Gary" kun "Aĵar" kaj trovante grandajn diferencojn inter ili. Tio estas kontraste al dekoj da nekonataj legantoj, kiuj, laŭ Gary, skribis al li leterojn asertante ke Aĵar imitis lian stilon. Gary argumentis ke literaturrecenzistoj de lia tempo estis simple tro maldiligentaj por legi la librojn kiujn ili recenzis.

• Platono: Ion, Respubliko, Kratilo
• Aristotelo: Poetiko, Retoriko
• Horacio: Arto Poetika (Ars Poetica)
• Longinus: Pri la sublimo (De sublimitate)
• Plotino: Pri la Intelektaj Belecoj

• Sankta Aŭgusteno: Pri la kristana doktrino (De doctrina Christiana )
• Boecio: Pri la konsolo de filozofio (De consolatione philosophiae)
• Tomaso de Akvino: The Nature and Domain of Sacred Doctrine
• Dante: La bankedo (Convivio), Letero al CanGrande Della Scala ^[3]
• Boccaccio: Laude traktato de Dante (Trattatello in laude di Dante), La Genealogio de la Gentaj Dioj (Genealogia Deorum Gentilium)
• Christine de Pizan: La Libro de la Urbo de Sinjorinoj (Le Livre de la cité des dames)
• Bharata Muni: Natja Ŝastra (Nāṭyaśāstra)
• Rajaŝekhara: Kavjiamimamsa (Enketo pri Literaturo)
• Valmikio: La Invento de Poezio (de la Ramajana)
• Anandavardhana: Lumo pri sugesto (dhvani, vyañjanā)
• Cao Pi: A Discourse on Literature
• Lu Ji: Rimprozo pri Literaturo (Ŭen fu)
• Liu Xie: La Literatura menso kaj la ĉizado de drakoj (Ŭén ksīn diāo lóng)

• Lodovico Castelvetro: La Poetiko de Aristotelo tradukita en la vulgara lingvo kun rimarkoj (Poetica d'Aristotele vulgarizzata e sposta)
• Philip Sidney: Defendo de Poezio (ankaŭ konata kiel Apologio pro Poezio) (An Apology for Poetry)
• Jacopo Mazzoni: De la defendo de la komedio de Dante (Della Difesa Della Comedia Di Dante)
• Torquato Tasso: Diskursoj de poezia arto (Discoursi dell'arte poetica)
• Francis Bacon: La Akcelo de Lernado (The Advancement of Learning (plena titolo: Of the Proficience and Advancement of Learning, Divine and Human))
• Henry Reynolds: Mythomystes
• John Mandaville: Verkita meze de la 14-a jarcento - plej verŝajne de franca kuracisto

• Thomas Hobbes: Respondo al la Antaŭparolo de Sir William Davenant al Gondibert (Answer to Davenant's preface to Gondibert)
• Pierre Corneille: De la tri unuecoj de ago, tempo, kaj loko
• John Dryden: Eseo pri drama poezio (Of Dramatick Poesie)
• Nicolas Boileau-Despréaux: La arto de poetiko (L'Art poétique)
• John Locke: Eseo pri la homa kompreno (An Essay Concerning Human Understanding)
• John Dennis: La Akcelo kaj Reformado de Moderna Poezio (The Advancement and Reformation of Modern Poetry)
• Alexander Pope: Eseo pri la kritikado (An Essay on Criticism)
• Joseph Addison: Pri la plezuro de la imago (On the Pleasures of the Imagination Arkivigite je 2019-02-01 per la retarkivo Wayback Machine (Spectator essays))
• Giambattista Vico: La nova scienco (La Scienza Nuova)
• Edmund Burke: Filozofia enketo pri la origino de niaj ideoj de la sublimo kaj belo (A Philosophical Inquiry into the Origins of Our Ideas of the Sublime and the Beautiful)
• David Hume: De la Normo de Gusto (Of the Standard of Taste)
• Samuel Johnson: Pri fikcio (On Fiction), Rasselas, Prefaco al la teatraĵoj de Ŝakespiro (Preface to Shakespeare)
• Edward Young: Konjektoj pri Originala Kunmetaĵo (Conjectures on Original Composition)
• Gotthold Ephraim Lessing: Laokoonto (Laocoön)
• Joshua Reynolds: Diskursoj pri Arto (Discourses on Art)
• Richard "Conversation" Sharp Leteroj kaj eseoj pri prozo kaj verso (Letters & Essays in Prose & Verse)
• James Usher : Klio: aŭ Diskurso pri gusto (Clio: or a Discourse on Taste (1767))
• Denis Diderot: Paradokso pri la aktoro (Paradoxe sur le comédien)
• Immanuel Kant: Kritiko de la juĝo (Kritik der Urteilskraft)
• Mary Wollstonecraft: Pravigo de la Rajtoj de Virino (A Vindication of the Rights of Woman)
• William Blake: The Marriage of Heaven or Hell, Letter to Thomas Butts, Annotations to Reynolds' Discourses, A Descriptive Catalogue, A Vision of the Last Judgment, On Homer's Poetry
• Friedrich Schiller: Pri la estetika edukado de viro en serio de leteroj (Über die ästhetische Erziehung des Menschen in einer Reihe von Briefen)
• Friedrich Schlegel: Kritikaj fragmentoj, Athenaeum fragmentoj, Pri la nekomprenebleco (Über die Unverständlichkeit)

• William Wordsworth: Antaŭparolo al la Lirikaj Baladoj (Preface to the Second Edition of Lyrical Ballads)
• Anne Louise Germaine de Staël: Literature in its Relation to Social Institutions
• Friedrich Wilhelm Joseph Schelling: On the Relation of the Plastic Arts to Nature
• Samuel Taylor Coleridge: Shakespeare's Judgment Equal to His Genius, On the Principles of Genial Criticism, The Statesman's Manual, Biographia Literaria
• Wilhelm von Humboldt: Kolektitaj verkoj
• John Keats: letters to Benjamin Bailey, George & Thomas Keats, John Taylor, and Richard Woodhouse
• Arthur Schopenhauer: La mondo kiel volo kaj ideo (Die Welt als Wille und Vorstellung)
• Thomas Love Peacock: La Kvar eraoj de Poezio (The Four Ages of Poetry)
• Percy Bysshe Shelley: A Defence of Poetry
• Johann Wolfgang von Goethe: Conversations with Eckermann, Maxim No. 279
• Georg Wilhelm Friedrich Hegel: The Philosophy of Fine Art
• Giacomo Leopardi: Zibaldone (kajeroj)
• Francesco De Sanctis: Kritikaj eseoj (Saggi critici); Historio de itala literaturo (Storia della letteratura italiana)
• Thomas Carlyle: Simboloj (Symbols)
• John Stuart Mill: Kio estas poezio (What is Poetry?)
• Ralph Waldo Emerson: La poeto (The Poet)
• Charles Augustin Sainte-Beuve: What Is a Classic?
• James Russell Lowell: Fabelo por kritikistoj (A Fable for Critics)
• Edgar Allan Poe: La poetika principlo (The Poetic Principle)
• Matthew Arnold: Preface to the 1853 Edition of Poems, The Function of Criticism at the Present Time, The Study of Poetry
• Hippolyte Taine: History of English Literature and Language
• Charles Baudelaire: La Salon de 1859
• Karl Marx: La germana ideologio (Die deutsche Ideologie); Pri la kritiko de politika ekonomio (Zur Kritik der Politischen Ökonomie)
• Søren Kierkegaard: Literatura recenzo de S. Kierkegaard (En literair Anmeldelse af S. Kierkegaard, Two Ages: A Literary Review); Pri la koncepto de ironio kun konsidero de Sokrato (Om Begrebet Ironi med stadigt Hensyn til Socrates)
• Friedrich Nietzsche: La naskiĝo de tragedio el la spirito de muziko (Die Geburt der Tragödie aus dem Geiste der Musik), Pri vero kaj mensogo en la senmorala senco (Über Wahrheit und Lüge im aussermoralischen Sinne)
• Walter Pater: Studies in the History of the Renaissance
• Émile Zola: La eksperimenta romano (Le Roman Experimental)
• Anatole France: The Adventures of the Soul
• Oscar Wilde: La kadukiĝo de mensogado (The Decay of Lying)
• Stéphane Mallarmé: The Evolution of Literature, The Book: A Spiritual Mystery, Mystery in Literature
• Leo Tolstoy: What is Art?

• Benedetto Croce: Estetiko (Aesthetic)
• Antonio Gramsci : Malliberejaj Kajeroj (Prison Notebooks)
• Umberto Eco: La estetika problemo en Sankta Tomaso (Il problema estetico in San Tommaso); Malferma laboro (Opera aperta)
• A. C. Bradley: Poezio pro Poezio (Poetry for Poetry's Sake)
• Sigmund Freud: La poeto kaj la fantazio (Der Dichter und das Phantasieren)
• Ferdinand de Saussure: Kurso de ĝenerala lingvistiko (Cours de linguistique générale)
• Claude Lévi-Strauss: La Struktura Studo de Mito (The Structural Study of Myth)
• T. E. Hulme: Romanticism and Classicism; Bergson's Theory of Art
• Walter Benjamin: On Language as Such and On the Language of Man
• Viktor Shklovsky: Art as Technique
• T. S. Eliot: Tradition and the Individual Talent; Hamlet and His Problems
• Irving Babbitt: Romantic Melancholy
• Carl Jung: On the Relation of Analytical Psychology to Poetry
• Leon Trotsky: The Formalist School of Poetry and Marxism
• Boris Eikhenbaum: La teorio de la "formala metodo" (Теория "формального метода)
• Virginia Woolf: Propra ĉambro (A Room of One's Own)
• I. A. Richards: Praktika kritikismo (Practical Criticism)
• Miĥail Baĥtin: Epopeo kaj romano (Pri la metodaro de la studo de la romano) (Эпос и роман (О методологии исследования романа)
• Georges Bataille: La nocio de elspezo (La Notion de dépense)
• John Crowe Ransom: Poezio: Noto en Ontologio; Kritiko kiel Pura Spekulado (Poetry: A Note in Ontology; Criticism as Pure Speculation)
• R. P. Blackmur: A Critic's Job of Work
• Jacques Lacan: La stadio de la spegulo kiel la formisto de la funkcio de la Mi, kiel rivelite en psikoanalitika eksperienco (Le stade du miroir comme formateur de la fonction du je, telle qu’elle nous est révélée, dans l’expérience psychanalytique); La kazo de letero en la senkonscio, aŭ racio ekde Freud (L'instance de la lettre dans l'inconscient)
• György Lukács: The Ideal of the Harmonious Man in Bourgeois Aesthetics; Art and Objective Truth
• Paul Valéry: Poetry and Abstract Thought
• Kenneth Burke: Literature as Equipment for Living
• Ernst Cassirer: Art
• W. K. Wimsatt kaj Monroe Beardsley: The Intentional Fallacy, The Affective Fallacy
• Cleanth Brooks: The Heresy of Paraphrase; Irony as a Principle of Structure
• Jan Mukařovský: Standard Language and Poetic Language
• Jean-Paul Sartre: Kial verki (Why Write?)
• Simone de Beauvoir: La Dua Sekso (The Second Sex)
• Ronald Crane: Toward a More Adequate Criticism of Poetic Structure
• Philip Wheelwright: The Burning Fountain
• Theodor Adorno: Cultural Criticism and Society; Aesthetic Theory
• Roman Jakobson: The Metaphoric and Metonymic Poles
• Northrop Frye: Anatomy of Criticism; The Critical Path
• Gaston Bachelard: The Poetics of Space
• Ernst Gombrich: Art and Illusion
• Martin Heidegger: The Nature of Language; Language in the Poem; Hölderlin and the Essence of Poetry
• E. D. Hirsch, Jr.: Objective Interpretation
• Noam Chomsky: Aspects of the Theory of Syntax
• Jacques Derrida: Structure, Sign, and Play in the Discourse of the Human Sciences
• Roland Barthes: The Structuralist Activity; The Death of the Author
• Michel Foucault: Truth and Power; What Is an Author?; The Discourse on Language
• Hans Robert Jauss: Literary History as a Challenge to Literary Theory
• Georges Poulet: Phenomenology of Reading
• Raymond Williams: The Country and the City
• Lionel Trilling: The Liberal Imagination;
• Julia Kristeva: From One Identity to Another; Women's Time
• Paul de Man: Semiology and Rhetoric; The Rhetoric of Temporality
• Harold Bloom: The Anxiety of Influence; The Dialectics of Poetic Tradition; Poetry, Revisionism, Repression
• Chinua Achebe: Colonialist Criticism
• Stanley Fish: Normal Circumstances, Literal Language, Direct Speech Acts, the Ordinary, the Everyday, the Obvious, What Goes Without Saying, and Other Special Cases; Is There a Text in This Class?
• Edward Said: The World, the Text, and the Critic; Secular Criticism
• Elaine Showalter: Toward a Feminist Poetics
• Sandra Gilbert kaj Susan Gubar: Infection in the Sentence; The Madwoman in the Attic
• Murray Krieger: "A Waking Dream": The Symbolic Alternative to Allegory
• Gilles Deleuze kaj Félix Guattari: Anti-Oedipus: Capitalism and Schizophrenia
• René Girard: The Sacrificial Crisis
• Hélène Cixous: La rido de la meduzo (The Laugh of the Medusa)
• Jonathan Culler: Beyond Interpretation
• Geoffrey Hartman: Literary Commentary as Literature
• Wolfgang Iser: The Repertoire
• Hayden White: The Historical Text as Literary Artifact
• Hans-Georg Gadamer: Vero kaj Metodo (Truth and Method)
• Paul Ricoeur: The Metaphorical Process as Cognition, Imagination, and Feeling
• Peter Szondi: On Textual Understanding
• M. H. Abrams: Kiel fari aferojn kun tekstoj (How to Do Things with Texts)
• J. Hillis Miller: La kritikisto kiel gasto (The Critic as Host)
• Clifford Geertz: Blurred Genres: The Refiguration of Social Thought
• Filippo Tommaso Marinetti: La fundamento kaj manifesto de futurismo (Manifesto del Futurismo)
• Tristan Tzara: Senpretenda proklamacio (Unpretentious Proclamation)
• André Breton: La surrealista manifesto; La declaracio de la 27-an de januaro 1925
• Mina Loy: Feminist Manifesto
• Yokomitsu Riichi: Sensation and New Sensation
• Oswald de Andrade: (kanibalista Manifesto) Antropófago
• André Breton, Leon Trotsky kaj Diego Rivera: Manifesto por sendependa revolucia arto (Manifesto for an Independent Revolutionary Art)
• Hu Ŝih: Some Modest Proposals for the Reform of Literature
• Octavio Paz: La arko kaj la liro (El Arco y la Lira)

• Alter ego
• Harold Bloom
• Pierre Lepape
• Kritikismo (filozofio)
• Literaturscienco
• Muzikkritikisto
• Poetiko
• Rusa formalismo
• Socia kritiko
• The Times Literary Supplement

(en hispana)

• «Crítica de la crítica» (suplemento pri Literatura kritiko en amaskomunikiloj), ABC literario, 14-7-1990.
• Bibliografio de Literatura kritiko kaj Filologio Arkivigite je 2008-09-06 per la retarkivo Wayback Machine (Universitato de Zaragoza)

(en angla)

• Dictionary of the History of Ideas: Arkivigite je 2006-06-18 per la retarkivo Wayback Machine
• Truman Capote Award for Literary Criticism Premiitoj
• Internet Public Library: Literary Criticism Kolekto de Kritikaj kaj Biografiaj Retejoj.

Ĉi tiu artikolo ankoraŭ estas ĝermo. Helpu al Vikipedio plilongigi ĝin. Se jam ekzistas alilingva samtema artikolo pli disvolvita, traduku kaj aldonu el ĝi (menciante la fonton). Bonvolu aldoni parametron por plibone kategoriigi la paĝon.