Gáldar

Gáldar
municipo en Hispanio vd
Flago	Blazono
Administrado
Poŝtkodo	35460
En TTT	Oficiala retejo [+]
Demografio
Loĝantaro	24 678  (2023) [+]
Loĝdenso	401 loĝ./km²
Geografio
Geografia situo	28° 9′ N, 15° 39′ U (mapo)28.143888888889-15.650277777778Koordinatoj: 28° 9′ N, 15° 39′ U (mapo) [+]
Alto	124 m [+]
Areo	61,59 km² (6 159 ha) [+]
Horzono	UTC+01:00 [+]
DEC Situo de Gáldar
Alia projekto
Vikimedia Komunejo Gáldar [+]
v • d • r

Gáldar [GALdar] estas urbo kaj municipo apartenanta al la provinco Las Palmas, en la regiono Kanarioj.^[1][2] Ĝi etendiĝas sur la nordokcidenta parto de la insulo Gran Canaria. La loknomo Gáldar plej verŝajne devenas de la guanĉoj, sed fakuloj ne interkonsentas pri la preciza signifo.^[3][4]

En tiu municipo estas unu el la plej gravaj arkeologiaj kuŝejoj de Kanarioj, nome la Cueva Pintada (Pentrogroto), kiu montras valoran ekzemplon de la arto farita de la iamaj kanarioj. En la municipo estas krome la Muzeo-Domo Antonio Padrón​, la Domo Cachazo y Verde de Aguilar kaj Muzeo de Religia Arto, ĉe la preĝejo de Santiago.

Gáldar estas en la nordokcidenta parto de la insulo Gran Canaria, je 27 km de la provinca kaj insula ĉefurbo, kio helpis ĝian disvolvigon. Ĝi enhavas areon de 61,59 km², kiel unu el la 10 plej grandaj teritorioj de la insulo.^[5][6]

La municipa teritorio limas kun tiuj de Artenara (sude), Agaete (okcidente) kaj Moya (oriente). Norde kaj nordokcidente estas la Atlantika Oceano.^[6]

La municipa ĉefurbo, nome la urba kerno, estas je 124 m.s.m.,^[5] kaj la plej alta loko estas 1 701 m.s.m. en Cruz de los Moriscos.^[6] La municipa teritorio deklivas el sudaj altaĵoj ĝis la marbordo.^[6]

Gáldar posedas parton de sia teritorio protektita ene de la Kanaria Reto de Protektitaj Naturaj Areoj, havante integre la naturan monumenton de Amagro, kaj kunhavante kun najbaraj municipoj la Naturan Monumenton Montañón Negro kaj la protektitan pejzaĝon Las Cumbres.^[7] Tiuj lokoj estas inkluditaj en la Reto Natura 2000 kiel Zono de speciala konservado (ZSK).^[8][6]​ Krome, la marborda zono inter Punta de Gáldar kaj Punta Gorda estas ankaŭ ZSK laŭ la nomo Costa de Sardina del Norte pro la ekzistado de margrotoj ĉu subakvaj ĉu duonsubakvaj.^[9]

Gáldar estas parto, kun Artenara, Tejeda kaj Agaete, de la Kultura Pejzaĝo Risco Caído y Montañas Sagradas de Gran Canaria, deklarita Monda Heredaĵo de UNESKO en 2019.^[10]​ Barranco Hondo kaj Juncalillo estas ene de la protektita teritorio. Duobla protektado rezultis en nova protektado kiel "Patrimonio Mundial", kaj al la diversaj arkeologiejoj kaj al la natura protektita zono.

En la areo estis grava setlado de guanĉoj, fakte la sidejo de la nomita guarteme, reĝoj de la nordokcidenta regno. La Cueva Pintada (Pentrogroto) estis okupita ekde la 7-a jarcento.^[11] Ili praktikis brutobredadon kaj agrikulturon, kiel atestas pluraj restaĵoj de tiu epoko. Post la konkero de Gran Canaria en 1478, la novaj kolonoj, kastilianoj kaj portugaloj, dediĉis sin al la samaj taskoj, ĉefe cele al cerealoj kaj fiŝkaptado.

Dume lokanoj ankoraŭ rezistis ĉe Silva. Inter 1481 kaj 1482, la loka guanarteme Tenesor Semidan estis kaptita de la konkerantoj, sendita al Iberio kaj revenigita kristanigita kaj kastiliigita kiel don Fernando Guanarteme; li sukcesis estri grandan parton de siaj iamaj subuloj, dum ribelis la kanarioj de Telde. Fine de 1482, la konkeristestro, Pedro de Vera, profite de la amikeco de la iama reĝo, starigis kampadejon en Gáldar kaj defendoturon.^[12] Gáldar tuj iĝis grava centro de la kolonio. La lokanoj profitis la grundofekundecon kaj miksiĝis kun indiĝenoj.^[13] Prosperon helpis la komerco de sukero el la havenoj La Caleta kaj Sardina. Poste, oni fondis konventon de franciskanoj kiu altiris nobelajn familiojn, kio havigis altklasan etoson.^[14]

La municipo havis 24 455 loĝantojn je 2021, estante la 11a de la provinco Las Palmas kaj la 8a de la insulo Gran Canaria.^[15]

Historie la loĝantaro regule kreskiĝis laŭlonge de la 20-a jarcento kaj el 5 000 loĝantoj ĝis nunaj 24 000.

Gáldar dividiĝas en la jenaj entoj kaj loĝlokoj kun korespondaj kernoj:^[15]

• Barrial.
• Caideros: Caideros kaj La Degollada.
• Fagajesto.
• Gáldar (municipa ĉefurbo): El Agujero, Caleta de Arriba, Gáldar (kerno), Los Llanos kaj Nido Cuervo.
• Hoya de Pineda: Buenavista y Los Silos, Hoya de Pineda kaj Tegueste.
• Juncalillo: Barranco Hondo de Abajo, Barranco Hondo de Arriba kaj Juncalillo.
• Marmolejos: Anzofé kaj El Salón, kaj Marmolejos.
• La Montaña: La Montaña, Cañada Honda kaj Palma de Rojas.
• Los Quintanas y Piso Firme: El Agazal, Cueva de los Cruces, Piso Firme, Los Quintanas kaj Las Rosas.
• Puerto de Sardina: Puerto de Sardina, Barranquillo el Vino, El Sobradillo, Barrio Los Condenados, El Corralete, Las Cumbrecillas, Los Dos Roques, La Furnia, Punta de Gáldar kaj Urbanización Faro Sardina.
• San Isidro: La Enconada, Las Majadillas, El Roque kaj San Isidro.
• Saucillo.

Gáldar bazigis sian ekonomion en agrikulturo (unue sukerkano kaj poste vitoj kaj finfine bananoj, pri kio ĝi estas ĉefa loko en la insulo, ĉefe el la dua duono de la 20-a jarcento).^[6] Estas ankaŭ brutobredado de kaproj, ŝafoj, bovoj kaj porkoj; gravas produktado de fromaĝo. Sed lastatempe turismo iĝis ĉefa ekonomia rimedo.​^[6] En la 19-a jarcento, komerco estis grava el la haveno, la ĉefa en la insularo post nur tiuj de Las Palmas de Gran Canaria kaj Santa Cruz de Tenerife.

La turisma disvolviĝo okazis el la dua duono de la 20-a jarcento. Nun estas granda disvolviĝo de rura turismo. Eblas montara piedirado, kultura turismo, marsportoj kaj aliaj okupitecoj. Ĉefa altiraĵo estas la Cueva Pintada (Pentrogroto), kiu montras valoran ekzemplon de la arto farita de la iamaj kanarioj.^[6]

Estas multaj vidindaĵoj en la municipo.^[16]

• Cueva Pintada (BIC). Muzeo kaj arkeologia parko. Malkovrita en la urba kerno mem, kun ĉefa montro de roka arto en Suda Atlantiko.
• Historia Komplekso Barranco Hondo de Abajo.
• Grotoj de la Hospitalo (BIC).
• Grotoj de Patronato aŭ de Facaracas (BIC)
• Setlejo de Bocabarranco-El Agujero kaj Nekropolo de La Guancha (BIC)
• Mugaretes del Clavo
• Llanos de Botija. Kanariaj Domoj kvadrat- kaj kruc-formaj, kaj konstruaĵo nomita tagoror pro komparo tipologia.

• Preĝejo de Santiago (novklasika, kun placo kaj ĝardena etoso).
• Ermitejo de San José del Caidero.
• Ermitejo de Sankta Sebastiano.
• Urbodomo kun la plej malnova drakarbo en ĝardeno (1718)
• Domoj Henríquez, de Antonio Padrón kaj José Martinón, Cachazo kaj Verde de Aguilar, de la kapitano Esteban Ruiz de Quesada
• Teatro Consistorial
• Kazino de Gáldar
• Kvartalo de Sankta Sebastiano.
• Bieno Hoya de Pineda (BIC).
• Ponto Triokula super la torento de Gáldar.
• Ŝtonminejoj de la Monto de Gáldar.

• Monto Amagro
• Natura Monumento Montañón Negro
• Protektita Pejzaĝo Las Cumbres
• Sardina del Norte​

• 
  Bananejo en Gáldar.
• 
  Strato de la historia kerno de Gáldar.
• 
  Iama urbodomo.
• 
  Monto de Gáldar.
• 
  Domo Verde de Aguilar.
• 
  Preĝejo de Santiago de los Caballeros.

• Listo de la municipoj de provinco La Palmoj

• oficiala retejo de la municipo Gáldar

• En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Gáldar en la hispana Vikipedio.