Celozio
 | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||||
| ||||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||||
La genro Celozio (Celosia) estas plantogenro el la familio de la Amarantacoj (Amaranthaceae) kun 30 ĝis 60 specioj. Ĝiaj specioj troviĝas plejparte en la tropikaj regionoj de Afriko, sed ankaŭ en meza kaj suda Ameriko (neotropiso). La plej konata specio, la arĝenta celozio, estas kultivata kaj disvastigita tutmonde en la tropikoj kaj subtropikoj.[1][2]
Nomo
[redakti | redakti fonton]La botanika nomo Celosia venas el la greka κήλεος (kileos), kiu signifas ‚brulanta‘ pro la ruĝa vario de la planto.
Priskribo
[redakti | redakti fonton]La celozioj estas unu- aŭ plurjaraj herbaj plantoj kun staranta vertikala aŭ grimpanta habito, kiu ĉe la bazo ofte ligniĝas. La folioj havas tigetojn. La folioj estas lancetaj, ovalaj aŭ triangulaj. La planto havas multajn unuopajn florojn, kiuj iam staras terminale aŭ en akseloj en spikoj kaj grapoloj. Multaj kultivaroj havas fasciojn. La duseksaj floroj havas tri ĝis kvin maldikajn periantajn foliojn. La planto havas kvin stamenojn.[3][4]
La kromosomnombro estas n=9. Kelkaj Celozio-specioj estas poliploidaj, precipe speciale la arĝenta celozio.
Disvastigo kaj uzado
[redakti | redakti fonton]
La ĉefa disvastigejo estas la tropikaj kaj subtropikaj Afriko kaj Ameriko. Tie la planto kreskas apud riveroj kaj kiel trudherbo en kampoj. Jenaj specioj kreskas en la diversaj regionoj:
- Mezameriko: Celosia chiapensis, Celosia digynia, Celosia dioica, Celosia floribunda, Celosia moquini, Celosia nitida, Celosia orcutti, Celosia palmeri, Celosia polystachia, Celosia virgata, Celosia whitei
- Sudameriko: Celosia eriantha, Celosia grandifolia, Celosia humbertiana, Celosia longifolia, Celosia major, Celosia persicaria, Celosia salicifolia, Celosia virgata.
- Afriko: Celosia anthelminthica, Celosia elegantissima, Celosia fadeniorum, Celosia globosa, Celosia hastata, Celosia isertii, Celosia leptostachya, Celosia linearis, Celosia patentiloba, Celosia schweinfurthiana, Celosia splendens, Celosia trigyna
Du specioj troviĝas en Karibio (Celosia nitida), kaj du en Azio Celosia taitoensis. [1][5]
Enhavosubstancoj
[redakti | redakti fonton]La folioj de Celozio enhavas ĉ. 0–90 % akvo, 20–55 mg/100 g vitamino C, 10–15 mg/100 g karotinoidoj kaj 2–6 % da proteino. Ili povas havi 0,2–0,5 % nitraton kaj 1–4 % oksalaton.[6]
Fonto
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 Missouri Botanical Garden: VAST (VAScular Tropicos) nomenclatural database. Online-Datenbank[rompita ligilo] Besucht am 16. Juli 2006.
- ↑ US Department of Agriculture: Germplasm Resources Information Network (GRIN). Online-Datenbank [1] Arkivigite je 1999-05-01 per la retarkivo Wayback Machine wayback=19990501235849 archiv-bot=2018-04-02 07:33:52 InternetArchiveBot.
- ↑ Flora of North America project: Flora of North America. Vol. 4. Amaranthaceae. S. 406/7. Online-Version
- ↑ Flora of China Project: Flora of China. Vol. 5. Amaranthaceae. S. 416. Online-Version
- ↑ Johannes Seidemann: World Spice Plants: Economic Usage, Botany, Taxonomy. Springer, 2005. ISBN 3-540-22279-0, S. 90.
- ↑ Dhan Prakash et al.: Composition and variation in vitamin C, carotenoids, protein, nitrate and oxalate contents in Celosia leaves. en: Plant Foods for Human Nutrition 47/3/1995. S. 2–6. COI:10.1007/BF01088330