Vidi fonton por Burundo

Vi ne rajtas redakti ĉi tiun paĝon, pro la jena kialo:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪Hasley‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected: .
Start of block: 16:21, 18 dec. 2022
Expiry of block: 16:21, 18 dec. 2025
Your current IP address is 62.210.136.28. The blocked range is 62.210.0.0/16.
Bonvolu inkluzivi ĉiujn suprajn detalojn en iuj demandoj, kiujn vi sendas. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Vi povas vidi kaj kopii la vikitekston de tiu ĉi paĝo:
{{Informkesto lando
| nomoenlokalingvo = Republika y'u Burundi <br /> République du Burundi
| eonomo = Respubliko Burundo
| flago =[[Dosiero:Flago-de-Burundo.svg|150px|Flago de Burundo]]
| blazono = [[Dosiero:Blason du Burundi.svg|90px|Blazono de Burundo]]
| nacia himno = Burundi Bwacu <br /> Nia Burundo
| nacia devizo = Ubumwe, Ibikorwa, Iterambere <br /> Unueco, Laboro, Progreso
| lokigo-bildo = [[Dosiero:LocationBurundi.svg|250px|Situo]]
| oficiala lingvo = [[Burunda lingvo|burunda]], [[Franca lingvo|franca]]
| lingvoj = [[Burunda lingvo|burunda]], [[Franca lingvo|franca]], [[svahila lingvo|svahila]]
| ĉefurbo = [[Gitego]]
| religio = [[romkatolikismo]] (60 %) <br /> [[animismo]] (33 %)
| km2 = 27.830
| akvo = 7.8
| loĝantoj = [[Hutuoj]] (83 %) <br /> [[Tutsioj]] (15%) <br /> [[Tvaoj]] (1 %)
| loĝantaro = {{WikidataLoĝantaro}}
| loĝantaro-jaro = [[2020]]
| loĝdenso = 425
| vivlongeco =
| valuto = [[Burunda franko]]
| valuta kodo = BIF
| horzono = +2
| ttt = bi
| landkodo = BI
| tel = 257
| politika sistemo = [[respubliko]]
| ŝtatestro = [[Évariste Ndayishimiye]]
| ĉefministro = Gervais Ndirakobuca
| nacia tago = [[1-a de julio]]
| sendependeco = [[1-a de julio]] [[1962]]
| de kiu = [[Belgio]]
| esperanto-asocio = La [[Asocio Nacia por Esperanto en Burundo]]
| MEP = [[Usona dolaro|$]]4,517 mlrd
| MEP jaro = 2003
| MEP pokapa = $ 739
}}

'''Burundo''' aŭ '''Burundio'''<ref>Pri la landonomo en Esperanto

Inter ''Burundio'' kaj ''Burundo'' plej vaste uzata estas la lasta, kiun ankaŭ rekomendas [[PIV]] kaj [[PMEG]].

Unue [[Lingva Komitato]] deklaras sin por la landnoma formo Burundio kaj ne Burundo, kion por la decido de la koncernatoj lasis UEA dum la [[UK 2008|93-a UK]] akceptante tiam kiel plian landan asocion: Asocion Nacian por Esperanto en Burundo. Pri tiu ĉi diskuto skribis Johan Derks.</ref><ref>[http://home.telfort.nl/derks.esp/Klasika%20Esperanto/Kial%20mi%20preferas%20Burundo%20ol%20Burundio.doc Johan Derks. Kial mi preferas Burundo ol Burundio] {{eo}}</ref>, ([[Burunda lingvo|burunde]] kaj {{fr}} ''Burundi''), Respubliko Burundo [[Burunda lingvo|burunde]] ''Republika y'u Burundi'', {{fr}} ''République du Burundi'') estas malgranda lando en oriento de [[Centra Afriko]] en la regiono de la [[Grandaj Lagoj (Afriko)|Grandaj Lagoj]]. Ĝi estas dividita en [[Provincoj de Burundo|dek-sep provincojn]], ĉiu nomita laŭ sia ĉefurbo. Ĝi limas norde [[Ruando]]n, okcidente — [[Demokratia Respubliko Kongo|Demokratian Respublikon Kongon]], oriente kaj sud-oriente — [[Tanzanio]]n. Aliro al maro mankas. Sud-okcidente ĝi limas la lagon [[Tanganjiko]].

La areo estas nur sub 28.000&nbsp;km² kun proksimuma loĝantaro je {{formatnum:10000000}}. Ekde [[2019]],  [[Gitego]] estas ĉefurbo. a urbo kaj eksĉefurbo estas [[Buĵumburo]]. Kvankam la lando estas en la mezo de la kontinento, granda parto de la sudokcidenta landlimo apudas la lagon [[Tanganjiko]].

La loĝantaro konsistas ĉefe el la [[tutsioj]] kaj [[hutuoj]] kaj [[tvaoj]]. Ili okupis Burundon ekde la formiĝo de la lando antaŭ kvin jarcentoj. Burundo estis regata kiel reĝlando de la tutsioj dum pli ol ducent jaroj. Tamen, ĉe la komenco de la [[20-a jarcento]], [[Germanio]] kaj [[Belgio]] okupis la regionon, do Burundo kaj Ruando fariĝis eŭropa kolonio konita kiel Ruanda-Urundi.

Politika agitado okazinta dum la regiono pro sociaj diferencoj inter la tutsioj kaj hutuoj, provokis civilan militon en Burundo meze de la 20-a jarcento. Nuntempe Burundo estas regata kiel prezidenta reprezenta demokrata respubliko. 62 % de la burundanoj estas [[rom-katolika eklezio|katolikoj]], 8 % ĝis 10 % estas [[islamanoj]] kaj la ceteraj sekvas [[animismo|indiĝenajn kredojn]] kaj aliajn [[kristanismo|kristanajn]] konfesiojn.

Burundo estas inter la 10 plej malriĉaj landoj de la mondo. Ĝi havas la plej malaltan [[GDP]] per persono.<ref name="xlix">*Eggers, E., ''Historia Vortaro de Burundo'', p. xlix. {{en}}</ref> Burundo havas malaltan [[malneta enlanda produkto|malnetan enlandan produkton]] plejparte pro civilaj militoj, korupto, neadekvata aliro al edukado kaj la efikoj de [[HIV]]/[[Aidoso]]. Burundo estas dense loĝata, kun granda [[elmigrado]]. [[Kobalto]] kaj [[kupro]] estas inter naturaj rimedoj de la lando. La ĉefaj eksportaĵoj inkluzivas [[kafo]]n, [[teo]]n kaj [[sukero]]n kaj tiel plu.

== Geografio ==
[[Dosiero:By-map.png|eta|Mapo de Burundo]]
{{Ĉefartikolo|Geografio de Burundo}}
Unu el la plej malgrandaj landoj en Afriko, Burundo troviĝas meze de la kontinento kaj havas [[Tropika klimato|tropikan klimaton]].<ref name="Nationsencyclopedia.com Climate of Burundi"/> Ĝi estas dividita en [[Provincoj de Burundo|17 provincojn]], ĉiu nomita laŭ sia ĉefurbo. Ĝi limas norde [[Ruando]]n, okcidente — [[Demokratia Respubliko Kongo|Demokratian Respublikon Kongon]], oriente kaj sud-oriente — [[Tanzanio]]n. Aliro al maro mankas. Sud-okcidente ĝi limas la lagon [[Tanganjiko]]. Areo de la lando estas sub 28.000&nbsp;km².

=== Reliefo ===
Burundo estas parto de la [[Albert-Rifto]], la okcidenta etendaĵo de la [[Granda Rifto]]. La lando situas sur [[altebenaĵo]] en la centro de Afriko. La ordinara alteco de la centra altebenaĵo estas 1700 m; ĝi varias de 1525 ĝis 2000 m, kun pli malgrandaj altecoj ĉe la landlimoj. La plej alta pinto, [[Monto Heha]] estas 2640 m. Ĝi situas sudoriente de Buĵumburo, kaj ĝia alteco atingas 2760 m.<ref name="Nationsencyclopedia.com Topography of Burundi">{{Citaĵo el la reto
| url = http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-TOPOGRAPHY.html
| titolo = Burundi — Topography
| titolo-aldono = 
| alirdato = 2012-12-15
| alirmonatotago = 
| alirjaro = 
| aŭtoro = 
| lasta = 
| unua = 
| aŭtoroligilo = 
| kunaŭtoroj = 
| redaktanto = 
| dato = 
| jaro = 
| monato = 
| formato = 
| verko = Encyclopedia of the Nations
| eldonisto = 
| paĝoj = 
| lingvo = {{en}}
| arkivurl = 
| arkivdato = 
| citaĵo = 
}}</ref> Sud-oriente kaj sude altecoj estas ĉirkaŭ 1370 m. Strio de la grundo laŭlonge de la rivero [[Ruzizi]], norde de la lago Tanganjiko, estas la parto de la [[Granda Rifto]] kaj ĉi tio estas sola teritorio de la lando, situanta malsupre ol 915 m. Apud la lago Tanganjiko troviĝas la plej malalta punkto de la lando — 772 m.<ref>{{Citaĵo el la reto
| url = http://www.countriesquest.com/africa/burundi/land_and_resources.htm
| titolo = Burundi, Land and Resources
| titolo-aldono = 
| alirdato = 2012-12-15
| alirmonatotago = 
| alirjaro = 
| aŭtoro = 
| lasta = 
| unua = 
| aŭtoroligilo = 
| kunaŭtoroj = 
| redaktanto = 
| dato = 
| jaro = 
| monato = 
| formato = 
| verko = Countries Quest
| eldonisto = 
| paĝoj = 
| lingvo = {{en}}
| arkivurl = https://www.webcitation.org/6CvCYyfWD?url=http://www.countriesquest.com/africa/burundi/land_and_resources.htm
| arkivdato = 2012-12-15
| citaĵo = 
}}</ref> La lago Tanganjiko kaj enfluinta ĝin la ĉelima rivero Ruzizi situas sur ebenaĵo, kiu plilarĝiĝas suden kaj havas fekundajn grundojn. Centre kaj oriente situas ebenaĵoj, ĉirkaŭitaj de montoj kaj marĉoj.

=== Geologio kaj grundoj ===
Plejparto de la teritorio konsistas el faldoriĉaj kaj malgrande transformitaj klastaj petroj de la [[Mezoproterozoiko|mezoproterozoika]] [[Kibarana zono]], kiu disvastiĝas ekde Demokratia Respubliko Kongo tra Burundo kaj Ruando ĝis Tanzanio kaj [[Ugando]]. Kibaranaj rokoj estas miksitaj kun [[Granito|granitaj]] specoj kaj tra 350&nbsp;km estas mallarĝa zono de la mafitaj kaj ultramafitaj [[Intruzio (geologio)|intruzioj]]. Oriente de la lando la Kibarana zono estas limigita de la [[Neoproterozoiko|neoproterozoikaj]] akvoprecipitaĵoj Malagarasi kun [[Bazalto|bazalta]] miksaĵo, [[ardezo]], [[Dolomito|dolomita]] [[kalkoŝtono]] kaj [[lafo]]. Ĉe la norda bordo de la lago Tanganjiko la grundo konsistas el [[Terciaro|terciaraj]] kaj [[Kvarternara epoko|kvarternaraj]] sedimentaĵoj.<ref>{{Citaĵo el la reto
| url = http://www.uoguelph.ca/~geology/rocks_for_crops/13burundi.PDF
| titolo = Burundi
| titolo-aldono = 
| alirdato = 2012-12-15
| alirmonatotago = 
| alirjaro = 
| aŭtoro = 
| lasta = 
| unua = 
| aŭtoroligilo = 
| kunaŭtoroj = 
| redaktanto = 
| dato = 
| jaro = 
| monato = 
| formato = 
| verko = 
| eldonisto = University of Guelph
| paĝoj = 
| lingvo = {{en}}
| arkivurl = https://www.webcitation.org/6CvCfaGff?url=http://www.uoguelph.ca/~geology/rocks_for_crops/13burundi.PDF
| arkivdato = 2012-12-15
| citaĵo = 
}}</ref> En Burundo dominas helaj arbardevenaj grundoj, kiuj formas maldikan [[Humo|human]] tavolon super [[Laterito|lateritaj]] ([[fero]]riĉaj) subgrundoj. [[Aluvia grundo|Aluviaj grundoj]] estas la plej fekundaj, sed ili estas limigitaj de la [[valo]]j de grandaj riveroj. La gravan problemon konsistigas [[erozio]] de la grundo, kaŭzita de la oblikveco de la tera surfaco, precipitaĵoj kaj [[agrikulturo]].<ref>{{Citaĵo el la reto
| url = http://www.britannica.com/EBchecked/topic/85931/Burundi/40653/Soils
| titolo = Burundi
| titolo-aldono = Soils
| alirdato = 2012-12-15
| alirmonatotago = 
| alirjaro = 
| aŭtoro = 
| lasta = 
| unua = 
| aŭtoroligilo = 
| kunaŭtoroj = 
| redaktanto = 
| dato = 
| jaro = 
| monato = 
| formato = 
| verko = 
| eldonisto = [[Encyclopaedia Britannica]]
| paĝoj = 
| lingvo = {{en}}
| arkivurl = https://www.webcitation.org/6CvD25cbX?url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/85931/Burundi
| arkivdato = 2012-12-15
| citaĵo = 
}}</ref>

=== Minaĵoj ===
En Burundo troviĝas gravaj minejoj de [[feldspato]], [[kaolino]], [[fosforo]], [[metalo]]j de la [[Platino|platina]] grupo, [[kvarcito]]j, [[Rara tero|rarateraj]] metaloj, [[vanado]], [[kalkoŝtono]]. En provincoj [[Provinco Muyinga|Muyinga]], [[Provinco Cankuzo|Cankuzo]], troviĝas ankaŭ minejoj de [[oro]]. En provincoj [[Provinco Kayanza|Kayanza]] kaj [[Provinco Kirundo|Kirundo]] oni ekspluatas minaĵejojn de [[kasiterito]], [[koltano]] kaj [[volframo]]. En [[1974]] estis malkovritaj minejoj de [[nikelo]], kiuj estas taksataj je 370 milionoj da tunoj (3-5 % de la monda resurso).<ref name="Nationsencyclopedia.com Mining of Burundi">[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-MINING.html Nationsencyclopedia.com Mining of Burundi] {{en}}</ref>

=== Klimato ===
La burunda klimato estas precipe [[Tropika klimato|tropika]]<ref name="Nationsencyclopedia.com Climate of Burundi">[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-CLIMATE.html Nationsencyclopedia.com Climate of Burundi] {{en}}</ref><ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/85931/Burundi Britannica Climate of Burundi] {{en}}</ref> kaj havas grandajn dumtagajn fluktuadojn de temperaturoj. Tiuj ankaŭ varias depende de alteco en diversaj partoj de la lando. La averaĝa temperaturo en la centra plataĵo estas {{GdC|20}}, en teritorio ĉirkaŭ la lago Tanganjiko — {{GdC|23}}, en plej altaj montoj — {{GdC|16}}. La averaĝa temperaturo en Buĵumburo estas 23 °С.<ref name="Nationsencyclopedia.com Climate of Burundi"/>

Precipitaĵo estas malregula, plej abundas en nord-okcidento de la lando. La averaĝa kvanto de precipitaĵo en grandparto de Burundo estas 1300—1600 мм, en la ebenaĵo de Ruzizi kaj en nord-orienta parto de la lando 750—1000 мм.<ref name="Nationsencyclopedia.com Climate of Burundi"/> Laŭ la kvanto de precipitaĵo, oni klasifikas kvar [[sezono]]jn: la longa seka (junio — aŭgusto), la mallonga humida (septembro — novembro), la mallonga seka (decembro — januaro), la longa humida (februaro — majo).

=== Akvoresursoj ===
La plej gravaj riveroj de Burundo estas [[Ruzizi]], [[Malagarasi (rivero)|Malagarasi]] kaj [[Ruvubu]], sed neniu el ili estas navigebla. Akvojn de Malagarasi kaj Ruzizi oni uzas por [[irigacio]] en la orienta kaj okcidenta partoj de la lando. Gravaj akvofontoj estas ankaŭ la lagoj [[Viktoria-lago|Viktorio]] kaj Tanganjiko. La rivero [[Kagero (rivero)|Kagero]] estas la plej granda nutranto de la lago Viktorio kaj la fontoj de la rivero [[Ruvjironza (rivero)|Ruvjironza]] — la supra alfluanto de la rivero Kagera — troviĝas en la monto [[Kikizi (monto)|Kikizi]]. Do Kagero estas konsiderata fonta rivero de [[Nilo]].

Riveroj formas grandparton de la burundaj limoj. La riveroj [[Kanjari (rivero)|Kanjari]] kaj Kagera apartigas la landon de Ruando, la rivero Malagarasi formas grandparton de la suda limo.<ref name="Nationsencyclopedia.com Topography of Burundi"/> La lago Tanganjiko estas dividita inter Burundo, Tanzanio kaj Demokratia Respubliko Kongo. Nord-oriente situas la lagoj [[Koĥoĥo (lago)|Koĥoĥo]] kaj [[Rugvero (lago)|Rugvero]].

=== Flaŭro kaj faŭno ===
Agrikulturon en Burundo konsistigas plejparte [[Paŝtejo|paŝteja]] [[bestbredado]], do disvastiĝas [[Senarbarigo|arbohakado]], la erozio de la grundo kaj detruado de la tradiciaj [[Habitato (ekologio)|habitatoj]]. Plejparto da arbaroj estas jam ekstremitaj kaj restas nur eta areo ĉirkaŭ 600&nbsp;km². Ĉiujare arbara areo reduktiĝis je 9 %. Inter restantaj arboj dominas [[eŭkalipto]], [[akacio]], [[figarbo]] kaj [[eleo]]. Grandparto de la lando estas kovrita per [[Savano|savana]] [[vegetaĵaro]].

La burunda faŭno estis pli riĉa antaŭ disvastiĝo de agrikulturo. Nun en la lando ankoraŭ renkontiĝas [[elefanto]]j, [[Amfibia hipopotamo|hipopotamoj]], [[krokodilulo]]j, [[apro]]j, [[leono]]j, [[antilopo]]j, [[galeopiteko]]j.<ref name="Nationsencyclopedia.com Flora and Fauna of Burundi">[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-FLORA-AND-FAUNA.html Nationsencyclopedia.com Flora and Fauna of Burundi] {{en}}</ref>

Abundas [[birdo]]j, inter kiuj la plej disvastiĝintaj estas [[Kronita gruo|kronitaj gruoj]], [[numido]]j, [[perdriko]]j, [[ansero]]j, [[anaso]]j, [[Ordinara koturno|koturnoj]], [[galinago]]j. La teritorio de la lando estas kovejo por 451 birdospecioj. Multaj specioj estas en danĝero pro daŭra kresko de la loĝantaro.

En la lago Tanganjiko abundas [[fiŝo]]j, inkluzive [[Nila perko|nilan perkon]] kaj [[Nesala akvo|nesalakva]] [[sardino]]. Pli ol 130 tieaj fiŝspecioj estas [[endemio|endemiaj]].<ref name="Nationsencyclopedia.com Flora and Fauna of Burundi"/>

=== Naturprotektaj areoj ===
Brurundo havas tri [[Nacia parko|naciajn parkojn]].

La [[nacia parko Kibira]] (37 870 hektaroj) situas en la nord-okcidenta parto de la lando, ĉe limo de la [[nacia parko Njungve]] (Ruando). Ĝi estis establita en [[1933]] kaj konservas malgrandan regionon de la montaj tropikaj arbaroj, kiuj okupas 96 % de ĝia areo. Inter plantoj tie dominas [[Symphonia globulifera]], [[Newtonia buchananii]], [[Albizia gummifera]] kaj [[Entandrophragma excelsum]]. Ankaŭ estas teritorioj, okupitaj de montaj marĉoj kaj [[bambuo]] [[Arundinaria alpine]].<ref>[http://www.birdlife.org/datazone/sites/index.html?action=SitHTMDetails.asp&sid=6034&m=0 Nationsencyclopedia.com Kibira National Park] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20121014144909/http://www.birdlife.org/datazone/sitefactsheet.php?id=6034 |date=2012-10-14 }} {{en}}</ref>

La [[nacia parko Ruvubu]] (areo 43 630 hektaroj) situas en la nord-orienta parto de la lando, laŭlonge de la samnoma rivero. Ĝi estis establita en [[1980]]. La valo de la rivero Ruvubu formas la vicon de [[meandro]]j, borderitaj per la marĉa vegetaĵaro, arbaroj kaj savanoj.<ref>[http://www.birdlife.org/datazone/sites/index.html?action=SitHTMDetails.asp&sid=6035&m=0 BirdLife IBA Factsheet Ruvubu National Park] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20130621194609/http://www.birdlife.org/datazone/sitefactsheet.php?id=6035 |date=2013-06-21 }} {{en}}</ref>

Ankaŭ estas la [[nacia parko Risizi]], situanta norde de Buĵumburo <ref>[http://www.travelpod.com/travel-blog-entries/christyjean/1/1224438240/tpod.html Risizi National Park] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110209031846/http://www.travelpod.com/travel-blog-entries/christyjean/1/1224438240/tpod.html |date=2011-02-09 }} {{en}}</ref>

== Administra divido de Burundo ==
{{Ĉefartikolo|Provincoj de Burundo }}

{| style="background:transparent;"
|colspan="3" align="center"| [[Dosiero:Burundi Provinces (before 2015).png|350px]]
|-
|colspan="3"|
[[Burundo]] estas dividita en dek-sep provincojn, ĉiu nomita pro sia specifa ĉefurbo:
|- valign="top"
|width="40%"|
* [[Provinco Bubanza|Bubanza]]
* [[Provinco Bujumbura Mairie|Bujumbura Mairie]]
* [[Provinco Bujumbura Rural|Bujumbura Rural]]
* [[Provinco Bururi|Bururi]]
* [[Provinco Cankuzo|Cankuzo]]
* [[Provinco Cibitoke|Cibitoke]]
|width="33%"|
* [[Provinco Gitega|Gitega]]
* [[Provinco Karuzi|Karuzi]]
* [[Provinco Kayanza|Kayanza]]
* [[Provinco Kirundo|Kirundo]]
* [[Provinco Makamba|Makamba]]
* [[Provinco Muramvya|Muramvya]]
|
* [[Provinco Muyinga|Muyinga]]
* [[Provinco Mwaro|Mwaro]]
* [[Provinco Ngozi|Ngozi]]
* [[Provinco Rutana|Rutana]]
* [[Provinco Ruyigi|Ruyigi]]
|}

== Historio ==
{{Ĉefartikolo|Historio de Burundo}}

=== Antaŭ [[Koloniismo|koloniigo]] ===
Unuaj loĝantoj de la lando estis [[pigmeoj]] tvaoj, kiuj estis forpelitaj ĉirkaŭ [[1000]] fare de agrokultivistoj [[hutuoj]]. En la 15-a — [[16-a jarcento]]j ĉi tien aliris [[nomadoj]]-[[Bredado|bestbredistoj]] [[tutsioj]].

En la [[17-a jarcento]] en tiu ĉi teritorio estiĝis sendependa [[Feŭdismo|feŭda]] reĝolando Burundo. La unua konata ''mvami'' (reĝo) [[Ntare I]] unuigis tieajn disajn ŝtatojn kaj kreis la unuecan reĝolandon. Disfloro de tiu okazis dum la regado de la reĝo [[Ntare II]], kiu per militforto vastigis teritorion de la lando preskaŭ ĝis nunaj limoj. Ekde la fino de la [[19-a jarcento]] ĝis la komenco de la [[20-a jarcento]] reĝlandon disŝiris enlandaj militoj.

=== Kolonia periodo ===
Unuaj eŭropanoj vizitis la teritorion de la nuna Burundo en [[1858]]. Tio estis [[Britio|brita]] oficiro [[John Hanning Speke]] kaj la fama esploristo [[Richard Francis Burton]], alveturintaj ĉirkaŭaĵon de la lago [[Tanganjiko]]. Ili ĉirkaŭiris ĝin ekde norde, serĉante la fontojn de [[Nilo]]. En [[1871]] [[Henry Morton Stanley]] kaj [[David Livingstone]] atingis [[Buĵumburo]]n kaj esploris la ĉirkaŭaĵon de la rivero [[Ruzizi]]. Post la [[Berlina konferenco (1884)|Berlina konferenco]] de [[1884]]-[[1885]] la [[germana]] [[Germana Orient-Afriko|influzono en Afriko]] estis disvastigita ĝis la nunaj Ruando kaj Burundo. En [[1894]] la germana [[grafo]] [[Gustav Adolf von Götzen]] trovis la lagon [[Kivu]]. Post kvar jaroj la teritorion de la nuna Burundo vizitis unuaj misiistoj.<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-HISTORY.html Burundi — History] {{en}}</ref>

En la [[1890-aj jaroj]] Burundo iĝis la germana kolonio. Post la [[Unua mondmilito]] ĝi estis transdonita al [[Belgio]]. Tiu regiono estis konsiderata de koloniistoj kiel unueca teritorio Ruando-Urundo. Ekde [[1925]] ĝi estis la parto de [[Kongo Belga]], sed malsame ol Kongo regata rekte de Belgio, ĝi estis regata de tucia aristokratio.<ref>[http://www.historyworld.net/wrldhis/PlainTextHistories.asp?historyid=ad25 History of Burundi] {{en}}</ref> Dum la [[1950-aj jaroj]] la belga registaro malgraŭ internacia premo ĉiam rezignis sendependigi siajn koloniojn. Tamen situacio tie daŭre malboniĝis kaj en [[1959]] komenciĝis la preparado al sendependiĝo de Kongo kaj Ruando-Urundo. En [[1961]] rezulte de balotado en Burundo kaj spite al deziro de la kolonia administracio venkis la [[Naciismo|naciista]] partio [[Unio por la nacia progreso]] ({{fr}} ''Union pour le Progrès national''; ''UPRONA''). Ĝi ricevis 80 % voĉdonojn kaj akiris 58 el 64 mandatoj en la parlamento. La tucia princo [[Louis Rwagasore]] estis nomumita ĉefministro, sed samjare la {{daton|13|oktobro}} li estis murdita de agentoj de la opozicia [[Kristana Demokrata Partio (Burundo)|Kristana Demokrata Partio]]. Tio finis unuecon de tutsioj kaj hutuoj, por kiu la princo luktis dum multaj jaroj.<ref>[http://www.iss.co.za/af/profiles/burundi/politics.html Burundi. Political System and history] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110807005820/http://www.iss.co.za/af/profiles/burundi/politics.html |date=2011-08-07 }} {{en}}</ref>

=== Sendependeco ===
La {{daton|1|julio}} [[1962]] estis proklamita la sendependiĝo de la Reĝlando Burundo, kiu eliĝis el Ruando-Urundo. De tiam la potencon havis tutsioj, malgraŭ sia [[Etna |malmulteco]]. Reĝo [[Mvambutsa IV]], subtenata de la reganta partio UPRONA, starigis en la lando aŭtoritarisman reĝimon kaj hutuoj ade estis subpremataj.<ref>[http://www.geo-world.ru/africa/burundi/history/page1.html Новейшая история Бурунди] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20101204051733/http://geo-world.ru/africa/burundi/history/page1.html |date=2010-12-04 }} {{ru}}</ref> En oktobro [[1965]] hutuoj provis fari ŝtatrenverson, sed malsukcesis. Rezulte de tio okazis novaj arestoj kaj ekzekutoj de reprezentantoj de tiu etno. Samtempe kreskis kontraŭdiroj inter tuciaj gvidantoj. La {{daton|8|julio}} [[1966]] la [[kronprinco]] [[Ntare V|Charles Ndizeye]], subtenata de la armeo sub gvidado de la kolonelo [[Michel Micombero]], detronigis sian patron kaj anstataŭis lin kiel la reĝo Ntare V. Sed jam novembre ankaŭ li estis detronigita de Michel Micombero, kiu deklaris Burundon respubliko kaj iĝis ties unua [[Prezidanto de Burundo|prezidanto]]. En [[1972]] monarĥistoj provis fari ŝtatrenverson, kiu malsukcesis, sed estigis amasajn murdojn, inkluzive la murdon de la eksa reĝo Ntare V.

Poste estis aliaj provoj de ŝtatrenversoj, en la lando establiĝis la [[militreĝimo]]. En [[1987]] prenis potencon la [[majoro]] [[Pierre Buyoya]] (tutsio). Dum lia regado ekis gravaj etnaj kunpuŝiĝoj inter tutsioj kaj hutuoj. Rezulte de la unua [[demokratio|demokratia]] [[Prezidanta balotado en Burundo 1993|prezidanta balotado]] la {{daton|1|junio}} [[1993]] estriĝis hutuo [[Melchior Ndadaye]], la gvidanto de la precipe hutua [[Fronto por la Demokratio en Burundo]] ({{fr}} ''Front pour la démocratie du Burundi''; FRODEBU). Sed samjare sekvis la nova milita ŝtatrenverso fare de tutsioj kaj la {{daton|21|oktobro}} li estis mortigita de ili. Leviĝinta ondo de interetnaj bataloj pormomente estingiĝis kaj en [[1994]] la parlamento elektis la novan prezidanton, hutuon [[Cyprien Ntaryamira]]. En aprilo [[1994]] li partoprenis intertraktadon en [[Daresalamo]] ([[Tanzanio]]), kiu celis interpacigi tutsiojn kaj hutuojn en Burundo kaj [[Ruando]]. La {{daton|6|aprilo}} la aviadilo, en kiu revenis hejmen du prezidantoj — burunda Cyprien Ntaryamira kaj ruanda [[Juvénal Habyarimana]] — akcidentis ĉe alflugo al la flughaveno de [[Kigalo]] (Ruando) kaj ĉiuj pasaĝeroj pereis. Hutuoj akuzis tutsiojn pri paffaligo de la aviadilo. Rezulte de tio eksplodis la [[Burunda enlanda milito|interetna milito]], kiu interalie kaŭzis la [[Ruanda genocido|genocidon de tutsioj]].

En [[1995]] okazis [[Parlamenta balotado en Burundo 1995|balotado]], rezulte de kiu venkis la eksribelula partio [[Nacia konsilio por Demokrata Defendo — Fronto por Demokrata Defendo|CNDD-FDD]] ({{fr}} ''Conseil national pour la défense de la démocratie-Forces de défense de la démocratie''). Daŭris la premo al amaskomunikiloj kaj opozicio.<ref>[https://www.monato.be/2007/009143.php Jérémie SABIYUMVA. Kie sukero iĝas oro] {{eo}}</ref> La {{daton|26|marto}} en Buĵumburo ekflamas sangaj bataloj inter la hutuoj kaj tutsioj.

En julio [[1996]] estis farita nova ŝtatrenverso kaj potencon denove prenis majoro Pierre Buyoya. La [[Unuiĝintaj Nacioj]] kaj la [[Organizaĵo por Afrika Unueco]] kondamnis ĉi tiun reĝimon, rilate al Burundo estis starigitaj la ekonomiaj sankcioj.<ref>[http://www.worldstory.ru/burundi/01.html Новейшая история Бурунди] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20120114084942/http://www.worldstory.ru/burundi/01.html |date=2012-01-14 }} {{ru}}</ref>

En aŭgusto 2002 estis subskribita pactraktato, en kiu la prezidanto Pierre Buyoya konsentis post 18 monatoj transdoni povon al [[Domitien Ndayizeye]]. En aprilo [[2003]] okazis la [[Prezidanta balotado en Burundo 2003|prezidanta balotado]], rezulte de kiu estriĝis hutuo [[Domitien Ndayizeye]], kun tucia vicprezidanto. Tamen komence de julio 2003, anoj de la Fronto por Nacia Libero atakis la tiaman ĉefurbon Buĵumburo, 300 homoj pereis. Malgraŭ tio la enlanda milito iom post iom estingiĝis, multaj ribeluloj estis inkluzivigitaj en la registaron kaj armeon.<ref>[https://www.monato.be/2004/008387.html Jérémie SABIYUMVA. Survoje al paco] {{eo}}</ref>

La {{daton|13|aŭgusto}} [[2004]] ribeluloj el FNL [[Masakro en Gatumba|atakis la rifuĝejon]] en [[Gatumba]], en la [[Provinco Bujumbura Rural|kampara provinco Buĵumburo]], je 4&nbsp;km de la landlimo kun Demokratia Respubliko Kongo (DRK). Tie loĝis 870 gekonganoj-tucioj, kiuj en junio fuĝis el sia lando por eviti la tiean militon. Atakintoj bruligis domojn kaj mortigis ties loĝantojn. Entute estis murditaj 158 kaj vunditaj 105 rifuĝintoj. Poste reprezentantoj de la FNL diris, ke ili celis nur militan bazon kaj estis devigitaj reagi post kiam oni pafis el la rifuĝejo. La ĉefa ribelgrupo en Kongo, [[RCD Goma]], akuzis pri tio la militistaron de DRK. Laŭdire la atakantoj uzis la lingvon, kiun oni parolas en DRK. Tamen la konga prezidanto [[Joseph Kabila]] refutis la akuzojn kaj postulis internacian enketon. La ceremonion de entombigo partoprenis la prezidanto kaj vic-prezidanto de Burundo, la vic-prezidanto de DRK, reprezentantoj de Ruando kaj tiuj de Unuiĝintaj Nacioj.<ref>[https://www.monato.be/2004/008413.html Jérémie SABIYUMVA. Masakro ĉe rifuĝejo] {{eo}}</ref> Ĉi tiu historio eniris la [[Reta vortaro|Retan vortaron]] kiel ekspliko al la vorto ''masakri'': «Masakritaj estas 158 homoj ĉe rifuĝejo apud la landlimo inter Burundo kaj Demokratia Respubliko Kongo (DRK)».<ref>[https://www.reta-vortaro.de/revo/art/masakr.html Reta vortaro: ''masakri''] {{eo}}</ref>

En [[aprilo 2008]] denove eksplodis batalado inter la armeo kaj FNL. Armeaj gvidantoj diris, ke tio komenciĝis post grava atako fare de la ribeluloj en la urbo [[Bubanza]], 50&nbsp;km nordokcidente de Buĵumburo. Siaflanke proparolanto de FNL kulpigis pri la perforto la armeon, kiu igis la ribelulojn sin defendi.<ref>[http://www.eventeo.net/web/index.php/afriko/politiko/456 Forta pafado kaj batalo en Buĝumburo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20120111121228/http://www.eventeo.net/web/index.php/afriko/politiko/456 |date=2012-01-11 }} {{eo}}</ref>

== Politiko ==
{{Ĉefartikolo|Politiko de Burundo}}
[[Dosiero:Pierre Nkurunziza - World Economic Forum on Africa 2008.jpg|eta|maldekstre|[[Pierre Nkurunziza]], prezidanto de Burundo]]
La politika sistemo de Burundo estas [[prezidenta sistemo|prezidenta]] [[reprezenta demokratio|reprezenta demokrata]] [[respubliko]] bazita sur plurpartieco. La Prezidanto de Burundo estas [[ŝtatestro]] kaj [[registarestro]]. Ekzistas proksimume 21 [[politikaj partioj de Burundo|registritaj partioj en Burundo]].

La [[13-an de marto]] de 1992, la puĉa gvidanto [[Pierre Buyoya]] establis konstitucion,<ref>[http://www.ictj.org/en/where/region1/512.html Burundo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090617232030/http://www.ictj.org/en/where/region1/512.html |date=2009-06-17 }}. Internacia Centro por Transira Justeco. {{en}}</ref> kiu lanĉis plurpartian politikan procezon. Ses jarojn poste, en 1998, la konstitucio estis ŝanĝita, plilarĝigante la [[Nacia Asembleo de Burundo|Nacian Asembleon]] kaj kreante kondiĉojn por du vic-prezidantoj. Pro la [[Konsentoj de Arusha]], Burundo establis la transiran registaron en 2000.

La leĝdona branĉo de Burundo estas [[duĉambra parlamento]], konsistanta el la Transira Nacia Asembleo kaj la [[Senato de Burundo|Transira Senato]]. Ekde 2004, la Transira Nacia Asembleo konsistas el 170 membroj, kun la Fronto por Demokratio en Burundo akirinta 38% seĝoj. Laŭ konstituciaj mandatoj de Burundo reprezentado en la Transira Nacia Asembleo estas fiksita kun 60% por hutuoj, 40% por tutsioj, kaj tri membroj por la tvaoj. 30% devas esti inoj. Membroj de la Nacia Asembleo estas elektataj de la tutpopola voĉdono kaj deĵoras dum kvin jaroj.<ref>*Puddington, ''Libereco de la Mondo'', p. 145.</ref>

La Transira Senato havas 51 membrojn kaj tri seĝoj estas rezervitaj por eksaj prezidantoj. 30% de la membroj devas esti inoj. Membroj de la Senato estas elektataj de balotadaj asembleoj, kiuj konsistas el reprezentantoj de ĉiu provinco kaj komunumo. Por ĉiu el 17 burundaj provincoj, unu hutua kaj unu tucia senatano estas elektata.
<!--
Kune, la leĝdona branĉo de Burundo elektas la prezidanton por kvinjara periodo.<ref name="a146">*Puddington, ., ''Libereco de la Monda'', p. 146.</ref> La prezidanto nomumas la Konsilion de ministroj.<ref name="unburundi" /> La prezidanto ankaŭ rajtas elekti 14 membrojn de la Transira Senato por servi en la Konsilio de ministroj.<ref name="state" /> Membroj de la Konsilio devas esti aprobitaj de du trionoj de la parlamento. La prezidanto ankaŭ elektas du vic-prezidantojn.<ref name="a146" /> Ekde 2008 la prezidanto estas [[Pierre Nkurunziza|Pierre *Nkurunziza]], reelektita en 2015 por la tria periodo dum la kontraŭdira balotado, kaŭzinta grandajn protestojn ene de la lando, amasan perforton kaj fuĝon de la loĝantaro al apudaj landoj pro timo de la nova enlanda milito. La Unua vicprezidanto en 2008 estis d-ro. *Yves *Sahinguvu kaj la Dua vicprezidanto — Gabriel *Ntisezerana.<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/world-leaders-1/world-leaders-b/burundi.html Burundo - Mondaj Gvidantoj]. [[CIA]]. Kontrolita la 28-an de junio 2008.</ref>

La ''Supera Tribunalo'' estas la plej alta tribunalo de Burundo. Estas tri Tribunaloj de Pledoj rekte sub la Supera Tribunalo. Tribunaloj de la Unua Okazo funkcias en ĉiuj provincoj.
-->

=== Interna politiko ===
En [[2005]] estis aprobita nova [[konstitucio]], kiun subtenis 92 % de la voĉdonintoj.<ref>Sabiyumva J. Ĉu prezidos prezidinto? // [[Monato (gazeto)|Monato]]. 2009. N 3. p. 8.[https://www.esperanto.be/fel/publika/009709p.php] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090130044719/http://www.esperanto.be/fel/publika/009709p.php|date=2009-01-30}} {{eo}}</ref>

En [[2007]] la internacia premio por la rajtdefenduloj [[Martin Ennals Award]] estis atribuita por tri homoj, inkluzive la burundan policiston ''Pierre Claver Mbonimpa'', kiu estis maljuste kondamnita en [[1994]] kaj pasigis du jarojn en prizono. Post sia liberigo li establis la ''Asocion por defendo de la homaj rajtoj kaj tiuj de malliberuloj en Burundo'' kaj disvolvigis la aktivan kampanjon kontraŭ turmentado.<ref>[http://www.martinennalsaward.org/en/press/2007-09-01.html Human Rights Defenders from Burundi and Sri Lanka honored with 2007 Martin Ennals Award] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20080724093840/http://www.martinennalsaward.org/en/press/2007-09-01.html |date=2008-07-24 }} {{en}}</ref>

En la komuna deklaracio, publikigita la {{daton|4|decembro}} [[2008]], la [[Nacia Fronto por la Liberigo de la Hutu-popolo]] (NFL) kaj la registaro de Burundo konsentis respekti pac-interkonsenton subskribitan en 2006. La prezidanto [[Pierre Nkurunziza]] promesis doni al membroj de NFL 33 politikajn postenojn kaj liberigi ĉiujn kaptitajn ribelulojn. La ribelestro [[Agathon Rwasa]] siaflanke konsentis ŝanĝi la nomon de NFL, por transformi ĝin en politikan partion (laŭ la burunda konstitucio la titolo de la politika partio ne havu etnajn indikojn).<ref>Sabiyumva J. Paco — post 13 jaroj // [[Monato (gazeto)|Monato]]. 2009. № 2. p. 13.[https://www.esperanto.be/fel/publika/009710p.php]{{404|date=August 2021|bot=InternetArchiveBot|fix-attempted=yes}} {{eo}}</ref> La {{daton|9|januaro}} [[2009]] tiu ĉi promeso estis plenumita kaj PALIPEHUTU-FNL ŝanĝis sian nomon al pli neŭtrala la ''Nacia-Liberegintaj Fortoj — FNL'' ({{fr}} ''Forces nationales de libération'').<ref name="Структура по Бурунди. 4 февраля 2009 года">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N09/228/30/PDF/N0922830.pdf?OpenElement Комиссия по миростроительству. Третья сессия. Структура по Бурунди. 4 февраля 2009 года. Обзор прогресса, достигнутого в осуществлении Стратегических рамок миростроительства в Бурунди. Второй промежуточный доклад] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110309061115/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N09/228/30/PDF/N0922830.pdf?OpenElement |date=2011-03-09 }} {{ru}}</ref>

Grava problemo restas grandega kvanto da pafiloj, posedataj de civiluloj. Laŭ takso de la UN en 2006 ĉirkaŭ 100 miloj da familioj havis pafilojn.<ref name="27 октября 2006 г.">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N06/582/53/PDF/N0658253.pdf?OpenElement Совет Безопасности ООН. Доклад Генерального секретаря по вопросу о детях и вооруженных конфликтах в Бурунди. 27 октября 2006 г.] {{ru}}</ref> La {{daton|28|aŭgusto}} la parlamento aprobis la ''Leĝon pri pafiloj'', laŭ kiu la civiluloj devis fordoni siajn kontraŭleĝe posedatajn armilojn dum du monatoj.<ref name="Шестой доклад Генерального секретаря"/>

La {{daton|22|aprilo}} 2009 estis publikigita la nova Krima Kodo, en kiu estis abrogaciita la [[mortopuno]], la minimuma aĝo de la krima respondeco estis ŝanĝita de 13 al 15 jaroj, ktp. Tamen [[Samseksemo|samseksemaj]] rilatoj daŭre estas taksataj kiel krimo kaj estas punotaj.<ref name="Комиссия по миростроительству. Третья сессия. Структура по Бурунди. 29 июля 2009 года"/> La {{daton|8|junio}} estis registrita 43-a politika partio.<ref name="Шестой доклад Генерального секретаря">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N09/615/69/PDF/N0961569.pdf?OpenElement Совет Безопасности ООН. Шестой доклад Генерального секретаря об Объединенном представительстве Организации Объединенных Наций в Бурунди. 30 ноября 2009] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110827095632/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N09/615/69/PDF/N0961569.pdf?OpenElement |date=2011-08-27 }} {{ru}}</ref> En 2009 finiĝis la grava etapo de paciĝo — ĉiuj ribelaj movadoj senarmiĝis kaj transformiĝis al politikaj partioj.

En [[2010]] okazis prezidanta balotado. Komence de 2009 sian partoprenon anoncis la ĉefa opozicia partio de la lando — la [[Fronto por la Demokratio en Burundo]]. Ĝi kandidatigis la eks-prezidanton [[Domitien Ndayizeye]].<ref>Sabiyumva J. Ĉu prezidos prezidinto? // [[Monato (gazeto)|Monato]]. 2009. N 3. p. 8. [https://www.esperanto.be/fel/publika/009709p.php] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090130044719/http://www.esperanto.be/fel/publika/009709p.php|date=2009-01-30}} {{eo}}</ref>

==== Korupto ====
Grava problemo daŭre estas la vaste disvastiĝinta [[korupto]]. Ekzemple en [[aŭgusto 2007]] estis arestita la prezidanto de la Centra banko de la lando ''Isaac Bizimana'', kiun oni suspektis pri ŝtelado de 23 miliardoj da [[burunda franko|burundaj frankoj]] (ĉ. 21,22 usonaj dolaroj) dum operacioj pri aĉetado de nafto.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/6931700.stm Burundi's chief banker arrested] {{en}}</ref> En la raporto de la UN estas rimarkite, ke juĝaj aferoj pri korupto estas pritraktitaj en la burundaj juĝejoj malrapidege, inkluzive aferojn pri neleĝa vendo de la prezidanta aviadilo "[[Dassault Falcon 50]]".<ref name="Комиссия по миростроительству. Третья сессия. Структура по Бурунди. 29 июля 2009 года">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N09/437/47/PDF/N0943747.pdf?OpenElement Комиссия по миростроительству. Третья сессия. Структура по Бурунди. 29 июля 2009 года. Обзор хода осуществления Стратегических рамок миростроительства в Бурунди. Третий промежуточный доклад] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110827095613/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N09/437/47/PDF/N0943747.pdf?OpenElement |date=2011-08-27 }} {{ru}}</ref> La {{daton|8|aprilo}} [[2009]] estis murdita [[Ernest Manirumva]], la vic-prezidanto de la ''Organizaĵo pri lukto kontraŭ korupto kaj ekonomia ŝtelado''.<ref name="Комиссия по миростроительству. Третья сессия. Структура по Бурунди. 29 июля 2009 года"/>

=== Armitaj fortoj ===
Elspezoj por la armitaj fortoj konsistigis 5,9 % de la nacia [[Malneta enlanda produkto|MEP]] (en [[2006]])<ref name="Burundi on CIA Factbook">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/by.html Burundi on CIA Factbook] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20200424083404/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/by.html |date=2020-04-24 }} {{en}}</ref>. Entuta kvanto de militistoj estis en la [[marto 2006]] 50,5 mil homoj, el kiuj 89,1 % servis en la armeo, 10,9 % en la ĝendarmaro.<ref name="Britannica World Data. Burundi"/> Laŭ atesto de la [[UN]], datita de [[julio 2008]], la burunda loĝantaro daŭre rilatas al la Fortoj de sekureco kun malfido, ĉar 3 % de ĉiuj rompoj de la homaj rajtoj estis faritaj de militistoj. Speciale suferas pro tio virinoj.<ref name="Комиссия по миростроительству. Вторая сессия"/> Gravajn problemojn ankaŭ alfrontas la procezo de malmobilizado, antaŭvidita de la interkonsentoj inter la registaro kaj ribeluloj. Speciale komplika estas la integrado de la eksaj ribeluloj en la armeon kaj ĝendarmaron.<ref name="Комиссия по миростроительству. Вторая сессия">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N08/416/79/PDF/N0841679.pdf?OpenElement Комиссия по миростроительству. Вторая сессия. Структура по Бурунди. 23 июня 2008 года. Обзор хода реализации Стратегических рамок миростроительства в Бурунди] {{ru}}</ref>

Laŭ la interkonsento inter la registaro kaj ribeluloj, la nombro de la armitaj fortoj devas reduktiĝi ĝis [[decembro 2008]] kaj konsistigi 25 000 por la armeo, 15 000 por la ĝendarmaro.<ref name="Структура по Бурунди. 4 февраля 2009 года"/>

=== Ekstera politiko ===
La {{daton|21|septembro}} [[1971]] Burundo aniĝis en la [[Unuiĝintaj Nacioj]];<ref>[http://www.un.org/ru/members/index.shtml Государства — члены ООН] {{ru}}</ref> ĝi estas la ano de la Ekonomia komisio por Afriko kaj preskaŭ ĉiuj neregionaj speciaj agentejoj. Ankaŭ ĝi anas en la [[Afrika banko por evoluo]], la [[Afrika Unio]], la [[Grupo 77]] kaj aliaj.

Burundo apartenas al la [[AKP-ŝtatoj]].<ref>{{Citaĵo el la reto| url = http://www.acp.int/content/secretariat-acp| titolo = Secretariat ACP| lingvo = en| arkivurl = https://web.archive.org/web/20150430094853/http://www.acp.int/content/secretariat-acp| arkivdato = 2015-04-30| alirdato = 2015-05-13}}</ref>

Kadre de tiu ĝi partoprenas ekde [[2007]] la [[Misio de la Afrika Unio en Somalio|Mision de la Afrika Unio en Somalio]] ({{en}} ''AMISOM''). Entute ĝis aŭgusto [[2009]] tie estis deplojitaj 2 550 burundaj militistoj, el kiuj 29 pereis.<ref>[http://www.hiiraan.com/news2_rss/2009/Aug/burundi_sends_troop_reinforcements_to_somalia.aspx Burundi sends troop reinforcements to Somalia] {{en}}</ref> En [[februaro 2009]] tie pereis 11 burundaj pacigistoj.<ref name="Hejmen en ĉerko"/> En [[septembro 2009]], post plia atako de la somaliaj ribeluloj, gvidataj de generalo [[Nathan Mugisha]], estis mortigitaj 12 burundanoj, kio kaŭzis kvintagan funebron en la lando. Tamen la registaro deklaris, ke Burundo plu partoprenos la pacigan operacon por helpi Somalion. Opozicio akre kritikas tiun pozicion.<ref name="Hejmen en ĉerko">[https://www.esperanto.be/fel/publika/009920p.php Jérémie SABIYUMVA. Hejmen en ĉerko]{{404|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{eo}}</ref>

Ekde la {{dato|1|julio}} [[2007]] la lando eniris la [[Orient-Afrika Komunumo|Orient-Afrikan Komunumon]] (samtempe kun [[Ruando]]), en kiu jam membras [[Kenjo]], [[Tanzanio]] kaj [[Ugando]]. Pro tio Burundo ekinstruis en la elementaj lernejoj la [[angla]]n kaj la [[svahila]]n lingvojn, kiel plej uzatajn en la komunumo. Estis anoncite pri baldaŭa ŝanĝo de la stratkodoj por konformiĝi al la komunumo. Devos esti starigita komuna merkato por varoj de la membroŝtatoj. Planata estas nova ŝoseo, kiu kunligos la kvin landojn. Eble estiĝos komuna valuto kaj eĉ federacio de orientaj afrikaj ŝtatoj.<ref>[https://www.esperanto.be/fel/publika/009832p.php Jérémie SABIYUMVA. Konceptoj komunaj]{{404|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{eo}}</ref> En Buĵumburo troviĝas la [[Komerca kaj Ekspluata Banko]] de la Orient-Afrika Komunumo.<ref>[http://esperanto.cri.cn/1/2005/08/09/1@27979.htm Komuna Merkato por Orienta kaj Suda Afriko] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110902003427/http://esperanto.cri.cn/1/2005/08/09/1@27979.htm |date=2011-09-02 }} {{eo}}</ref> La {{daton|7|julio}} 2009 la lando eniris la Doganunuiĝon de la Orient-Afrika Komunumo.<ref name="Шестой доклад Генерального секретаря"/>

En [[oktobro 2009]] Burundo kaj Ruando komencis la intertraktadon pri la limlinio inter du landoj. Ĝi estis difinita de kolonia belga administracio kaj ofte pasis laŭ riveroj, kiuj dum kelkdekoj ŝanĝis siajn fluojn, aŭ sekiĝis.<ref>[http://www.rosbalt.ru/2009/10/08/678767.html Руанда и Бурунди решили ограничиться]{{404|date=April 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{ru}}</ref>

== Loĝantaro ==
=== Demografio ===
Post sendependiĝo Burundo spertis grandegan demografian eksplodon. Ekde 1959 ĝis 2004 la loĝantaro kreskis de 2,8 milionoj ĝis 6,9 milionoj. Rezulte de tio por unu familio estas nur po 0,8 hektaro da grundo.<ref name="Доклад генерального секретаря по Бурунди. 16 марта 2004"/>
La loĝantaro de Burundo egalas en [[2009]] ĉirkaŭ 8,988,091 homoj (la 81-a loko en la mondo)<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/by.html CIA - The World Factbook - Burundi] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20200424083404/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/by.html |date=2020-04-24 }} {{en}}</ref> Laŭ demografoj, se oni ne limigos la nombron de infanoj, la loĝantaro ĝis [[2015]] duobliĝos.<ref>[https://www.esperanto.be/fel/publika/009956p.php Jérémie SABIYUMVA. Familioj je la limo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110823132254/http://www.esperanto.be/fel/publika/009956p.php |date=2011-08-23 }} {{eo}}</ref> 80,9 % konsistigas [[hutuoj]], 15,6 % — [[tutsioj]], 1,6 % — [[Lingala lingvo|lingaloj]], 1,0 % — [[tvaoj]]. Loĝdenseco estas 323,4 homoj/km². En urboj loĝas 10 % de la loĝantaro ([[2005]]). Tutsioj, hutuoj kaj tvaoj loĝas sur la sama teritorio kaj parolas la saman lingvon; konsekvence ili apartenas al la sama [[etno]]. Fakte temas pri [[kasto|kastoj]].

Inter seksoj iom dominas inoj (51,18 %), viroj konsistigas nur 48,82 % (2005). 45,1 % loĝantaro aĝas malpli ol 15 jarojn, 29,0 % — inter 15 kaj 29 jaroj, 13,7 % — inter 30 kaj 44 jaroj, 8,2 % — inter 45 kaj 59 jaroj, 3,2 % — inter 60 kaj 74 jaroj, 0,7 % — inter 75 kaj 84 jaroj, 0,1 % — pli ol 85 jaroj (2005). La averaĝa [[vivdaŭro]] en 2005 estis: 47 jaroj por viroj kaj 49,8 jaroj por virinoj.<ref name="Britannica World Data. Burundi">[http://www.britannica.com/new-multimedia/pdf/wordat035.pdf Britannica World Data. Burundi] {{en}}</ref>

En [[2008]] [[naskindico]] estis 46 por 1000 loĝantoj, [[mortindico]] — 16 por 1000 loĝantoj. [[Natura kresko]] estis 30 por 1000 homoj.<ref name="Britannica World Data. Burundi"/> [[Beba mortindico]] estis 60,77 por 1000 novnaskitoj.<ref name="Burundi on CIA Factbook"/> Ekonomie aktiva loĝantaro konsistigis en [[2003]] 3 464 000 homojn (49,2 %).<ref name="Britannica World Data. Burundi"/> En [[2000]] elmigris 12,9 el 1000 loĝantoj (tio estas 80 000 elmigrintoj).<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-MIGRATION.html Nationsencyclopedia.com Migration in Burundi] {{en}}</ref>

=== Rifuĝintoj ===
Rezulte de senĉesaj kaj longdaŭraj interpuŝiĝoj dum [[1970-aj]] — [[2000-aj]] jaroj pli ol 770 miloj da burundanoj forlasis siajn hejmojn kaj fuĝis al [[Tanzanio]]. En julio 2004 ĉirkaŭ 320 miloj da ili daŭre loĝis en tendaroj. En Burundo mem tiutempe ankaŭ estis ĉirkaŭ 281 miloj da translokitaj personoj, kiuj loĝis en 230 lokoj.<ref name="Доклад генерального секретаря по Бурунди. 16 марта 2004">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N04/269/27/IMG/N0426927.pdf?OpenElement Совет Безопасности ООН. Доклад генерального секретаря по Бурунди. 16 марта 2004] {{ru}}</ref>

Ekde [[2002]], kiam la situacio iom stabiliĝis, ĝis 2009 revenis en la landon 500 miloj da rifuĝintoj. En [[novembro 2009]] ĉirkaŭ 35 000 burundanoj restis en la rifuĝejo Mtabila (Tanzanio), kiu oficiale estis fermita samjare la {{daton|30|septembro}}.<ref name="Шестой доклад Генерального секретаря"/> Tamen domoj, terenoj kaj aliaj posedaĵoj de multaj revenintoj estis jam okupitaj aŭ detruitaj. Tio kaŭzas gravajn sociajn problemojn kaj interpuŝiĝojn. Pli ol 80 % juĝaj aferoj estas ligitaj al disputoj pri terenoj.<ref name="Комиссия по миростроительству. Вторая сессия"/>

La kvanto de rifuĝintoj en [[julio 2007]] estis oficiale taksata je 260 mil.<ref>[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N07/394/67/PDF/N0739467.pdf?OpenElement Идентичные письма Председателя структуры по Бурунди Комиссии по миростроительству от 21 июня 2007 года на имя Председателя Совета Безопасности, Председателя Генеральной Ассамблеи и Председателя Экономического и Социального Совета] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110819082257/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N07/394/67/PDF/N0739467.pdf?OpenElement |date=2011-08-19 }} {{ru}}</ref>

=== Religio ===
67 % de la loĝantaro estas [[Kristanismo|kristanoj]] ([[2004]]), el kiuj 62 % estas [[Romkatolika Eklezio|katolikoj]], 5 % — [[Protestantismo|protestantoj]]. 10 % burundanoj estas [[Islamo|islamanoj]], 23 % sekvas tradiciajn kredojn.<ref name="Britannica World Data. Burundi"/> La lastaj baziĝas sur la kredo je la sorto, kiun enkorpigas [[Imana]] kiel la fonto de la tuta [[vivo]] kaj [[Bono kaj malbono|bono]]. Ĉi tio estas la varianto de [[animismo]], ĉar ties adeptoj kredas, ke fizikaj objektoj havas [[animo]]jn kaj ekzistas grava estimo al mortintaj praŭloj. Hutuoj opinias, ke tiuj alvenas kun malbonaj intencoj, tutsioj konsideras influon de la mortintoj malpli forta. [[Bestoj]], laŭ tradiciaj kredoj, ankaŭ havas animajn fortojn.<ref name="Everyculture.com Culture of Burundi">[http://www.everyculture.com/Bo-Co/Burundi.html Everyculture.com Culture of Burundi] {{en}}</ref>

Ĉiuj romkatolikaj [[episkopo]]j apartenas al la hutua etno.<ref name="Armita konflikto en Burundio"/> La registaro de [[Jean-Baptiste Bagaza]] (1976 − 1987) deklaris Romkatolikan Eklezion porhutua kaj limigis ĝiajn [[liturgio]]jn, malpermesis religiajn kunvenojn, kiuj ne ricevis antaŭe specialan permeson. Ankaŭ ĝi ŝtatigis katolikajn lernejojn, malpermesis katolikan junularan movadon kaj fermis katolikajn radion kaj gazeton. En [[1986]] estis malpermesitaj la «[[Atestantoj de Jehovo]]» kaj la «[[Adventismo de la Sepa Tago]]». En [[1987]] la nova prezidanto [[Pierre Buyoya]] ĉesigis persekutadon de la Romkatolika Eklezio. Nun la plejparto de la oficialaj festoj estas katolikaj. En [[2002]] la «Atestantoj de Jehovo» kaj la «Adventismo de la Sepa Tago» denove estis leĝigitaj, [[religia libereco]] estis fiksita en la konstitucio kaj gvidantoj de la plejmulto da religiaj komunumoj ricevis [[Diplomatio|diplomatian]] statuson.<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-RELIGIONS.html Nationsencyclopedia.com Religions in Burundi] {{en}}</ref>

La {{daton|29|decembro}} [[2003]] en Burundo estis murdita la 58-jara apostola [[nuncio]] [[Michael Courtney]]. Pri tio oni akuzis la grupon [[FNL]].<ref name="Armita konflikto en Burundio">[http://www.esperantio.net/index.php?id=539 Armita konflikto en Burundio] {{eo}}</ref> La aŭto, en kiu troviĝis la nuncio kaj tri aliaj pasaĝeroj, estis pripafita en la urbo [[Minago]], je 50&nbsp;km sude de [[Buĵumburo]]. Nur la pastro ricevis vundojn kaj poste forpasis.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/3355289.stm Papal envoy shot dead in Burundi] {{en}}</ref>

* Vidu ankaŭ artikolon [[Malnova religio de Burundo]]

=== Lingvoj ===
La oficialaj lingvoj de la lando estas [[Burunda lingvo|burunda]] kaj [[franca]]. En Buĵumburo kiel porkomerca lingvo estas disvastigita la [[Svahila lingvo|svahila]], kiun parolas ĉirkaŭ 6400 homoj.<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=BI Ethnologue.com Languages of Burundi] {{en}}</ref> Rimarkinde ke la burundan parolas same la tutsioj kaj hutuoj.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/85931/Burundi Britannica Languages of Burundi] {{en}}</ref> En la raporto de la UN estas rimarkigita, ke «juraj aktoj precipe estas publikigataj nur en la franca lingvo, do plejparto de la loĝantaro ne havas eblon ĝustatempe ricevi la juran helpon».<ref name="Комиссия по миростроительству. Вторая сессия"/>

==== Esperanto en Burundo ====
{{Ĉefartikolo|Esperanto-movado en Burundo}}

=== Historio de la Esperanto-movado ===
En 1999 Japhet Bayori Ntunzwenimana, reveninta el rifuĝejo en [[Tanzanio]] al [[Rumonge]], ricevis de [[Belgio|belgo]] Emile Van Damme lernolibron "Metodo dekunu"<ref name="Raporto pri la unua Esperanto−kongreso en Burundo">[http://newsgroups.derkeiler.com/pdf/Archive/Soc/soc.culture.esperanto/2006-08/msg00492.pdf Raporto pri la unua Esperanto−kongreso en Burundo]{{404|date=August 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{eo}}</ref>. Poste li mem interesigis kelkajn kiel Diallo Kashindi kaj Léopold Mugabaranoga, kiuj energie eklernis la Internacian Lingvon. Tiuj du varbis aliajn kaj establis diversajn klubojn ĉe lernejoj en Rumonge. Rezulte de kunlaborado de novaj organizaĵoj estiĝis "Club Burundais d’Espéranto" (CBE), inter anoj de kiu estis [[Jérémie Sabiyumva]], nuna prezidanto de [[Asocio Nacia por Esperanto en Burundo]] (ANEB), kiu en [[2008]] aliĝis al [[UEA]].

Dum la tuta [[aŭgusto 2005|aŭgusto]] kaj unuaj dek tagoj de [[septembro 2005|septembro]] de [[2005]] la [[Cseh-metodo|Cseh-metoda]] instruistino [[Tereza Kapista]] gvidis kursojn pri Esperanto, po du semajnoj en Buĵumburo kaj Rumonge. Tio okazis kadre de la iniciato ''Lingvo de paco''<ref>[https://uea.org/vikio/Tekstoj_Pri_Ururimi_Rw'amahoro Ururimi rw'Amahoro. Pri triboj, paco kaj Esperanto] {{eo}}</ref> de UEA, danke al la financa subteno de la [[Fondaĵo Espero]] de UEA kaj [[Fondaĵo Hans]]. La kursojn partoprenis lernantoj de [[Demokratia Respubliko Kongo]], Burundo kaj [[Tanzanio]]. La kursfinintoj sumis entute 73 personojn en Buĵumburo kaj 70 personoj en Rumonge.<ref name="Seminario en centra Afriko">Tereza Kapista. Seminario en centra Afriko // Esperanto. N 1187 (12). Decembro 2005. p. 244-246. (la unua parto); sama. N 1188 (1). Januaro 2006. p. 4-5. (la dua parto). {{eo}}</ref> Dum la seminario estis fondita ANEB.<ref>Esperanto. N 1185 (10). Oktobro 2005. p. 211. {{eo}}</ref>

En [[marto 2008]] Klarita Velikova el [[Britio]] gvidis sportan seminarion en Rumonge, dum belgino Grietje Symoens alportis lernomaterialojn kaj tekokomputilojn. En [[januaro 2009]] Cseh-instruisto [[Johan Derks]] kaj lia edzino Svetlana Milanoviĉ faris instruvojaĝon al Burundo. Ilin asistis Hasano Ntahonsigaye, [[Jérémie Sabiyumva]], Léopold Mugabaranoga kaj Pamphile Bahati.<ref name="Projekto en Burundo, Esperanto-centro en Rumonge">[http://www.ipernity.com/blog/78358/174096 Projekto en Burundo, Esperanto-centro en Rumonge] {{eo}}</ref>

La {{daton|8|januaro}} 2008 en Buĵumburo estis inaŭgurita la sidejo de [[Afrika Esperanto-Instituto]], direktata de Marteno Mbazumutima. Ĝi estas destinita precipe por organizi kursojn kaj renkontiĝojn de esperantistoj.<ref>[http://www.esperantio.net/index.php?id=473 Afrika Esperanto-Instituto en Burundio] {{eo}}</ref>

La {{daton|9|januaro}} 2008 la burunda prezidento [[Pierre Nkurunziza]] akceptis [[Giorgio Silfer]], la Konsulon de la [[Esperanta Civito]], en oficiala aŭdienco ĉe sia rezidejo en [[Ngozi]]. La Konsulon akompanis Frederiko Nimubuna, la prezidanto de ''Societo Internacia de Paco Universala'' (SIPU) kaj Marteno Mbazumutima, la direktoro de Afrika Esperanto-Instituto. Ili traktis precipe la projekton pri konstruado de ''Civito de la Paco'' ({{fr}} ''Cité de la Paix ''). La prezidento promesis sian apogon por trovi la terenon.<ref>[http://www.esperantio.net/index.php?id=474 La burundia Prezidento renkontis la Konsulon] {{eo}}</ref> La {{daton|28|septembro}} [[2009]] la burunda ministerio pri akvo, medio kaj teritorio asignis al SIPU terenon de 25 hektaroj en la [[provinco Makamba]], borde de la lago [[Tanganjiko]]. SIPU estis devigita fari tion dum 12 monatoj.<ref>[http://www.esperantio.net/index.php?id=1005 Asigno de tereno al SIPU en Burundio] {{eo}}</ref>

La {{daton|13|aprilo}} 2011 [[Mireille Grosjean]] el [[Svislando]], prezidanto de [[Internacia Ekzamena Komisiono]] atingis Buĵumburon. Ŝi faris tie kvin radioelsendojn kaj unu televidelsendon. Ŝi estis akceptita de ombudsman Sinjoro Rukara. Poste ŝi gvidis kvintagan kurson en Rumonge al 45 gestudentoj. Poste okazis [[Internaciaj Ekzamenoj]] de ILEI UEA.

=== Esperanto-edukado ===
Enkadre de la programo "Malnovaj Lernejoj Por Evoluo En Burundo" oni instruas Esperanton en pli ol dek lernejoj de la lando.<ref>[https://uea.org/vikio/Malnovaj_Lernejoj_Por_Evoluo_En_Burundo Malnovaj Lernejoj Por Evoluo En Burundo] {{eo}}</ref> En la lernojaro 2009-2010 funkciis esperanto-kursoj en 37 elementaj kaj mezaj lernejoj tra la lando. Lernejaj Esperanto-kluboj bone adaptiĝas al la loka eduka sistemo, ĉar el kvin tagoj de lernado, unu tago estas destinita por kulturaj aktivecoj kaj en tiu tago funkcias ankaŭ kluboj.<ref>[http://esperanto.cri.cn/641/2009/11/19/1s105601.htm Instruado de Esperanto progresas en Burundo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110902003534/http://esperanto.cri.cn/641/2009/11/19/1s105601.htm |date=2011-09-02 }} {{eo}}</ref>

=== Esperanto-aranĝoj ===
==== Afrikaj kongresoj ====
La 6a [[Afrika_Komisiono_de_UEA#Afrikaj_Kongresoj_de_Esperanto|Afrika Kongreso de Esperanto]] devis okazi en [[Rumonge]] somere de 2016, sed pro subita malpliboniĝo de la politika situacio en Burundo, la [[Afrika Komisiono de UEA|Afrika Komisiono]] decidis fine de 2015 organizi la kongreson en Tanzanio, kaj en januaro 2016 decidis prokrasti ĝin al decembro 2016.

La 7a Afrika Kongreso okazos decembre de 2019 en [[Buĵumburo]].

==== Naciaj kongresoj ====
Naciaj esperanto-kongresoj en Burundo okazis en [[aŭgusto 2006]] en Rumonge (la unua)<ref name="Raporto pri la unua Esperanto−kongreso en Burundo" /> kaj samloke en [[julio 2009]] (la dua).<ref>[http://www.liberafolio.org/Members/jerrybs21/Kongreso Gilbert NIYUKURI. Dua nacia kongreso de Esperanto en Burundo: Kompareto kun la jam okazintaj aranĝoj] {{eo}}</ref> Ilin partoprenis dekoj da esperantistoj el diversaj provincoj de la lando. Funkciis klasĉambroj por komencantoj, progresantoj, kaj instrukapabluloj, estis aranĝitaj ekzamenoj. Eĉ okazis futbala matĉo inter esperantistoj kaj lokanoj.<ref name="Raporto pri la unua Esperanto−kongreso en Burundo" />

Dum la dua kongreso estis aprobita la decido organizi Esperanto-centron en Rumonge kaj eldoni trimonatan revuon «Esperanto en Burundo» (rete kaj papere).<ref>[http://www.ipernity.com/blog/78358/174099 Raporto pri la dua nacia kongreso de Esperanto en Burundo] {{eo}}</ref> La menciita centro devos kombini bibliotekon, publikan komputilejon kaj loĝoĉambron por turistoj (kiel la fonto de enspezoj). Ĝia konstruado kostos ĉirkaŭ 20 000 eŭrojn. Por tiu celo (kaj ne nur por ĉi tiu projekto) estis establita fondaĵo "Esperanto en Evoluo". Sendi mondonacojn por la Esperanto-centro en Rumonge oni povas jene: 1. al la konto de "St. Esperanto en evoluo" ĉe UEA, kodo eeer-u (kontonumero de UEA: 378964 ĉe ING-bank en Nederlando, la BIC estas PSTB NL21 aŭ uzu IBAN-numeron NL24PSTB0000378964); 2. al la konto de "St. Esperanto en evoluo" en IJsselmuiden, Nederlando ĉe RABObank, numero 1312.96.116 (la BIC estas RABO NL2U aŭ uzu IBAN-numeron NL72RABO0131296116).<ref name="Projekto en Burundo, Esperanto-centro en Rumonge" />

==== Afrikaj Esperantologiaj Semajnoj ====
La ''Afrika Esperantologia Semajno'' okazis en Buĵumburo dufoje — en [[januaro 2007]]<ref>[http://www.esperantio.net/index.php?id=1111 Lingva Seminario en Buĵumburo] {{eo}}</ref> kaj [[januaro 2008]].<ref name="Tre sukcesa la dua AfrES">[http://www.esperantio.net/index.php?id=472 Tre sukcesa la dua AfrES] {{eo}}</ref><ref>[http://www.ipernity.com/blog/32172/38483?lg=nl Mia vojaĝo al Bujumbura] {{eo}}</ref> Ilin aranĝis la [[Societo Internacia por la Paco Universala]], Afrika Esperanto-Instituto kaj [[Kultura Centro Esperantista]]. La duan seminarion gvidis la profesoro [[Giorgio Silfer]].<ref name="Tre sukcesa la dua AfrES" />

==== Internacia Junulara Festivalo ====
En [[septembro 2009]] en Buĵumburo okazis la internacia Junulara Festivalo, kiun partoprenis pli ol 600 personoj el [[Ruando]], [[Tanzanio]], [[Kenjo]], [[Ugando]], Burundo kaj [[Koreio]]. Ĝi estis organizita de la [[Internacia Junulara Amikeco]] (la religia organizaĵo el Koreio) kunlabore kun la burunda ministerio pri junuloj, kulturoj kaj sportoj. Ĉiuj junuloj, aĝantaj inter 18 ĝis 35 jaroj, estis bonvenaj en la festivalo, sen konsideri iliajn religiojn. Dum la festivalo, junuloj, kiuj havis komputilon, senpage ricevis kurson de Esperanto kaj en iliaj komputiloj oni instalis la edukadan programon Lernu (kurso de Esperanto).<ref>[http://groups.yahoo.com/group/afriko/message/2886 La Internacia Junulara Festivalo en Burundo]{{404|date=December 2021 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{eo}}</ref><ref>[http://esp-evoluo.host22.com/1_16_Internacia-Junulara-Festivalo-en-Bu-309-umburo-Burundo.html Internacia Junulara Festivalo en Buĵumburo, Burundo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20150402190709/http://esp-evoluo.host22.com/1_16_Internacia-Junulara-Festivalo-en-Bu-309-umburo-Burundo.html |date=2015-04-02 }} {{eo}}</ref>

==== Sporta projekto ====
En [[2006]] [[Monda Esperanta Ligo por Sporto]] (MELS) donacis al la burunda [[futbalo|futbala]] klubo "Esperanto", organizita ĉe ĝia loka filio (la prezidanto Venant Hakizimana), bonan pilkon kaj financan subtenon. Entute tiu filio de MELS havis en [[2007]] teamojn en tri sportoj: [[basketbalo]], futbalo kaj [[rugbeo]].<ref name="Sukceson kaj prosperon">[http://www.esperanto.org/mels/ESPERANTO_FK.rtf Sukceson kaj prosperon al FK "Esperanto" en Burundo cele al plia popularigo de Esperanto en Afriko] {{eo}}</ref> Laŭ la iniciato de [[Klarita Velikova]], prezidanto de MELS, estis kreita «Esperanta eduka projekto por sporto kaj kulturo en Burundo, Afriko». Enkadre de tiu la organizaĵo planis kune kun la sia burundo filio kaj ANEB trejni lokanojn kaj popularigi futbalon kaj koreajn batalartojn, instrui sportistojn, organizi sportajn kaj esperantajn eventojn, eldoni kaj disvastigi materialojn pri sporto kaj Esperanto.<ref>[http://www.esperanto.org/mels/BURUNDAprojekto.rtf Esperanta eduka projekto por sporto kaj kulturo en Burundo, Afriko] {{eo}}</ref> En [[aprilo 2008]] Klarita Velikova organizis en Rumonge la dusemajnan seminarion pri korea tradicia luktoarto [[tekvondo]] — unuafoje en Afriko.<ref>[http://www.esperanto.co.kr/bbs/zboard.php?id=korespond&page=50&sn1=&divpage=1&sn=off&ss=on&sc=on&select_arrange=headnum&desc=asc&no=2731&PHPSESSID=26ba7718d5ccebba15abe188dc59369b Unuan fojon kora tradicia Tekkjono en Afriko] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20120305052531/http://www.esperanto.co.kr/bbs/zboard.php?id=korespond&page=50&sn1=&divpage=1&sn=off&ss=on&sc=on&select_arrange=headnum&desc=asc&no=2731&PHPSESSID=26ba7718d5ccebba15abe188dc59369b |date=2012-03-05 }} {{eo}}</ref>

== Ekonomio ==
Ĉirkaŭ 50 % de la teritorio konsistigas plugtero, 36 % paŝtejoj, restaĵon okupas ĉefe arbaroj kaj grundoj sentaŭgaj por plugado. En agrikulturo laboras pli ol 90 % de la laborkapabla loĝantaro. Plejparto de rikolto restas en la lando. [[Eksporto]] je 54 % konsistas el [[kafo]], ankaŭ oni eksportas [[teo]]n, [[kotono]]n kaj [[felo]]jn. En la lago Tanganjiko okazas [[fiŝkaptado]].

[[Industrio]] estas subevoluinta. [[Nutraĵa industrio|Nutraĵaj]] kaj [[Teksindustrio|teksaj]] [[entrepreno]]j, kaj tiuj pri fabrikado de [[konstrumaterialo]]j kaj [[palmoleo]] plejparte apartenas al [[Eŭropo|eŭropanoj]]. [[Stano]], [[bastnezito]], volframo, koltano, oro kaj [[torfo]] estas elminigataj nur en malgranda kvanto.<ref>[http://www.krugosvet.ru/enc/Earth_sciences/geografiya/BURUNDI.html Кругосвет Бурунди] {{ru}}</ref> Same malgrande oni ekspluatas minaĵejojn de nikelo kaj [[uranio]]. Platino ĝis nun ne estas elminigata.<ref>[http://www.infoplease.com/ipa/A0107374.html Infoplease.com History, Geography, Government, and Culture of Burundi] {{en}}</ref>

La burunda ekonomio estas unu el la plej malfortaj en la mondo kaj ĝia stato grave dependas de [[internacia helpo]], kiu tamen distribuiĝas ne ĉiam laŭregule. En januaro 2009 kelkaj landoj-kreditoroj malŝuldigis Burundon, entute je 833 milionoj da usonaj dolaroj.<ref name="Комиссия по миростроительству. Третья сессия. Структура по Бурунди. 29 июля 2009 года"/> La usona helpo al Burundo kreskis de 9,6 milionoj da usonaj dolaroj en [[2007]] ĝis preskaŭ 36 milionoj da usonaj dolaroj en 2009.<ref name="Комиссия по миростроительству. Третья сессия. Структура по Бурунди. 29 июля 2009 года"/> Estas realigataj programoj pri [[mikrokreditado]].

Grandskale disfloras [[korupto]]. Krome la komercon grave malhelpas la malbona reputacio de Burundo, kiu en [[2006]] estis agnoskita de spertuloj de [[Forbes]] kiel la 4-a el la plej danĝeraj landoj de la mondo.<ref>[http://www.forbes.com/2006/02/16/dangerous-travel-destinations-ĉ_sb_0216feat_ls.html Most Dangerous Destinations 2006]{{404|date=January 2022 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{en}}</ref>

=== Detruaj sekvoj de enlanda milito ===
Gravan damaĝon al la ekonomio de la lando alportis longaj militaj konfliktoj. Laŭ taksado de la internacia koalicio de neregistaraj organizaĵoj [[Oxfam]], inter [[1993]] kaj [[2005]] Burundo perdis 37 % de [[MEP]], tio estas 5,7 miliardojn da [[usona dolaro|usonaj dolaroj]].<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/shared/bsp/hi/pdfs/11_10_07_africabillions.pdf Africa’s missing billions. International arms flows and the cost of conflict] {{en}}</ref> Laŭ taksoj de la [[Monda Banko]] ekde [[1999]] ĝis [[2004]] la burunda ekonomio reduktiĝis je 25 %.<ref name="Доклад генерального секретаря по Бурунди. 16 марта 2004"/> MEP inter [[1991]] kaj [[2001]] duoniĝis — de 1,2 miliardoj da usonaj dolaroj al 0,69. Ekstera ŝuldo en 2004 egalis al 204 % MEP aŭ 99 % de ĉiuj enspezoj.<ref name="Доклад генерального секретаря по Бурунди. 16 марта 2004"/> [[Malneta nacia enspezo|MNE]] pokape egalis en 2004 al 110 usonaj dolaroj (tiu averaĝa por landoj de [[Afriko sude de Saharo]] estis 490). La burunda franko inter 2001 kaj 2004 perdis preskaŭ 30 % de la valoro.<ref name="Доклад генерального секретаря по Бурунди. 16 марта 2004"/>

=== Priekonomiaj taksadoj ===
La {{daton|8|septembro}} [[2009]] la [[Monda Ekonomia Forumo]] publikigis raporton «The Global Competitiveness Report 2009-2010», en kiu la konkurencpovo de la burunda ekonomio estis taksita ege malalte — ĝi okupis la lastan el 133 lokoj.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/GCR09/GCR20092010fullrankings.pdf The Global Competitiveness Report 2009-2010] {{en}}</ref> Antaŭjare ĝi okupis la 132-an lokon, superinte [[Zimbabvo]]n. En la samjara raporto de la Monda Ekonomia Forumo, la burunda ekonomio okupis la 8-an lokon en la listo de landoj, kies ekonomioj estis plej fermitaj en la mondo.<ref>[http://www.weforum.org/documents/getr2009_explorer/index.html The Global Enabling Trade Report 2009] {{en}}</ref> En [[septembro 2009]] la gazeto [[The Times]] publikigis rezultojn de la esplorado de la konsulta firmao ''Maplecroft'', en kiu estas taksitaj la riskoj de la landoj, kiuj estos plej atakeblaj de la [[tutmonda varmiĝo]]. Burundo en tiu listo okupis la 5-an lokon.<ref>[http://www.timesonline.co.uk/tol/news/environment/article6821896.ece?token=null&offset=24&page=3 Worst climate change offenders to escape effects, report claims]{{404|date=November 2024 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }} {{en}}</ref>

La lando havas grandan turisman potencialon, danke al sia naturo kaj pitoreskaj vidindaĵoj. La burunda aero estis agnoskita en 2006 unu el la plej puraj en la mondo (la 4-a loko).<ref>[http://www.guardian.co.uk/environment/2006/jan/24/science.climatechange UK ranked fifth best in world green list] {{en}}</ref> Tamen en 2008 Burundo okupis nur la 128-an lokon (el 130) en la listo de la landoj (fare de la Monda Ekonomia Forumo), ordigitaj laŭ ties agrableco por turistoj.<ref>[http://www.weforum.org/pdf/TTCR08/Rankings.pdf The Travel & Tourism Competitiveness Index] {{en}}</ref>

=== Agrikulturo ===
Burunda agrikulturo kreas 33,5 % de MEP ([[2005]]).<ref name="Britannica World Data. Burundi"/> En ĝi laboras pli ol 90 % de la laborkapabla loĝantaro. Plugtero okupas 1 100 000 hektarojn (43 % de la areo), el kiuj 74 000 hektaroj (6,7 % de la plugtero) estas irigitaj.<ref name="Nationsencyclopedia.com Agriculture of Burundi">[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-AGRICULTURE.html Nationsencyclopedia.com Agriculture of Burundi] {{en}}</ref> La ĉefaj eksportaĵoj estas kafo kaj teo. En [[2001]] la eksporto de kafo egalis al 54 % de la tuta eksporto,<ref name="Nationsencyclopedia.com Agriculture of Burundi"/> en [[2006]] — 67,7 %.<ref name="Britannica World Data. Burundi"/> La burunda registaro reguligas la prezan kaj komercan politikon rilate al kafo, ĉiuj eksportaj kontraktoj pri ĝi devas esti aprobitaj. Produktistoj de kotono kaj teo ankaŭ estas subtenetaj de la registaro cele al diversiigo de eksporto. Tia dependeco de la monoproduktoj plurfoje dolore trafis la burundan ekonomion. Ekzemple, falo de la kafoprezoj kaj malkresko de ties produktado kaŭzis reduktiĝon de la eksportaj enspezoj de 66 ĝis 40 milionoj da usonaj dolaroj.<ref name="Доклад генерального секретаря по Бурунди. 16 марта 2004"/>

La ĉefaj nutraĵoj por interna konsumado estas [[manioko]], [[fazeolo]], [[banano]]j, [[batato]], [[greno]]j kaj [[sorgo]]. En [[plantejo]]j apudbordaj al la lago Tanganjiko, oni produktas palmoleon. En montaraj regionoj oni kreskigas [[tabako]]n kaj [[tritiko]]n.

La brutaro de [[Hejma kapro|kaproj]] en la lando konsistigas 750 000, grandaj kornobrutoj — 396 000, [[ŝafo]]j — 243 000 (2005)<ref name="Britannica World Data. Burundi"/>, [[porko]]j — 61 000, [[Koko (birdo)|kokoj]] — 4 milionoj ([[1999]]).<ref name="Nationsencyclopedia.com Animal Husbandry of Burundi"/> Entute la bruta produktiveco estas tre malalta. Ekzemple averaĝa bovino donas nur 350&nbsp;kg da lakto jare (17 % de la averaĝa tutmonda nivelo).<ref name="Nationsencyclopedia.com Animal Husbandry of Burundi">[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-ANIMAL-HUSBANDRY.html Nationsencyclopedia.com Animal Husbandry of Burundi] {{en}}</ref> Produktado de lakto en 1999 estis taksata je 23 000 tunoj. Konsumado de viando por persono, laŭ taksado, estas po 48 kalorioj diurne (10 % de la averaĝa tutmonda nivelo).<ref name="Nationsencyclopedia.com Animal Husbandry of Burundi"/>

Produktado de agrikulturaj varoj en 2005 estis jena: bananoj — 1 600 000 tunoj, batato — 835 000 tunoj, manioko — 710 000 tunoj, fazeolo — 220 218 tunoj, [[maizo]] — 123 000 tunoj, sorgo — 67 947 tunoj, [[rizo]] — 67 947 tunoj, [[taro]] — 62 000 tunoj, [[Ĝardena pizo|pizo]] — 33 500 tunoj, kafo — 7 800 tunoj, teo — 7 500 tunoj, kotono — 4 654 tunoj.<ref name="Britannica World Data. Burundi"/>

=== Industrio ===
Restarigo de la burunda industrio, grave damaĝita dum la enlanda milito, komenciĝis nur en [[1998]], kiam kreskis la produktado de sukero, lakto, [[sapo]], [[botelo]]j, [[kuracilo]]j kaj [[teksaĵo]]j; estis rekonstruitaj kelkaj gravaj fabrikoj kaj rekomenciĝis elminigado de nikelo kaj oro. Plejparto da industriaj entreprenoj troviĝas en Buĵumburo.<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-INDUSTRY.html Nationsencyclopedia.com Industry of Burundi] {{en}}</ref> Koltano, nikelo, oro, kaolino, stano kaj volframo estas elterigitaj por eksporto. Kalkoŝtono, torfo kaj [[gruzo]] estas konsumataj enlande.<ref name="Nationsencyclopedia.com Mining of Burundi"/>

=== Transporto kaj komuniksistemo ===
Burundo ne havas aliron al maro, ankaŭ [[fervojo]]j mankas. Longeco de la aŭtovojoj en [[2004]] estis 12 322&nbsp;km, el kiuj nur 7 % estis [[Asfalto|asfaltitaj]]. La kvanto de personaŭtoj estis 19 800, [[kamiono]]j kaj [[buso]]j — 14 400.<ref name="Britannica World Data. Burundi"/>

[[Aviado|Aera transporto]] estas reprezentita de la [[flugkompanio]] [[Air Burundi]], kiu faras flugojn ene kaj ekster de la lando — al Ruando, Tanzanio, Demokratia Respubliko Kongo. Internaciajn flugojn plenumas ankaŭ flugkompanioj [[Air Zaïre]], [[Sabena]] kaj aliaj<ref name="Nationsencyclopedia.com Transport in Burundi">[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-TRANSPORTATION.html Nationsencyclopedia.com Transport in Burundi] {{en}}</ref>. La internacia flughaveno en Buĵumburo en 2005 akceptis 73 072 pasaĝerojn, flugigis 63 908 pasaĝerojn, elkargis 3 093 tunojn, enkargis 188 tunojn.<ref name="Britannica World Data. Burundi"/> Ankaŭ estas 7 pli malgrandaj flughavenoj kaj 1 [[aerodromo]] por [[helikoptero]]j.<ref name="Burundi on CIA Factbook"/>

Por 1000 burundanoj estis 20 [[poŝtelefono]]j kaj 4,1 [[Fiksa telefono|fiksaj telefonoj]] (2005), 4,8 [[Persona komputilo|personaj komputiloj]] (2004), 7,7 [[Interreto|interretuzantoj]] (2006).<ref name="Britannica World Data. Burundi"/>

=== Energiprodukta industrio ===
En 2005 en Burundo estis produktita 137 milionoj da kWh de elektroenergio, dum la konsumado de tiu konsistigis 161,4 milionoj da kWh.<ref name="Burundi on CIA Factbook"/> Ĉiuj [[Petrola produkto|petrolaj produktoj]] estas importitaj el [[Kenjo]] kaj Tanzanio. 94 % da elektroproduktado baziĝas sur la bruligado de ligno kaj torfo.<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-ENERGY-AND-POWER.html Nationsencyclopedia.com Energy and Power in Burundi] {{en}}</ref>

=== Valuto ===
La nacia valuto estas [[burunda franko]] (BIF), kiu estis enkursigita la {{daton|19|majo}} [[1964]],<ref>[https://www.globalfinancialdata.com/index.php3?action=showghoc&country_name=Burundi Global Financial Data The Global History of Currencies (GHOC). Burundi] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20070929122832/http://www.globalfinancialdata.com/index.php3?action=showghoc&country_name=Burundi |date=2007-09-29 }} {{en}}</ref> kiam [[monbileto]]j de la ''Emisia banko de Ruando kaj Burundo'', kiuj havis nominalajn valorojn je 5, 10, 20, 50, 100, 500 kaj 1000 frankojn, estis represitaj de la Banko de la Reĝolando Burundo por nacia moncirkulado.

En [[1966]] monbiletoj de la nominala valoro de 20 frankoj kaj pli estis represitaj de la Banko de la Respubliko Burundo por anstataŭigi sur ili la vorton «Reĝlando» per la vorto «Respubliko». En [[1968]] monbiletoj de la nominala valoro de 10 frankoj estis anstataŭigitaj per moneroj. En [[2001]] estis enkursigita la monbileto je 2000 frankoj, en [[2004]] году — je 10 000 frankoj.

=== Eksteraj ekonomiaj rilatoj ===
La importo en [[2006]] egalis al 429,6 milionoj da [[Usona dolaro|usonaj dolaroj]] kaj konsistis el jenaj varoj: maŝina aparataro — 21,3 %, transporta aparataro — 15,7 %, minerala brulaĵo — 13,4 %, metalaj konstruaĵoj — 7,2 %, kuraciloj — 6,6 %. La ĉefaj provizantoj estis [[Sauda Arabio]] (12,6 %), [[Belgio]] kaj [[Luksemburgo (lando)|Luksemburgo]] (11,7 %), Kenjo (8,2 %), [[Japanio]] (7,8 %), Rusio (4,7 %), [[Unuiĝinta Reĝlando]] (4,6 %).<ref name="Britannica World Data. Burundi"/>

La eksporto en 2006 egalis al 58,6 milionoj da [[Usona dolaro|usonaj dolaroj]] kaj konsistis el jenaj varoj: kafo — 67,7 %, teo — 17,0 %, ledoj kaj feloj — 2,6 %. La ĉefaj aĉetantoj estis: [[Svisio]] (34,4 %), Unuiĝinta Reĝlando (12,3 %), Pakistano (7,8 %), Ruando (5,1 %), aliaj landoj de la [[Eŭropa Unio]] (24,6 %).<ref name="Britannica World Data. Burundi"/>

== Kulturo ==
La kulturo en eŭropa signifo de ĉi tiu vorto restas subevoluinta en la lando. Ege malalta nivelo de legpovo kontribuas al disvastiĝo de antaŭjuĝoj, inkluzive de tiuj savaĝaj kaj danĝeraj. Inter ili menciindas rilato al [[Albinismo|albinoj]], kiuj regule iĝas viktimoj de la fanatikaj murdistoj. Organoj kaj partoj de la korpoj de albinoj estas tre alte taksataj en la [[nigra merkato]]. De [[septembro 2008]] ĝis [[marto 2009]] estis murditaj 8 albinoj. En marto 2009 la burunda polico likvidis la reton de tiaj fikomercistoj en la provinco [[Provinco Ruyigi|Ruyigi]], kio kvietigis albinojn kaj plejparto da ili revenis hejmen el siaj kaŝejoj. Samtempe komenciĝis la albinnombrado por ekscii ties situojn kaj protekti ilin.<ref name="Комиссия по миростроительству. Третья сессия. Структура по Бурунди. 29 июля 2009 года"/> En [[provinco Ruyigi]] en 2004 estis murditaj 20 homoj, akuzitaj pri [[sorĉado]].<ref name="Доклад генерального секретаря по Бурунди. 16 марта 2004"/>

=== Literaturo ===
Pro tre disvastigitaj [[Analfabeto|analfabeteco]] kaj [[malriĉeco]] la nacia literaturo preskaŭ tute mankas. Gravan disvastiĝon havas [[folkloro]], parto de kiu estis tradukita al la [[franca lingvo]]. Ankaŭ menciindas la unua verko de la burunda [[esperanto-literaturo]] — teatraĵo fare de ''Nzaniye B. Jesse-Le-Prince'' «La knabino estas mia».<ref>Nzaniye B. Jesse-Le-Prince. La knabino estas mia. Nzaniye B. Jesse-Le-Prince. 1992. 52 p. (La verko de la burunda aŭtoro — unua Esperanto-teatraĵo el Afriko — rakontas pri edzinigo de belulino)[http://katalogo.uea.org/katalogo.php?inf=4546] {{eo}}</ref>

=== Muzeoj kaj bibliotekoj ===
Konserviĝis unu el palacoj de la burundaj reĝoj (''mvami''). En [[Gitego]] troviĝas la Nacia muzeo, establita en [[1955]]. En ĝi estas konservitaj specimenoj da la popola ornamarto, historiaj dokumentoj kaj raraĵoj, funkcias biblioteko. Gitego famas pro siaj potaĵoj.

En Burundo estas 60 bibliotekoj, el kiuj plej grandaj troviĝas en Buĵumburo kaj ties ĉirkaŭaĵo: la Publika biblioteko (27 000 volumoj), la Biblioteko de Burunda universitato (192 000 volumoj), la Biblioteko de la Franca kulturcentro (33 000 volumoj).<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-LIBRARIES-AND-MUSEUMS.html Nationsencyclopedia.com Libraries and Museums of Burundi] {{en}}</ref> En [[Rumongo]] funkcias esperanto-biblioteko, establita de la fonduso [[Esperanto en Evoluo]]. Ĝi estas la unua publika biblioteko de la urbo kaj enhavas ankaŭ librojn en la franca, angla kaj aliaj lingvoj.

=== Muziko kaj dancoj ===
La burunda kaj ruanda muzikoj tre similas, ĉar ambaŭ landoj estas loĝataj de samaj etnoj. Dum familiaj kunvenoj oni kantas ''imvijno'' ([[burunde]] ''imvyino'') kun mallongaj rekantaĵoj kaj granda [[Tamburo|tamburado]]. Iuj kantistoj aŭ malgrandaj muzikaj grupoj plenumas kantojn ''indirimbo'' ([[burunde]] ''indirimbo''). Viroj plenumas ritmajn kantojn kun krioj ''kviŝongora'' ([[burunde]] ''kwishongora''), kaj virinoj — tiujn sentimentajn ''bilito'' ([[burunde]] ''bilito''). La tipa burunda muziko estas ankaŭ «flustrkantado».<ref name="Everyculture.com Culture of Burundi"/>

La ĉefaj [[Muzika instrumento|muzikaj instrumentoj]] estas ''inanga'' ([[burunde]] ''inanga''), ''idono'' ([[burunde]] ''idono''), ''ikiĥuseĥama'' ([[burunde]] ''ikihusehama''), ''ikembe'' ([[burunde]] ''ikimbe''). Tamburoj gravas kiel ne nur muzikiloj, sed ankaŭ kiel simboloj de statuso kaj potenco.

La plej fama tamburgrupo de la lando estas [[The Royal Drummers of Burundi]]. Unue ĝi konsistis el 20 homoj, kiuj sciis muziki dum multaj generacioj.<ref>[http://www.wisegeek.com/who-are-the-royal-drummers-of-burundi.htm Wisegeek.com The Royal Drummers of Burundi] {{en}}</ref> Ekde la [[1960-aj]] ĝi turneas tra la mondo. Aperis muzikalbumoj: «Batimbo (Musiques Et Chants)» ([[1991]]), «Live at Real World» ([[1993]]) kaj «The Master Drummers of Burundi» ([[1994]]).<ref>[http://www.mapsofworld.com/burundi/culture/royal-drummers.html Maps Of World The Royal Drummers of Burundi] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110812095153/http://www.mapsofworld.com/burundi/culture/royal-drummers.html |date=2011-08-12 }} {{en}}</ref>

Tamburadon ofte akompanas dancoj. Speciale famas la burunda danco ''budemera'' ([[burunde]] ''budemera''), kiun dancistoj plenumas ronde, ĉe tio la gvidanto tenas enmane bovinan voston. Dum dancado kantistoj prikantas nupton, virinan belecon, ktp.<ref>[Voyage.e-monsite.com Les Danses] {{en}}</ref>

=== Festoj ===
La oficialaj burundaj festoj estas jenaj:<ref>[http://www.worldtravelguide.net/country/46/public_holidays/Africa/Burundi.html Worldtravelguide.net Burundi Travel Guide - Public Holidays] {{en}}</ref>

{|class="wikitable" align="center"
! Dato
! Nomo
|----
|la {{daton|1|januaro}}
|[[Novjaro]]
|----
|la {{daton|5|februaro}}
|La tago de unueco
|----
|la {{daton|1|majo}}
|La tago de laboro
|----
|movebla<ref>la 40-a tago post Pasko ([[2009]] — la {{daton|21|majo}})</ref>
|[[Ĉieliro|Ĉieliro de Jesuo Kristo]]
|----
|la {{daton|1|julio}}
|La tago de sendependiĝo
|----
|la {{daton|15|aŭgusto}}
|[[Ĉieliro de Maria]]
|----
|la {{daton|13|oktobro}}
|La tago de [[Louis Rwagasore|Rwagasore]]
|----
|la {{daton|21|oktobro}}
|La tago de [[Melchior Ndadaye|Ndadaye]]
|----
|la {{daton|1|oktobro}}
|[[Ĉiuj Sanktuloj]]
|----
|la {{daton|28|oktobro}}
|La tago de la respubliko
|----
|la {{daton|25|decembro}}
|[[Kristnasko]]
|----|+
|}

=== Sporto ===
Ekde [[1996]] Burundo partoprenas la [[Someraj Olimpikoj|Somerajn Olimpikojn]], al kiuj sendis [[Atletiko|atletikistojn]] kaj [[Naĝado|naĝistojn]]. En la [[Somera Olimpiko 1996]] la burunda [[Kurado|kuristo]] [[Vénuste Niyongabo]] gajnis la unuan lokon en la kurado je 5000 metroj, akirinte la solan olimpikan medalon por sia lando.

[[Fédération de Football du Burundi]] ({{eo}} ''La burunda futbala asocio'') estis fondita en [[1948]] kaj aniĝis al [[FIFA]] en [[1972]].<ref>[http://www.fifa.com/associations/association=bdi/ FIFA Burundi] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110726182812/http://www.fifa.com/associations/association=bdi/ |date=2011-07-26 }} {{en}}</ref> En [[1995]] la junulara futbala teamo kvalifikis sin al la [[Futbala Mondpokalo]] por sportistoj ĝis 20 jaroj en [[Kataro (lando)|Kataro]], sed elturniriĝis post la etapo de la grupa turniro.

== Edukado ==
Edukado en Burundo estas deviga por ĉiuj infanoj inter 7 kaj 13 jaroj. La {{daton|26|aŭgusto}} [[2005]] estis deklarite, ke la elementa edukado estos senpaga.<ref name="Совет Безопасности ООН. Пятый доклад">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N05/609/27/PDF/N0560927.pdf?OpenElement Совет Безопасности ООН. Пятый доклад Генерального секретаря об Операции Организации Объединенных Наций в Бурунди. 21 ноября 2005 г.] {{ru}}</ref> La [[Elementa lernejo|elementa edukado]] okazas en la burunda kaj franca lingvoj. Lerando en [[mezlernejo]]j daŭras 7 jarojn, en mezaj faklernejoj — 5 jarojn. La sola altlernejo de la lando estas la Burunda universitato, establita en [[1960]]<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-EDUCATION.html Nationsencyclopedia.com Education of Burundi] {{en}}</ref> kaj situanta en Buĵumburo. Tre mankas profesiaj instruistoj kaj administrantoj. En mezlernejoj kaj la universitato sekve al [[diskriminacio]] dominas tutsioj.<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/85931/Burundi Britannica Education of Burundi] {{en}}</ref>

[[Legopovo]] de la burunda loĝantaro (pli ol 15-jaraĝa) en 2003 egalis al 51,6 % (viroj — 58,5 %, virinoj — 45,2 %.<ref name="Britannica World Data. Burundi" /> En 2004 pli ol 560 miloj da infanoj ne frekventis lernejojn.<ref name="Доклад генерального секретаря по Бурунди. 16 марта 2004" />

La burundaj lernejoj en 2003-2004 estis jenaj:<ref name="Britannica World Data. Burundi" />

{| class="wikitable" align="center"
! Lernejoj
! Kvanto de lernejoj
! Kvanto de instruistoj
! Kvanto de lernantoj
! Kvanto de lernantoj <br />por instruisto
|----
|Bazlernejoj (7-13 jaroj)
|1 512<ref>La informo je [[1998]]</ref> || 18 889 || 968 488 || 51,2
|----
|Mezlernejoj (14-20 jaroj)
|4 005 || 8 047 || 140 735 || 17,5
|----
|Altlernejoj
|1 || 669 || 15 706 || 23,5
|---- |+
|}

== Sano ==
En Burundo tre mankas kvalifikita medicina personaro kaj kuraciloj. Pro tio ofte eksplodas [[meningito]] kaj [[ĥolero]], kiuj kaŭzas multajn mortojn.<ref>[http://www.who.int/hac/crises/bdi/background/Burundi_May07.pdf WHO Burundi Profile. May 2007] {{en}}</ref> En [[2004]] por unu kuracisto estis 37 581 loĝantoj (entute 200 kuracistoj), por unu lito en malsanulejo — 1657 loĝantoj (entute 3380 litoj).<ref name="Britannica World Data. Burundi" />

Laŭ takso de la [[Unuiĝinta programo de la Unuiĝintaj Nacioj pri HIV/Aidoso]] (2005) Burundo estas unu el 15 landoj, plej trafitaj de ĉi tiu pandemio.<ref name="Совет Безопасности ООН. Четвертый доклад Генерального секретаря об Операции Организации Объединенных Наций в Бурунди. 19 мая 2005 г." /> En la fino de 2001 la kvanton de [[HIV|HIV-infektitoj]] oni taksis kiel 390 000 (tio estas 8,3 % de la plenkreska loĝantaro).<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-HEALTH.html Nationsencyclopedia.com Health in Burundi] {{en}}</ref> En 2003 pro malsanoj, ligitaj al HIV/Aidoso, mortis ĉirkaŭ 25 000 homoj.<ref name="Первый доклад Генерального секретаря об Операции Организации Объединенных Наций в Бурунди. 25 августа 2004 г">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N04/467/79/IMG/N0446779.pdf?OpenElement Совет Безопасности ООН. Первый доклад Генерального секретаря об Операции Организации Объединенных Наций в Бурунди. 25 августа 2004 г.] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110309055423/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N04/467/79/IMG/N0446779.pdf?OpenElement |date=2011-03-09 }} {{ru}}</ref> La kvanto de georfoj, perdintaj gepatrojn pro HIV/Aidoso, en 2002 estis taksita kiel 160 000.<ref name="о положении в Бурунди. 18 ноября 2002 г">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N02/697/19/PDF/N0269719.pdf?OpenElement Совет Безопасности ООН. Доклад Генерального секретаря Совету Безопасности о положении в Бурунди. 18 ноября 2002 г.] {{ru}}</ref> En 2005 el 390 000 infektitoj 190 000 estis virinoj kaj 55 000 infanoj.<ref name="Совет Безопасности ООН. Четвертый доклад Генерального секретаря об Операции Организации Объединенных Наций в Бурунди. 19 мая 2005 г.">[http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N05/347/69/PDF/N0534769.pdf?OpenElement Совет Безопасности ООН. Четвертый доклад Генерального секретаря об Операции Организации Объединенных Наций в Бурунди. 19 мая 2005 г.] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20110309061112/http://daccess-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N05/347/69/PDF/N0534769.pdf?OpenElement |date=2011-03-09 }} {{ru}}</ref>

== Amaskomunikiloj ==
Malgraŭ manko de la oficiala limigo de la [[parollibereco]] la burunda registaro firme kontrolas la solan ĉiutagan gazeton [[Le Renouveau du Burundi]], du ĉefajn [[radiostacio]]jn kaj [[televido]]n. Inter gazetoj menciindas: Le Renouveau du Burundi ({{eo}} ''La renoviĝo de Burundo''), Ubumwe ({{eo}} ''Unueco'') — ambaŭ registaraj, Ndongozi ({{eo}} ''Gvidanto'') — katolika, Arc-en-ciel ({{eo}} ''Ĉielarko'') — privata franclingva ĉiutaga gazeto.<ref name="BBC Country Profile of Burundi">[http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/country_profiles/1068873.stm BBC Country Profile of Burundi] {{en}}</ref>

La sola televidkanalo [[La Radiodiffusion et Télévision Nationale de Burundi]] (RTNB) estas sub kontrolo de la registaro kaj dissendas en la burunda, [[svahila]], franca kaj [[angla]] lingvoj.<ref name="BBC Country Profile of Burundi" /> Ĝi estis fondita en [[1984]] kaj ekde 1985 dissendas en koloro.<ref>[http://www.nationsencyclopedia.com/Africa/Burundi-MEDIA.html Nationsencyclopedia.org Media of Burundi] {{en}}</ref> En 2004 la kvanto de televidiloj por 1000 loĝantoj estis 37.<ref name="Britannica World Data. Burundi" />

La ĉefa informfonto por la burundanoj estas radio. En la lando funkcias: [[Radio Burundi]] (RTNB), kontrolata de la registaro, dissendas en la burunda, svahila, franca kaj angla lingvoj; [[Bonesha FM]] estas subtenata de internaciaj organizaĵoj; [[Radio Publique Africaine]] estas la privata radiostacio, kiun subtenas la Unuiĝintaj Nacioj kaj aliaj internaciaj organizaĵoj; [[Radio CCIB+]] estas financata de la Komerca ĉambro de Burundo; [[Radio Culture]] parte estas financata de la ministerio pri sanprotektado; [[Radio Isanganiro]] estas la privata radiostacio.<ref name="BBC Country Profile of Burundi" />

Inter [[novaĵagentejo]]j menciindas: [[Agence Burundaise de Presse]] (ABP) kiu estas sub kontrolo de la registaro; [[Azania]] kaj [[Net Press]] estas privataj entreprenoj.<ref name="BBC Country Profile of Burundi" />

En 2006 en la lando estis 60 000 retuzantoj.<ref name="Burundi on CIA Factbook" />

En [[2004]] la burunda ĵurnalisto [[Alexis Sinduhije]], kiu establis en [[2000]] la [[Radio Publique Africaine]] ({{eo}} ''La publika afrika radio''), ricevis la premion de [[CPJ International Press Freedom Awards]] ({{eo}} ''La internacia komitato por defendi ĵurnalistojn «Por la libero por amaskomunikoloj»'').<ref>[http://cpj.org/awards/2004/sinduhije.php 2004 IPFA Alexis Sinduhije] {{en}}</ref> La {{daton|11|marto}} 2009 li estis senkulpigita rilate al akuzoj pri kolumno al prezidanto.<ref name="Совет Безопасности ООН. Пятый доклад" />

En [[2009]] en la listo de la landoj, ordigitaj laŭ nivelo de la parollibereco (fare de la organizaĵo [[Raportistoj sen limoj]]), Burundo okupis la 103-an lokon<ref>[https://web.archive.org/web/20091022183400/http://www.rsf.org/en-classement1003-2009.html Press Freedom Index 2009] {{en}}</ref> (en [[2008]] — la 94-an<ref>[https://web.archive.org/web/20090607100340/http://www.rsf.org/en-classement794-2008.html Press Freedom Index 2008] {{en}}</ref>, en [[2002]] — la 72-an).<ref>[https://web.archive.org/web/20090703081345/http://www.rsf.org/en-classement298-2002.html Press Freedom Index 2002] {{en}}</ref>
La {{daton|19|junio}} 2009 la prezidanto Pierre Nkurunziza establis la premion "La ĵurnalisto de la jaro".<ref name="Шестой доклад Генерального секретаря" />

== Interesaĵoj ==
* En [[2009]] en [[Buĵumburo]] unuafoje okazis [[Beleco-konkurso|beleckonkurso]]. El 82 partoprenantinoj 20 iris al la finalo. Venkis [[Alida Kaneza]], kiu partoprenis internacian beleckonkurson<ref>{{Citaĵo el la reto
| url = https://www.monato.be/2009/009711.php
| titolo = Fraŭlino Paco
| titolo-aldono = 
| alirdato = 2012-12-12
| alirmonatotago = 
| alirjaro = 
| aŭtoro = [[Jérémie Sabiyumva]]
| lasta = 
| unua = 
| aŭtoroligilo = 
| kunaŭtoroj = 
| redaktanto = 
| dato = 2008-12-26
| eldonisto = [[Monato (gazeto)|Monato]]
| paĝoj = 21
| lingvo = eo
| arkivurl = https://www.webcitation.org/6CrLFroT8?url=http://www.esperanto.be/fel/2009/009711.php
| arkivdato = 2012-12-12
| citaĵo = 
}}</ref><includeonly>2009. № 2. p. 21.</includeonly>
* En Burundo loĝas la plej fama pro sia grandeco kaj krueleco [[krokodilulo]] laŭ nomo [[Gustav (krokodilulo)|Gustav]], kiu estis unue eltrovita de la [[Francio|franca]] naturalisto ''Patrice Faye'', loĝanta en la lando, en [[1998]] kaj nomita de li. Tiam oni taksis ĝin 60-jara kaj 6,1 metrojn longa.<ref>{{Citaĵo el la reto
| url = http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2520815.stm
| titolo = Burundi's not so gentle giant
| titolo-aldono = 
| alirdato = 2012-12-12
| alirmonatotago = 
| alirjaro = 
| aŭtoro = Christophe Nkurunziza
| lasta = 
| unua = 
| aŭtoroligilo = 
| kunaŭtoroj = 
| redaktanto = 
| dato = 2002-11-29
| eldonisto = [[BBC News]]
| paĝoj = 
| lingvo = en
| arkivurl = https://www.webcitation.org/6CrKH7QbD?url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/africa/2520815.stm
| arkivdato = 2012-12-12
| citaĵo = 
}}</ref> En [[2007]] estis kreita [[Usono|usona]] hororfilmo [[Primeval]], en kiu usonaj televid-ĵurnalistoj en Burundo ĉasas kun kameraoj grandegan, 9 metrojn longan krokodilulon Gustav.<ref>{{Citaĵo el la reto
| url = http://www.imdb.com/title/tt0772193/
| titolo = Primeval (2007)
| titolo-aldono = 
| alirdato = 2012-12-12
| alirmonatotago = 
| alirjaro = 
| aŭtoro = 
| lasta = 
| unua = 
| aŭtoroligilo = 
| kunaŭtoroj = 
| redaktanto = 
| dato = 2007
| eldonisto = [[IMDb]]
| paĝoj = 
| lingvo = en
| arkivurl = https://www.webcitation.org/6CrKliG20?url=http://www.imdb.com/title/tt0772193/
| arkivdato = 2012-12-12
| citaĵo = 
}}</ref>
* Fine de 2009 en [[Rusio]] eksplodis skandalo, kaŭzita de la informo, ke la registaro de [[Saĥalena provinco]] mendis por guberniestra novjara festeno la grupon da burundaj tamburistoj. Prezentado de la afrikaj muzikistoj kostus 340 milojn da [[rublo]]j (ĉ. 11 333 usonaj dolaroj). La mendo estis nuligita.<ref>{{Citaĵo el la reto
| url = http://www.kp.ru/daily/24399/576312/
| titolo = Чиновники Сахалина выписали себе бурундийских барабанщиков
| titolo-aldono = 
| alirdato = 2012-12-12
| alirmonatotago = 
| alirjaro = 
| aŭtoro = Сергей СЕМУШКИН
| lasta = 
| unua = 
| aŭtoroligilo = 
| kunaŭtoroj = 
| redaktanto = 
| dato = 2009-11-25
| jaro = 
| monato = 
| formato = 
| verko = 
| eldonisto = 
| paĝoj = 
| lingvo = ru
| arkivurl = https://www.webcitation.org/6CrKzk8n8?url=http://www.kp.ru/daily/24399/576312/
| arkivdato = 2012-12-12
| citaĵo = 
}}</ref>

== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj|commonscat=Burundi|n=Kategorio:Burundo}}
* {{ueavikio|Burundo}} {{eo}}
* [http://www.ipernity.com/doc/97850/4787784/ Johan kaj Svetlana Derks rakontas pri sia vizito al Afriko kaj pri Esperanto-projekto en Burundo. 25 aprilo 2009 (video)] {{eo}}
* [http://esperanto.wunderground.com/global/BI.html La vetero en Burundo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20060629121201/http://esperanto.wunderground.com/global/BI.html |date=2006-06-29 }} {{eo}}
* [http://www.burundi-gov.bi/ La oficiala retpaĝo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20081106204744/http://www.burundi-gov.bi/ |date=2008-11-06 }} {{fr}}
* [http://esperanto-afriko.webs.com/kurso%20agatabo.pdf Esperanto-lernolibro en runda lingvo - ''Agatabo ko kwiga esperanto mu kirundi] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20120324030903/http://esperanto-afriko.webs.com/kurso%20agatabo.pdf |date=2012-03-24 }}''
* [http://esperanto-burundo.webs.com/ Oficiala retpaĝo de la Asocio Nacia por Esperanto en Burundo] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20101130103758/http://esperanto-burundo.webs.com/ |date=2010-11-30 }} {{eo}}
* [http://mirejo3.blogspot.com/2011/05/bujumbura.html Blogo de Mireille Grosjean, 5 ĉapitroj pri Burundo] {{eo}} kaj {{fr}}
* {{en}} [http://www.eoearth.org/view/article/51cbf3c77896bb431f6ae0db/ Ekoregionoj de Burundo (''The Encyclopedia of Earth'')]

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

{{Portalo|Afriko}}

{{Afrika Unio}}

{{Elstara}}
{{ADLS|2010|14}} <!-- kaj 15 -->

{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Burundo| ]]
[[Kategorio:Landoj sen maraliro]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1962]]
Ŝablonoj uzitaj sur ĉi tiu paĝo:
MediaWiki:Wikibase-snakview-snaktypeselector-novalue/eo (vidi fontkodon)
Ŝablono:!- (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:(( (redakti)
Ŝablono:)) (redakti)
Ŝablono:404 (redakti)
Ŝablono:ADLS (vidi fontkodon) (duon-protektita)
Ŝablono:AGO (redakti)
Ŝablono:Afrika Unio (redakti)
Ŝablono:Alĝerio (redakti)
Ŝablono:Angolo (redakti)
Ŝablono:Anstataŭu (redakti)
Ŝablono:ArtikolaMesaĝokesto (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:BDI (redakti)
Ŝablono:BEN (redakti)
Ŝablono:BFA (redakti)
Ŝablono:BWA (redakti)
Ŝablono:Banderolo-P948 (vidi fontkodon) (duon-protektita)
Ŝablono:Benino (redakti)
Ŝablono:Bibliotekoj (vidi fontkodon) (duon-protektita)
Ŝablono:Bocvano (redakti)
Ŝablono:Burkino (redakti)
Ŝablono:Burundo (redakti)
Ŝablono:CAF (redakti)
Ŝablono:CIV (redakti)
Ŝablono:CMR (redakti)
Ŝablono:COD (redakti)
Ŝablono:COG (redakti)
Ŝablono:COM (redakti)
Ŝablono:CPV (redakti)
Ŝablono:Centr-Afrika Respubliko (redakti)
Ŝablono:Citaĵo el la reto (redakti)
Ŝablono:DJI (redakti)
Ŝablono:DZA (redakti)
Ŝablono:Dato (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Daton (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:EGY (redakti)
Ŝablono:ERI (redakti)
Ŝablono:ESH (redakti)
Ŝablono:ETH (redakti)
Ŝablono:Ebur-Bordo (redakti)
Ŝablono:Egiptio (redakti)
Ŝablono:Ekvatora Gvineo (redakti)
Ŝablono:Elstara (redakti)
Ŝablono:En (redakti)
Ŝablono:Eo (redakti)
Ŝablono:Eritreo (redakti)
Ŝablono:Etiopio (redakti)
Ŝablono:Evidentigo (redakti)
Ŝablono:Fr (redakti)
Ŝablono:GAB (redakti)
Ŝablono:GAM (redakti)
Ŝablono:GHA (redakti)
Ŝablono:GIN (redakti)
Ŝablono:GNB (redakti)
Ŝablono:GNQ (redakti)
Ŝablono:Gabono (redakti)
Ŝablono:Gambio (redakti)
Ŝablono:Ganao (redakti)
Ŝablono:GdC (redakti)
Ŝablono:Grado de Celsio (redakti)
Ŝablono:Gvineo (redakti)
Ŝablono:Gvineo Bisaŭa (redakti)
Ŝablono:Informkesto/+/html (redakti)
Ŝablono:Informkesto/bildoj (redakti)
Ŝablono:Informkesto lando (vidi fontkodon) (duon-protektita)
Ŝablono:KEN (redakti)
Ŝablono:Kabo-Verdo (redakti)
Ŝablono:Kameruno (redakti)
Ŝablono:Kenjo (redakti)
Ŝablono:Kesta ombro (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Kolorkontrasta rilatumo (redakti)
Ŝablono:Komoroj (redakti)
Ŝablono:Kongo Brazavila (redakti)
Ŝablono:Kongo Kinŝasa (redakti)
Ŝablono:LBR (redakti)
Ŝablono:LBY (redakti)
Ŝablono:LES (redakti)
Ŝablono:Lesoto (redakti)
Ŝablono:Liberio (redakti)
Ŝablono:Libio (redakti)
Ŝablono:Lin mald (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Lin serĉi (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:MAR (redakti)
Ŝablono:MDG (redakti)
Ŝablono:MLI (redakti)
Ŝablono:MOZ (redakti)
Ŝablono:MRT (redakti)
Ŝablono:MUS (redakti)
Ŝablono:MWI (redakti)
Ŝablono:Madagaskaro (redakti)
Ŝablono:Malavio (redakti)
Ŝablono:Malio (redakti)
Ŝablono:Maroko (redakti)
Ŝablono:Maŭricio (redakti)
Ŝablono:Maŭritanio (redakti)
Ŝablono:Montru komencofinon (redakti)
Ŝablono:Mozambiko (redakti)
Ŝablono:NAM (redakti)
Ŝablono:NER (redakti)
Ŝablono:NGA (redakti)
Ŝablono:Namibio (redakti)
Ŝablono:Navbar (redakti)
Ŝablono:Navigilo2 (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Navigilo2/+ (redakti)
Ŝablono:Niĝerio (redakti)
Ŝablono:Niĝero (redakti)
Ŝablono:Nobr (redakti)
Ŝablono:Novalue (redakti)
Ŝablono:Np (vidi fontkodon) (duon-protektita)
Ŝablono:Nrsp (redakti)
Ŝablono:Okcidenta Saharo (redakti)
Ŝablono:Portalo (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Projektoj (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:RWA (redakti)
Ŝablono:Ref-en (redakti)
Ŝablono:Ref-eo (redakti)
Ŝablono:Ref-ru (redakti)
Ŝablono:Referencoj (redakti)
Ŝablono:Ru (redakti)
Ŝablono:Ruando (redakti)
Ŝablono:SEN (redakti)
Ŝablono:SLE (redakti)
Ŝablono:SOM (redakti)
Ŝablono:SSD (redakti)
Ŝablono:STP (redakti)
Ŝablono:SUD (redakti)
Ŝablono:SWZ (redakti)
Ŝablono:SYC (redakti)
Ŝablono:Sejŝeloj (redakti)
Ŝablono:Senegalo (redakti)
Ŝablono:Sieraleono (redakti)
Ŝablono:Somalio (redakti)
Ŝablono:Sud-Afriko (redakti)
Ŝablono:Sud-Sudano (redakti)
Ŝablono:Sudano (redakti)
Ŝablono:Svazilando (redakti)
Ŝablono:TCD (redakti)
Ŝablono:TGO (redakti)
Ŝablono:TUN (redakti)
Ŝablono:TZA (redakti)
Ŝablono:Tanzanio (redakti)
Ŝablono:Titola ikono (vidi fontkodon) (protektita)
Ŝablono:Tnavbar (vidi fontkodon) (duon-protektita)
Ŝablono:Togolando (redakti)
Ŝablono:Tunizio (redakti)
Ŝablono:UGA (redakti)
Ŝablono:Ueavikio (redakti)
Ŝablono:Ueavikioĉef (redakti)
Ŝablono:Ugando (redakti)
Ŝablono:VDIK (redakti)
Ŝablono:Webarchiv (redakti)
Ŝablono:WikidataLoĝantaro (redakti)
Ŝablono:ZAF (redakti)
Ŝablono:ZMB (redakti)
Ŝablono:ZWE (redakti)
Ŝablono:Zambio (redakti)
Ŝablono:Zimbabvo (redakti)
Ŝablono:· (redakti)
Ŝablono:Ĉado (redakti)
Ŝablono:Ĉefartikolo (redakti)
Ŝablono:Ĉefartikolo/styles.css (redakti)
Ŝablono:ĈuLingvo (vidi fontkodon) (duon-protektita)
Ŝablono:ĈuNombro2 (vidi fontkodon) (duon-protektita)
Ŝablono:Ĝibutio (redakti)
Ŝablono:Ŝanĝu ŝablonon (vidi fontkodon) (protektita)
Modulo:Arguments (redakti)
Modulo:Color contrast (redakti)
Modulo:Color contrast/colors (redakti)
Modulo:Datoj (redakti)
Modulo:HtmlBuilder (redakti)
Modulo:I18n (redakti)
Modulo:InfoboxImage (vidi fontkodon) (protektita)
Modulo:Informkesto (redakti)
Modulo:Lingvonomo (redakti)
Modulo:Portalo (vidi fontkodon) (protektita)
Modulo:Portalo/bildoj/a (redakti)
Modulo:Portalo/koloroj (redakti)
Modulo:String (redakti)
Modulo:Webarchive (redakti)
Modulo:Webarchive/data (redakti)
Modulo:Wikidades (redakti)
Modulo:Wikidades/i18n (redakti)
Modulo:Wikidata (vidi fontkodon) (protektita)
Modulo:WikidataBiografio (redakti)
Modulo:WikidataIB (redakti)
Modulo:WikidataIB/i18n (redakti)
Modulo:WikidataIB/nolinks (redakti)
Modulo:WikidataIB/titleformats (redakti)
Modulo:WikidataLoĝantaro (redakti)
Reiri al Burundo.
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Burundo"