Monato
 | Ĉi tiu artikolo temas pri parto de jaro. Por la samnoma Esperanto-gazeto rigardu la paĝon Monato (gazeto). |
Monato estas tempintervalo, laŭ kio oni dividas la jaron. La kvanto de monatoj egalas al 12 en ĉiuj kalendarsistemoj, kiu ŝajne devenas de antikvaj sumeroj kaj babilonianoj.
En lunkalendaroj, lunmonato estas la tempo inter du sinsekvaj sizigioj (novlunoj aŭ plenlunoj).
Nomoj
[redakti | redakti fonton]La monatnomoj laŭ Gregoria kalendaro same sonas en diversaj lingvoj, tamen ĉi tiuj nomoj estis donitaj de antikvaj Romianoj.
- Januaro - 31 tagoj, en Romirespublika Kalendaro Januarius. La vorto Januaro devenas de la nomo de dio de Romianoj - Jano. Li estis dio de la komenco kaj fino, de enirejo kaj elirejo, pordoj (Ianua latine signifas "pordo"). Li rigardis samtempe antaŭen kaj malantaŭen kaj povis vidi pasinton kaj estonton. Oni imagas lin duvizaĝa kun ŝlosilo kaj 365 fingroj. (January, janvier, enero, gennaio, Januar.)
- Februaro - kutime 28 tagoj, en superjaroj 29, en Romia Respublika Kalendaro Februarius. La vorto Februaro signifas "purigadon de pekoj per oferdono". Tiu estis monato de purigado (de vintro) kaj prepariĝo (por printempo). Laŭ alia versio ĝi estas ligita kun la nomo Februs - dio de subtera lando. (February, février, febrero, febbraio, Februar.)
- Marto - 31 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Martius. Marso estis dio de milito (antaŭ ol la helena influo, de terkulturo) en antikva Romo. Romianoj ĉi tiun monaton impresiĝis per ofta fulmotondro, kiu aspektis kiel ĉiela milito. En Italio marto estas monato de permanenta pluvo kaj vento kaj se aldoni fenomenojn, kaŭzitajn de kunpuŝiĝo de nebuloj, oni tre facile povas imagi detruon kaj militon. (March, mars, marzo, marzo, März.)
- Aprilo - 30 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Aprilis. Oni supozas, ke la nomo Aprilo devenas de latina vorto aperire. Ĝi signifas "malfermon", kiu verŝajne estas ligita al apero de florburĝonoj printempe. (April, avril, abril, aprile, April.)
- Majo - 31 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Maius. La nomo Majo devenas de Romia diino Maja (patrino de Merkuro), kiu estis diino de riĉeco kaj fekundeco. (May, mai, mayo, maggio, Mai.)
- Junio - 30 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Junius. La nomo Junio estis donita al ĉi monato honore de Romia diino Junona, kiu estis edzino de Jupitero. (June, juin, junio, giugno, Juni.)
- Julio kaj Aŭgusto po 31 tagoj, en Romia Respublika Kalendaro Julius kaj Augustus. La nomoj Julio kaj Aŭgusto estis donitaj honore de Romanaj imperiestroj - Julio Cezaro (estis naskita en ĉi monato) kaj Oktavio Aŭgusto (regis dum 63 a.K. - 14 p.K.), kiuj faris kalendarajn reformojn. Antaŭ la cezaroj, Julio estis Quintilis (antaŭ 44 a.K.) kaj Aŭgusto estis Sextilis (antaŭ 8 a.K.).(July, August, juillet, août, julio, agosto, luglio, agosto, Juli, August.)
- Septembro - 30 tagoj. La nomo Septembro devenas el la latina numeralo septem, t.e. "sep". Tian ordnumeron havis ĉi monato laŭ malnova Romia kalendaro. (September, septembre, septiembre, settembre, September.)
- Oktobro - 31 tagoj, Novembro 30 kaj Decembro 31. Oktobro devenas el la latina numeralo octem (ok), Novembro - novem (naŭ) kaj Decembro - decem (dek). Ordnumeroj venas de la antaŭjulia Romia kalendaro. (October, November, December, octobre, novembre, décembre, octubre, noviembre, diciembre, ottobre, novembre, dicembre, Oktober, November, Dezember.)
Originale, la romia kalendaro komenciĝis je la 1-a de marto kaj daŭris ĝis la fino de decembro. Post decembro estis tagoj senmonataj. Poste tiuj tagoj estis donitaj al du novaj monatoj, februaro kaj januaro.
Por aliaj monatsistemoj vidu: Juda kalendaro, Islama kalendaro, Franca respublika kalendaro, kaj ankaŭ astrologio.
Ortografio
[redakti | redakti fonton]Laŭ la Fundamento de Esperanto la komencon de la monatnomoj oni prefere skribu majuskle: Januaro, Februaro, Marto ktp. Sed, la lingvoevoluo kondukis al tio, ke hodiaŭ preskaŭ ĉiuj eldonaĵoj uzas minusklajn formojn (vidu ĉe retpaĝoj de UEA, eldonaĵo Esperanto ktp.)
Bertilo Wennergren en Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko rekomendas skribi ekde majusklo kiel propraj nomoj.[1]
En diversaj lingvoj
[redakti | redakti fonton]Vidu ankaŭ: Vikiarbo > Universo > Abstrakta Mondo > Tempo > Tempintervalo > Monato
| esperanto | januaro | februaro | marto | aprilo | majo | junio | julio | aŭgusto | septembro | oktobro | novembro | decembro |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| afrikansa | Januarie | Februarie | Maart | April | Mei | Junie | Julie | Augustus | September | Oktober | November | Desember |
| albana | janar | shkurt | mars | prill | maj | qershor | korrik | gusht | shtator | tetor | nëntor | dhjetor |
| angla | January | February | March | April | May | June | July | August | September | October | November | December |
| araba | يناير | فبراير | مارس | أبريل | مايو | يونيو | يوليو | أغسطس | سبتمبر | أكتوبر | نوفمبر | ديسمبر |
| armena | Հունվար (junuar) |
Փետրվար (petrvar) |
Մարտ (mart) |
Ապրիլ (abril) |
Մայիս (mayis) |
Հունիս (hunis) |
Հուլիս (hulis) |
Օգոստոս (okostos) |
Սեպտեմբեր (sebtemper) |
Հոկտեմբեր (hokdemper) |
Նոյեմբեր (noyemper) |
Դեկտեմբեր (tektemper) |
| belorusa | Студзень (Studzjen') |
Люты (Ljuti) |
Сакавік (Sakavik) |
Красавік (Krasavik) |
Травень (Travjen') |
Чэрвень (Ĉervjen') |
Ліпень (Lipjen') |
Жнівень (Ĵnivjen') |
Верасень (Vjerasjen') |
Кастрычнік (Kastriĉnik) |
Лістапад (Listapad) |
Сьнежань (S'nieĵan') |
| bosna | Januar | Februar | Mart | April | Maj | Juni | Juli | August | Septembar | Oktobar | Novembar | Decembar |
| bretona | Genver | C'hwevrer | Meurzh | Ebrel | Mae | Mezheven | Gouere | Eost | Gwengolo | Here | Du | Kerzu |
| bulgara | януари (januari) |
февруари (fevruari) |
март (mart) |
април (april) |
май (maj) |
юни (juni) |
юли (juli) |
август (avgust) |
септември (septemvri) |
октомври (oktomvri) |
ноември (noemvri) |
декември (dekemvri) |
| ĉeĥa | leden | únor | březen | duben | květen | červen | červenec | srpen | září | říjen | listopad | prosinec |
| ĉina | 一月 | 二月 | 三月 | 四月 | 五月 | 六月 | 七月 | 八月 | 九月 | 十月 | 十一月 | 十二月 |
| dana | Januar | Februar | Marts | April | Maj | Juni | Juli | August | September | Oktober | November | December |
| estona | jaanuar | veebruar | märts | aprill | mai | juuni | juuli | august | september | oktoober | november | detsember |
| eŭska | urtarrila | otsaila | martxoa | apirila | maiatza | ekaina | uztaila | abuztua | iraila | urria | azaroa | abendua |
| finna | tammikuu | helmikuu | maaliskuu | huhtikuu | toukokuu | kesäkuu | heinäkuu | elokuu | syyskuu | lokakuu | marraskuu | joulukuu |
| franca | janvier | février | mars | avril | mai | juin | juillet | août | septembre | octobre | novembre | décembre |
| frisa | Jannewaris | Febrewaris | Maart | April | Maaie | Juny | July | Augustus | Septimber | Oktober | Novimber | Desimber |
| germana | Januar | Februar | März | April | Mai | Juni | Juli | August | September | Oktober | November | Dezember |
| greka | Ιανουάριος | Φεβρουάριος | Μάρτιος | Απρίλιος | Μάιος | Ιούνιος | Ιούλιος | Αύγουστος | Σεπτέμβριος | Οκτώβριος | Νοέμβριος | Δεκέμβριος |
| guĝarata | જાન્યુઆરી | ફેબ્રુઆરી | માર્ચ | એપ્રિલ | મે | જૂન | જુલાઈ | ઑગસ્ટ | સપ્ટેમ્બર | ઑક્ટ્બર | નવેમ્બર | ડિસેમ્બર |
| havaja | Ianuali | Pepeluali | Malaki | 'Apelila | Mei | Iune | Iulai | 'Aukake | Kepakemapa | 'Okakopa | Nowemapa | Kēkēmapa |
| hebrea | ינואר | פברואר | מרץ | אפריל | מאי | יוני | יולי | אוגוסט | ספטמבר | אוקטובר | נובמבר | דצמבר |
| hinda | जनवरी | फरवरी | मार्च | अप्रैल | मई | जून | जुलाई | अगस्त | सितम्बर | अक्तूबर | नवम्बर | दिसम्बर |
| hispana | enero | febrero | marzo | abril | mayo | junio | julio | agosto | septiembre | octubre | noviembre | diciembre |
| hungara | január | február | március | április | május | június | július | augusztus | szeptember | október | november | december |
| indonezia | Januari | Februari | Maret | April | Mei | Juni | Juli | Agustus | September | Oktober | November | Desember |
| irlandgaela | Enáir | Feabhra | An Márta | An t-Aibreán | An Bhealtaine | An Meitheamh | Iúil | Lúnasa | Meán Fómhair | Deireadh Fómhair | Samhain | Nollaig |
| islanda | janúar | febrúar | mars | apríl | maí | júní | júlí | ágúst | september | október | nóvember | desember |
| itala | gennaio | febbraio | marzo | aprile | maggio | giugno | luglio | agosto | settembre | ottobre | novembre | dicembre |
| japana antikve | 睦月 mucuki |
如月 kisaragi |
弥生 jajoj |
卯月 uzuki |
皐月 sacuki |
水無月 minazuki |
文月 fumizuki |
葉月 hazuki |
長月 nagacuki |
神無月 kannazuki |
霜月 ŝimocuki |
師走 ŝiŭasu |
| japana moderne | 一月 iĉi-gacu |
二月 ni-gacu |
三月 san-gacu |
四月 ŝi-gacu |
五月 go-gacu |
六月 roku-gacu |
七月 ŝiĉi-gacu |
八月 haĉi-gacu |
九月 ku-gacu |
十月 ĝū-gacu |
十一月 ĝūiĉi-gacu |
十二月 ĝūni-gacu |
| jida[2] | יאַנואַר (januar) |
פֿעברואַר (februar) |
מאַרץ (marc) |
אַפּריל (april) |
מײַ (maj) |
יוני (yuni) |
יולי (yuli) |
אױגוסט (ojgust) |
סעפּטעמבער (september) |
אָקטאָבער (oktober) |
נאָװעמבער (november) |
דעצעמבער (december) |
| kataluna | Gener | Febrer | Març | Abril | Maig | Juny | Juliol | Agost | Setembre | Octubre | Novembre | Desembre |
| kimra | Ionawr | Chwefror | Mawrth | Ebrill | Mai | Mehefin | Gorffennaf | Awst | Medi | Hydref | Tachwedd | Rhagfyr |
| kornvala | Genver | Hwevrer | Meurth | Ebryl | Me | Metheven | Gortheren | Est | Gwynngala | Hedra | Du | Kevardhu |
| kroata | siječanj | veljača | ožujak | travanj | svibanj | lipanj | srpanj | kolovoz | rujan | listopad | studeni | prosinac |
| korea | 1월 | 2월 | 3월 | 4월 | 5월 | 6월 | 7월 | 8월 | 9월 | 10월 | 11월 | 12월 |
| latina | Ianuarius | Februarius | Martius | Aprilis | Maius | Iunius | Iulius | Augustus | Septembri | Octobris | Novembris | Decembris |
| latva | janvāris | februāris | marts | aprīlis | maijs | jūnijs | jūlijs | augusts | septembris | oktobris | novembris | decembris |
| litova[3] | sausio | vasario | kovo | balandžio | gegužės | birželio | liepos | rugpjūčio | rugsėjo | spalio | lapkričio | gruodžio |
| manksa | Jerrey Gheuree | Toshiaght Arree | Mayrnt | Averil | Boaldyn | Mean Souree | Jerrey Souree | Luanistyn | Mean Fouyir | Jerrey Fouyir | Mee Houney | Mee Ny Nollick |
| maorea | Jãvye | Fevriye | Marsi | Avrili | Me | Jwî | Jwiye | Utu | Septambru | Oktobru | Novambru | Desambru |
| nederlanda | januari | februari | maart | april | mei | juni | juli | augustus | september | oktober | november | december |
| norvega | Januar | Februar | Mars | April | Mai | Juni | Juli | August | September | Oktober | November | Desember |
| pampanga | Eneru | Pebreru | Marsu | Abril | Mayu | Juniu | Juliu | Agostu | Septiembri | Octubri | Nobiembri | Disiembri |
| pola | styczeń | luty | marzec | kwiecień | maj | czerwiec | lipiec | sierpień | wrzesień | październik | listopad | grudzień |
| portugala | janeiro | fevereiro | março | abril | maio | junho | julho | agosto | setembro | outubro | novembro | dezembro |
| rumana | ianuarie | februarie | martie | aprilie | mai | iunie | iulie | august | septembrie | octombrie | noiembrie | decembrie |
| romanĉa | schaner | favrer | mars | avrel | matg | zercladur | fenadur | uost | settember | october | november | december |
| rusa | январь (janvar') |
февраль (fevral') |
март (mart) |
апрель (aprel') |
май (mai) |
июнь (ijun') |
июль (ijul') |
август (avgust) |
сентябрь (sentjabr') |
октябрь (oktjabr') |
ноябрь (nojabr') |
декабрь (dekabr') |
| serba | Јануар | Фебруар | Март | Април | Мај | Јуни | Јули | Август | Септембар | Октобар | Новембар | Децембар |
| skotgaela | an Faoilteach | an Gearran | an Márt | an Giblean | an Ceitean | an t-Òg-mhios | an t-luchar | an Lúnasdal | an t-Sultain | an Dàmhair | an t-Samhain | an Dúbhlachd |
| slovaka | január | február | marec | apríl | máj | jún | júl | august | september | október | november | december |
| slovena | januar | februar | marec | april | maj | junij | julij | avgust | september | oktober | november | december |
| svahila | Januari | Februari | Machi | Aprili | Mei | Juni | Julai | Agosti | Septemba | Oktoba | Novemba | Disemba |
| sveda | januari | februari | mars | april | maj | juni | juli | augusti | september | oktober | november | december |
| tamila | ஜனவரி | பெப்ரவரி | மார்ச் | ஏப்ரல் | மே | ஜூன் | ஜூலை | ஆகஸ்ட் | செப்டம்பர் | அக்டோபர் | நவம்பர் | டிசம்பர் |
| taja | มกราคม Moggarakom |
กุมภาพันธ์ Gumpaphan |
มีนาคม Minakom |
เมษายน Maj-sa-jon |
พฤษภาคม Prues-saphakom |
มิถุนายน Mithunajon |
กรกฎาคม Garagadakom |
สิงหาคม Singhakom |
กันยายน Gan-ja-jon |
ตุลาคม Tulakom |
พฤศจิกายน Prues-saĝigajon |
ธันวาคม Tanŭakom |
| turka[4] | Ocak | Şubat | Mart | Nisan | Mayıs | Haziran | Temmuz | Ağustos | Eylül | Ekim | Kasım | Aralık |
| ukraina | січень (siĉen') |
лютий (ljutij) |
березень (berezen') |
квітень (kviten) |
травень (traven') |
червень (ĉerven') |
липень (lipen') |
серпень (serpen') |
вересень (veresen') |
жовтень (ĵovten') |
листопад (listopad) |
грудень (hruden') |
| vjetnama | tháng một | tháng hai | tháng ba | tháng tư | tháng năm | tháng sáu | tháng bảy | tháng tám | tháng chín | tháng mười | tháng mười một | tháng mười hai |
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Plena Manlibro de Esperanta Gramatiko - 35.5. Majuskloj ĉe propraj nomoj. Arkivita el la originalo je 2015-11-03. Alirita 2015-11-03 .
- ↑ Vidu ankaŭ la artikolon hebrea kalendaro.
- ↑ En la litova lingvo la monatonomoj en datoj estas uzataj en genitiva formo. La nominativaj formoj estas: sausis ("sausas" = seka), vasaris ("pavasaris" = post "vasaris" = printempo), kovas ("kovas" = korvo), balandis ("balandis" = kolombo), gegužė ("gegužė" = kukolo), birželis ("beržas" = betulo, "berželis" = betuleto), liepa ("liepa" = tilio - pro la malvarma klimato la tilioj en Litovio ofte floras nur en julio), rugpjūtis (monato "tranĉi sekalon"), rugsėjis (monato "semi sekalon"), spalis, lapkritis ("lapai krinta" = folioj falas), gruodis ("gruodas" = frostigita grundo).
- ↑ pri la turklingva monato Nisan komparu la hebrekalendaran monaton Nisano, pri Temmuz la monaton Tamuzo kaj pri Eylül la monaton Elulo.
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- Estas filmeto kiu montras "La nomoj de la monatoj en Esperanto" en Jutubo