Caravaggio

Caravaggio

Portret Caravaggia, dzieło Ottavia Leoniego (ok. 1621)
Data i miejsce urodzenia	29 września 1571 w Mediolanie
Data i miejsce śmierci	18 lipca 1610 w Porto Ercole, blisko Grosseto w Toskanii
Multimedia w Wikimedia Commons

Michelangelo Merisi da Caravaggio (ur. 29 września 1571 w Mediolanie, zm. 18 lipca 1610 w Porto Ercole koło Monte Argentario) – włoski malarz działający w latach 1593–1610 w Rzymie, Neapolu, na Malcie i Sycylii.

Był reformatorem malarstwa europejskiego na przełomie XVI i XVII wieku. W swoich obrazach wyrzekł się piękna ludzkiego ciała, idealizowanego przez malarzy renesansowych. W celu ukazania realizmu wprowadził do swych dzieł ostry światłocień. Malowidła Caravaggia cechuje połączenie fizycznej formy i psychologicznej treści. Jego styl stał się wzorem dla malarzy epoki baroku. Caravaggio był zapomniany w wiekach XVIII i XIX, został na nowo odkryty w XX stuleciu; obecnie jest uznawany za wielkiego artystę barokowego.

Caravaggio urodził się w Mediolanie^[a] 29 września 1571 roku w rodzinie Ferma Merisiego – byłego zarządcy i architekta-dekoratora domu Francesca Sforzy, księcia Mediolanu, i Lucii Aratori, pochodzącej z bogatej mediolańskiej rodziny. W 1576 rodzina przeniosła się do miejscowości Caravaggio, uciekając przed szalejącą w Mediolanie zarazą. Fermo Merisi, ojciec malarza, zmarł w 1577 roku. Przypuszcza się, że artysta dorastał w Caravaggio, ale jego rodzina nadal utrzymywała kontakt ze Sforzami oraz z ich krewniakami Colonnami, którzy w przyszłości wywarli duży wpływ na życie artysty^[1].

W latach 1584–1588 Caravaggio odbywał praktykę u malarza Simona Peterzana z Mediolanu, ucznia Tycjana^[b]. Po odbyciu praktyk artysta miał pozostać w Mediolanie. Przypuszcza się, że krótko po ukończeniu nauki młody malarz odbył podróż do Wenecji, gdzie zapoznał się z dziełami Giorgionego. Mógłby świadczyć o tym fakt, że w późniejszych latach zarzucano mu zbytnie wzorowanie się na weneckim malarzu. Caravaggio zapoznał się także z dziełami sztuki, znajdującymi się w Mediolanie, w tym z obrazem Ostatnia Wieczerza Leonarda da Vinci, oraz regionalną sztuką Lombardii, która ceniła „prostotę i zwracanie uwagi na detale”^[2]. Sztuka Lombardii wywarła wpływ na malarstwo Caravaggia. Jego styl bardziej zbliżony był do naturalizmu niemieckiego niż do stylizowanej formalności rzymskiego manieryzmu.

W połowie 1592 roku Caravaggio przybył do Rzymu.

Kilka miesięcy po przyjeździe do Rzymu malarz najął się za rzemieślnika u odnoszącego sukcesy Giuseppego Cesariego, malarza papieża Klemensa VIII. W tym okresie Caravaggio malował w swoim warsztacie kwiaty i owoce^[4]. Znane są obrazy z tego okresu: Chłopiec obierający owoc, Chłopiec z koszem owoców, Chory Bachus. To trzecie dzieło, według znawców sztuki Caravaggia, jest autoportretem, wykonanym w czasie choroby malarza. Wszystkie trzy wymienione obrazy prezentują jeden z aspektów jego realizmu – fizyczną szczegółowość, z której Caravaggio zasłynie w późniejszych latach: kosz z owocami, trzymany przez chłopca, został zanalizowany przez profesora ogrodnictwa, który był w stanie zidentyfikować pojedyncze owoce aż do dużego liścia figowego z plamami grzybowymi, przypominającymi antkanozę (Glomerella cingulata)^[5]. Po powrocie do zdrowia Caravaggio zrezygnował z pracy u Cesariego.

Malarz opuścił Cesariego w styczniu 1594 roku. Nie wiodło mu się dobrze. Udało mu się zawiązać kilka ważnych przyjaźni: z malarzem Prosperem Orsim, który przedstawił go wpływowym kolekcjonerom dzieł sztuki, architektem Onoriem Longhim, który wprowadził go w świat rzymskich bójek ulicznych, oraz z szesnastoletnim artystą sycylijskim – Mariem Mittinim, który pozował dla Caravaggia, a w przyszłości był pomocny w zdobywaniu zleceń na Sycylii^[6]. Obraz Wróżenie z ręki, pierwsza kompozycja Caravaggia z więcej niż jedną postacią, pokazuje Maria, oszukiwanego przez Cygankę. Temat ten był nowy w Rzymie i stał się popularny w następnych stuleciach. Caravaggio sprzedał obraz za bezcen. Następne dzieło – Grający w karty – przedstawia chłopca, padającego ofiarą szulerów. Obraz jest skomplikowany psychologicznie. Tak jak i w przypadku obrazu Wróżenie z ręki motyw szulerów stał się popularny, zachowało się ponad pięćdziesiąt kopii dzieła innych artystów. Obraz zaowocował patronatem kardynała Francesca Marii Bourbona del Montego, jednego z czołowych rzymskich koneserów sztuki. Dla del Montego i jego bogatego i kochającego sztukę kręgu Caravaggio wykonał szereg intymnych dzieł: Muzycy, Grający na lutni, Bachus z podchmielonym bogiem, Chłopiec gryziony przez jaszczurkę, dzieło zarazem alegoryczne, jak i realistyczne. Do tych obrazów pozował między innymi Minniti^[7]. Atmosfera homoseksualnego erotyzmu tych obrazów stała się punktem sporów między naukowcami i biografami Caravaggia, odkąd po raz pierwszy temat ten został poruszony w drugiej połowie XX wieku^[8].

Realizm w dziełach Caravaggia powrócił wraz z pierwszymi religijnymi obrazami, pełnymi głębokiej duchowości. Pierwszym z tych obrazów było dzieło Maria Magdalena pokutująca, ukazujące świętą w momencie, gdy porzuca życie jako kurtyzana i siedzi na podłodze, płacząc, pośród rozrzuconych dookoła klejnotów.

Dzieło jest niedopowiedziane, w stylu lombardzkim, a nie rzymskim, emocjonalnym i dosadnym. Obraz poprzedził kolejne w tej samej manierze: Święta Katarzyna, Nawrócenie Marii Magdaleny, Judyta odcinająca głowę Holofernesowi, Poświęcenie Izaaka, Ekstaza św. Franciszka z Asyżu, Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu. Dzieła te miały dosyć wąskie grono odbiorców^{[doprecyzuj!]}, uczyniły jednak Caravaggia znanym wśród koneserów sztuki i artystów. Prawdziwą sławę malarz zdobył po wykonaniu zleceń dla Kościoła, które mogła obejrzeć szeroka publika.

W 1599 roku, dzięki wpływom del Montego, Caravaggio uzyskał zlecenie na dekoracje kaplicy Contarellich w kościele św. Ludwika Króla Francji. Dwa dzieła, ukończone w 1600 roku, Męczeństwo św. Mateusza i Powołanie św. Mateusza wywołały sensację. Tenebryzm, pogłębione chiaroscuro, Caravaggia nadał obrazom dramatyzmu, podczas gdy przenikliwy realizm dodał intensywności emocjonalnej.

Po publicznej prezentacji obrazów Caravaggio uzyskał szereg prestiżowych zleceń na dzieła o tematyce religijnej, w tym na brutalne walki, groteskowe dekapitacje, tortury i śmierć. Zdecydowana większość dzieł przynosiła mu większą sławę, aczkolwiek kilka malowideł^[które?] zostało odrzuconych przez zleceniodawców, przynajmniej w oryginalnej formie – musiały być przemalowane bądź znaleźć nowego nabywcę. Problem tkwił w tym, że o ile dramatyczna intensywność była doceniana, o tyle realizm był uznawany za wulgarny i tym samym nie do zaakceptowania^[10]. Dotyczyło to między innymi obrazu Święty Mateusz i anioł, który przedstawiał świętego jako łysego chłopa o brudnych nogach w towarzystwie skąpo odzianego chłopca-anioła. Pierwsza wersja dzieła została odrzucona i musiała być przemalowana, w miejsce jej powstał obraz Inspiracja świętego Mateusza. Podobny los spotkał dzieło Nawrócenie świętego Pawła. Inna wersja tego samego motywu, Nawrócenie w drodze do Damaszku, została zaakceptowana. Na odrzuconym dziele koński zad przykuwał uwagę bardziej niż sam święty, co sprowokowało następującą wymianę zdań między artystą a zleceniodawcą z Santa Maria del Popolo:

W okresie rzymskim Caravaggio namalował także takie obrazy jak: Złożenie do grobu, Madonna pielgrzymów, znany również pod nazwą Madonna di Loreto, Madonna i dzieciątko ze świętą Anną oraz Śmierć Marii. Historia ostatnich dwóch dzieł dobrze oddaje przyjęcie, jakie spotykało dzieła Caravaggia w jego czasach. Obraz Madonna i dzieciątko ze świętą Anną, namalowany do małego ołtarza w bazylice św. Piotra pozostał tam tylko przez dwa dni, po czym został zdjęty. Sekretarz kardynała, sprawującego pieczę nad bazyliką, uzasadniał przyczynę niezaakceptowania dzieła:

Dzieło Śmierć Marii, zlecone przez bogatego sędziego do jego prywatnej kaplicy w nowym karmelickim kościele Santa Maria della Scala, zostało odrzucone przez karmelitów bosych w 1606 roku. Współczesny Caravaggia, jego biograf – Giulio Mancini – pisał o przyczynie niechęci duchownych do obrazu:

Giovanni Baglione, inny współczesny Caravaggia, twierdzi, że obraz odrzucono z powodu odsłoniętych nóg Marii:

Ołtarz, zamówiony w zastępstwie, został wykonany przez jednego z naśladowców Caravaggia – Carlo Saraceni. Nie ukazywał leżącej zmarłej dziewicy, ale konającą siedzącą. I nawet to dzieło zostało odrzucone i zastąpione takim, które ukazywało Marię, wstępującą do nieba, otoczoną chórem aniołów.

Brak akceptacji niektórych dzieł Caravaggia przez klientów nie oznaczał ujmy na sławie mistrza. Obraz Śmierć Marii, od razu po zdjęciu ze ścian kościoła, znalazł nabywcę w osobie księcia Mantui, który kupił go za namową Rubensa. Malowidło kilkakrotnie zmieniało właściciela. Następnym posiadaczem płótna został Karol I Stuart, król Anglii, a po jego śmierci paryski bankier Jabach. Ostatecznie w 1671 roku obraz znalazł się w kolekcji króla Francji Ludwika XIV.

W 1602 roku Caravaggio ukończył obraz Amor Zwycięski, jedyne dzieło o tematyce świeckiej z okresu rzymskiego. Obraz był zamówiony przez Vincenza Giustianianiego, członka kręgu del Montego. Modelem, według wspomnień z początku XVII wieku, był niejaki Cecco, którego obecnie identyfikuje się z Francescem Bonerim, znanym w latach 1610–1625 jako Cecco Caravaggia^[13]. Na obrazie Cecco został przedstawiony z łukiem i strzałą, depczący symbole wojny, pokojowych sztuk oraz nauki. Jest skąpo odziany i ciężko dopatrzyć się w śmiejącym się urwisie rzymskiego boga Amora, tak samo jak trudno uznać na wpół odzianych młodzieńców Caravaggia za anioły na innych płótnach. Najważniejszą cechą obrazu jest jego ambiwalentna rzeczywistość: to jednocześnie Amor i Cecco, tak jak Matka Boska Caravaggia była jednocześnie Najświętszą Panienką i rzymską prostytutką, która pozowała do obrazów.

Caravaggio wiódł życie burzliwe i awanturnicze nawet jak na czasy, w których tego typu zachowanie było na porządku dziennym. Policyjne i sądowe akta na jego temat liczą wiele stron. 29 maja 1606 roku Caravaggio zabił, prawdopodobnie nieumyślnie, młodego Ranuccia Tomassoniego^[14]. Wcześniej jego wysoko postawieni patroni chronili go przed konsekwencjami jego eskapad, ale tym razem nie mogli zrobić nic. Caravaggio, wyjęty spod prawa, uciekł do Neapolu. Tam, poza rzymską jurysdykcją, chroniony przez rodzinę Colonnów, najsłynniejszy malarz Rzymu stał się najsławniejszym malarzem Neapolu. Powiązania z rodziną Colonnów zapewniły mu szereg zleceń kościelnych. W czasie jego pobytu w Neapolu powstały obrazy Matka Boska Różańcowa i Siedem aktów miłosierdzia.

Po paru miesiącach spędzonych w Neapolu Caravaggio wyjechał na Maltę, gdzie siedzibę główną mieli joannici. Liczył na to, że patronat Alofa de Wignacourt, Wielkiego Mistrza zakonu, pomoże mu zdobyć uniewinnienie w związku ze śmiercią Tomassiego. Na Malcie Caravaggio został nadwornym malarzem zakonu, a Wignacourt uczynił go rycerzem zakonu, co, według Belloriego, bardzo go uradowało. Główne dzieła z okresu maltańskiego to między innymi Ścięcie św. Jana Chrzciciela, jedyny obraz podpisany przez Caravaggia, oraz Portret Alofa de Wignacourta, a także portrety innych czołowych rycerzy.

Pod koniec sierpnia 1608 roku Caravaggio został aresztowany i osadzony w więzieniu za udział w pobiciu jednego z rycerzy zakonu^[15]. W grudniu Caravaggio został wydalony z zakonu „jako wstrętny i zgniły członek”^[c].

Przed ogłoszeniem ekstradycji Caravaggio uciekł na Sycylię w towarzystwie swojego dawnego kompana Maria Minnitiego, który był już żonaty i mieszkał w Syrakuzach. Ich wędrówka wiodła przez Syrakuzy do Mesyny i dalej do stolicy wyspy, Palermo. W każdym z tych miast Caravaggio, przy pomocy Minnitiego, zdobywał prestiżowe i dobrze płatne zlecenia. Do najważniejszych dzieł z tego okresu zaliczane są między innymi Pogrzeb świętej Lucyny, Wskrzeszenie Łazarza oraz Pokłon pasterzy. Styl Caravaggia nadal ewoluował. Obrazy ukazywały fryzy postaci na dużym, pustym tle.

W okresie wygnania malarz zdziwaczał: spał z bronią i w ubraniu, niszczył płótna przy najdrobniejszej krytyce, szydził z lokalnych malarzy^[17].

Po zaledwie dziewięciu miesiącach na Sycylii Caravaggio powrócił do Neapolu. Według jednego z biografów, był on goniony przez wrogów na Sycylii i uznał, że do czasu uzyskania ułaskawienia od papieża Pawła V najbezpieczniej będzie schronić się pod dachem rodziny Colonnów. Ułaskawienie umożliwiłoby mu powrót do Rzymu^[18]. W Neapolu Caravaggio namalował obrazy Zaparcie się świętego Piotra, ostateczną wersję obrazu Jan Chrzciciela na pustyni i Męczeństwo świętej Urszuli. Męczennica uchwycona została w najbardziej dramatycznym momencie: wystrzelona przez króla Hunów strzała przeszywa jej pierś.

W Neapolu Caravaggio przeżył zamach na swoje życie z rąk nieustalonego sprawcy. Pierwsze doniesienia do Rzymu podają, że malarz został zabity, późniejsze jednak informują, że żyje, ale ma mocno zdeformowaną twarz. Po zamachu Caravaggio namalował Salome z głową Jana Chrzciciela. W rysach głowy świętego na tacy można się dopatrzyć autoportretu malarza. Obraz został wysłany do Wignacourta z prośbą o wybaczenie. W tym samym czasie powstało też dzieło Dawid z głową Goliata. Obraz przedstawia młodego zasmuconego Dawida, patrzącego na poranioną głowę giganta. Malarz przedstawił siebie jako Goliata. Ten obraz został wysłany do kardynała Scipiona Borghese, konesera sztuki, ale pozbawionego skrupułów, który miał moc wydawania uniewinnień lub ich wstrzymywania^[19].

Latem 1610 roku nadeszło ułaskawienie z Rzymu i Caravaggio wyruszył łodzią z Neapolu do Rzymu. Ze sobą miał ostatnie trzy obrazy, prezenty dla kardynała Borghese^[d]. Z niejasnych powodów nie dotarł do celu, zmarł po drodze. Istnieje wiele hipotez na temat śmierci malarza. 28 lipca 1610 roku anonimowy list z Rzymu do książęcego dworu Urbino donosi o śmierci Caravaggia. Trzy dni później kolejny list mówi, że zmarł on na skutek gorączki. To były najwcześniejsze, lakoniczne, doniesienia o jego śmierci, po których pojawiły się inne, bardziej szczegółowe. Ciała nie znaleziono^[20]. Caravaggio zmarł 18 lipca 1610 roku, w szpitalu w Porto Ercole blisko Grosseto w Toskanii^[21].

Według Lamberta nowatorstwo malarstwa Caravaggia polegało na zamianie oscuro (cieni) na chiaroscuro (światłocienie)^[22]. Chiaroscuro było w użyciu długo przed jego wejściem na scenę, ale to właśnie Caravaggio zastosował tę technikę tak zdecydowanie, zaciemniając cienie i łapiąc obiekty w oślepiające światło. Za tym szła przenikliwa obserwacja zarówno obiektów fizycznych, jak i psychologicznej rzeczywistości, co czyniło go z jednej strony niewiarygodnie popularnym, a z drugiej prowadziło do problemów ze zleceniami o tematyce religijnej. Malował obrazy przy pomocy szybkiego pociągnięcia pędzla, a wstępne linie kreślił końcówką trzonka. Dla ówczesnych artystów takie podejście było skandaliczne, potępiali oni brak szkiców oraz idealizowanie postaci. Do obrazów pozowali żywi modele, którzy dla Caravaggia byli podstawą realizmu jego obrazów. Niektóre postacie udało się zidentyfikować, w tym Maria Minnitiego i Francesca Boneriego. Mario pozował do wczesnych dzieł o tematyce świeckiej, młody Francesco pozował do obrazów, przedstawiających anioły, Jana Chrzciciela i Dawida. Wśród modelek zidentyfikowano Fillidę Melandroni z obrazu Portret kurtyzany, Annę Bianchini z dzieła Marta i Maria Magdalena, oraz Magdalenę Antognetii, kochankę artysty, figurującą w dokumentach sądowych dotyczących tzw. sprawy karczocha^[e]. Wszystkie modelki Caravaggia, pozujące do obrazów o tematyce religijnej, były zawodowymi kurtyzanami. Malarz umieścił także własną podobiznę w kilku dziełach. Ostatni jego wizerunek to jeden ze świadków zabójstwa świętej w obrazie Męczeństwo świętej Urszuli^[f].

Caravaggio miał wyjątkową umiejętność ukazywania doniosłości przełomowej chwili w życiu. Obraz Wieczerza w Emaus przedstawia uznanie Chrystusa przez jego uczniów w momencie przełamania chleba. Uczniowie opłakują śmierć Mesjasza, by za chwilę cieszyć się jego zmartwychwstaniem. Sytuacja jest obserwowana przez właściciela tawerny. Na obrazie Powołanie świętego Mateusza ręka świętego wskazuje na niego samego. Gest ręki oznacza pytanie: „Kto? Ja?”, podczas gdy jego wzrok, wpatrzony w Chrystusa, już dał odpowiedź: „Tak, pójdę za Tobą”^{[styl do poprawy]}. W obrazie Wskrzeszenie Łazarza Caravaggio posunął się jeszcze dalej, pokazując fizyczny proces powstawania z martwych. Ciało Łazarza nadal jest w rękach śmierci, ale jego dłoń zwrócona w stronę Chrystusa, jest już żywa.

Umieszczenie obrazu św. Mateusza w kaplicy Contarellich miało natychmiastowy wpływ na młodych artystów Rzymu. Styl dzieł Caravaggia wytyczył drogę dla nowego pokolenia malarzy barokowych. Powstał nurt, zwany caravaggionizmem. Pierwsi caravaggioniści to Giovanni Baglione, którego okres fascynacji Caravaggiem był jednak krótki, oraz Orazio Gentileschi, który upowszechnił styl Caravaggia w Anglii na dworze Karola I. Córka Gentileschiego, Artemisia, była uznawana za najzdolniejszą artystkę ruchu caravaggionistów. W następnym pokoleniu do caravaggionistów należeli przede wszystkim Carlo Saraceni, Bartolomeo Manfredi i Orazio Borgianni. W Rzymie jednak niedługo po śmierci Caravaggia jego innowacyjność w malarstwie została zapomniana. Koneserzy sztuki woleli połączenie późnego renesansu i lombardzkiego realizmu, które reprezentował malarz Annibale Carracci.

Krótki pobyt Caravaggia w Neapolu spowodował powstanie szkoły neapolitańskich caravaggionistów. Do czołowych postaci tego nurtu w Neapolu zaliczane są Giovanni Battista Caracciolo i Carlo Sellitto. Caravaggionizm zakończył się tam wraz z wybuchem zarazy w 1656 roku. Za pośrednictwem Neapolu caravaggionizm dotarł na Półwysep Iberyjski.

Na północ Europy nurt dotarł za pośrednictwem grupy katolickich artystów z Utrechtu, zwanych później utrechckimi caravaggionistami. Na początku XVII wieku studenci z Holandii odbyli podróż do Rzymu i, jak opisuje Bellori, dzieła Caravaggia wywarły na nich duży wpływ. Po powrocie studentów na północ styl, zapożyczony od Caravaggia, kwitł jednak krótko, ale intensywnie w latach dwudziestych XVII wieku. Do holenderskich caravaggionistów zaliczani są Hendrick ter Brugghen, Gerrit van Honthorst, Andries Both i Dirck van Baburen.

Malarstwo miało wpływ na głównych artystów Baroku: Rubensa, Vermeera, Rembrandta i Velazqueza. Rubens nabył obraz Caravaggia Złożenie do grobu i namalował jego kopię dla rodziny Gonzagów z Mantui. Velazquez mógł zapoznać się z dziełami Caravaggia podczas wielu krótkich pobytów w Italii.

Sława Caravaggia nie przetrwała jego śmierci. Wprowadzone przez niego innowacje inspirowały barok, ale artyści zapożyczyli dramatyzm chiaroscuro bez psychologicznego realizmu. Caravaggio miał bezpośredni wpływ na swoich rodaków – Orazio Gentileschi i jego córkę Artesmisię, na Francuzów – Georges’a de La Toura i Simona Voueta, oraz Hiszpana – Jusepe de Riberę. Po zaledwie paru dekadach jego dzieła zaczęto przypisywać mniej skandalicznym artystom lub po prostu o nich zapomniano. Barok, do którego rozwoju tak znacząco się przyczynił, poszedł naprzód, moda się zmieniła, a Caravaggio, w odróżnieniu od Caraccia, nigdy nie założył własnego warsztatu i tym samym nie rozwinęła się szkoła, która kontynuowałaby jego technikę. Nie pozostawił po sobie żadnej teorii na temat psychologicznego podejścia do sztuki. Takie podejście można jedynie wywnioskować z ocalałych dzieł. Zarówno awanturnicze życie, jak i twórczość Caravaggia podatna była na ataki krytyków. Brak piśmiennictwa po malarzu skrzętnie wykorzystał jego rywal, malarz Giovanni Baglione, szukający zemsty na Caravaggiu. Biografia malarza autorstwa Baglionego zasugerowała negatywny stosunek i pogardę do artysty późniejszym badaczom twórczości malarza, wpływowym XVII-wiecznym krytykom – Giovanniemu Belloriemu i Nicolasowi Poussinowi. Krytykował Caravaggia również mieszkający w Hiszpanii Vincenzo Carduci, który nazywa artystę antychrystem malarstwa z potwornymi umiejętnościami zwodzenia.

W latach dwudziestych XX wieku krytyk Roberto Longhi zwrócił uwagę publiczności na Caravaggia, którego wpisał do kanonu europejskiej tradycji malarstwa:

Krytyk Bernard Berenson zgodził się z Longhim:

Za życia Caravaggio uznawany był za postać zarówno tajemniczą i fascynującą, jak i awanturniczą i niebezpieczną. Wkroczył na artystyczną scenę Rzymu w 1600 roku i nigdy nie doświadczył braku zleceń i gotowych go wspierać mecenasów. Spektakularne sukcesy przeplatał licznymi awanturami. Notatka z 1604 roku opisuje trzy wcześniejsze lata życia Caravaggia:

W 1606 roku, podczas bójki zabił młodego mężczyznę i musiał uciekać z Rzymu. Za jego głowę wyznaczono cenę. W 1608 roku, na Malcie, ponownie wdał się w bijatykę. Następna poważna awantura miała miejsce w Neapolu w 1609 roku. Wtedy ledwie uszedł z życiem. Rok później, po nieco ponad dziesięcioletniej karierze, nie żył.

W Rzymie przełomu XVI i XVII stuleci budowano ogromne barokowe kościoły i pałace, które należało upiększyć. Kontrreformacja poszukiwała prawdziwie religijnej sztuki, którą odparłaby zagrożenie ze strony protestantyzmu. Rządzący prawie stulecie manieryzm był już nieskuteczny. Caravaggio wniósł do sztuki radykalny naturalizm, który łączył bliską obserwację świata fizycznego z dramatycznym, teatralnym użyciem gry światła i cienia.

Znany i niezwykle wpływowy za życia Caravaggio został prawie zupełnie zapomniany przez następne stulecia i dopiero w XX wieku jego znaczenie dla sztuki zostało na nowo odkryte. Mimo to jego wpływ na barok, rodzący się z ruin manieryzmu, był ogromny. Andre Berne-Joffroy, sekretarz Paula Valéry'ego, powiedział o nim:

W licznych muzeach sztuki na świecie, na przykład w Detroit czy Nowym Jorku, są sale, pełne dzieł posiadających cechy obrazów Caravaggia: nocne sceny, dramaturgia oświetlenia, zwykli ludzie w roli modeli, realistyczne przedstawienie natury. W czasach nowożytnych malarze, tacy jak Norweg Odd Nerdrum, czy Węgier Tibor Csernus podejmowali próby naśladowania Caravaggia, a współczesny artysta amerykański Doug Ohlson nie kryje, że barokowy malarz wywarł ogromny wpływ na jego sztukę. Reżyser Derek Jarman opowiedział legendę Caravaggia w filmie Caravaggio. Holenderski fałszerz obrazów Han van Meegeren używał oryginalnych dzieł malarza przy podrabianiu dzieł dawnych mistrzów.

Obraz Powołanie świętych Piotra i Andrzeja został zidentyfikowany jako dzieło Caravaggia i poddany renowacji. Obraz odkryto w magazynie w Hampton Court. Omyłkowo był oznakowany jako kopia. W ostatnim stuleciu co najmniej kilka dzieł zaginęło. Richard Francis Burton pisał o obrazie Święty Różaniec w muzeum Wielkiego Księcia Toskanii, ukazującym krąg trzydziestu mężczyzn turpiter ligati. Malowidło jest uznawane za zaginione. Obraz Święty Mateusz i anioł został zniszczony w czasie bombardowania Drezna. Zachowały się natomiast czarno-białe fotografie dzieła.

Lp.	Tytuł	Rok	Wymiary (cm)	Miejsce przechowywania	Ilustracja
1	Chłopiec obierający owoce	1592	75,5×64,4	Fundacja Roberto Longhi,
2	Chłopiec obierający owoce	1593	64,2 × 51,4	Hampton Court,
3	Chory Bachus	1593–1594	67×53	Galeria Borghese
4	Chłopiec gryziony przez jaszczurkę	1594	65,8×52,3	Fondazione dell’Arte Roberto Longhi, Florencja
5	Chłopiec gryziony przez jaszczurkę	1594	66×49,5	National Gallery w Londynie
6	Chłopiec z koszem owoców	1593–1594	70×67	Galeria Borghese
7	Maria Magdalena pokutująca	1593–1594	122,5×96,5	Galleria Doria Pamphili
8	Grający w karty	1594–1595	94,2×131,2	Kimbell Art Museum
9	Odpoczynek w czasie ucieczki do Egiptu	1592–1594	130×160	Galleria Doria Pamphilj
10	Ekstaza św. Franciszka	1594–1595	92,5×128,4	Wadsworth Atheneum
11	Chłopiec z wazonem róż	1595	67,3×51,8	High Museum of Art[26]
12	Muzykanci	1595–1596	92×118,5	Metropolitan Museum of Art
13	Niewierny Tomasz	1595–1596	107×146,1	Galeria Malarstwa (Sanssouci)
14	Wróżenie z ręki	1594–1594	115 × 150	Muzea Kapitolińskie
14a	Wróżenie z ręki	1596–1597	99×131	Luwr
15	Bachus	1596	95×85	Galeria Uffizi
16	Lutnista	1596	94×119	Ermitaż
17	Pluton, Neptun i Jowisz	1597	300×180	Casino di Villa Ludovisi
18	Marta i Maria Magdalena	1598	100×134,5	Detroit Institute of Arts
19	Narcyz	1598–1599	122×92	Galleria Nazionale d’Arte Antica di Palazzo Barberini, Rzym
20	Ofiarowanie Izaaka	1596	116×173	Kolekcja Barbary Piaseckiej Johnson, Princeton
21	Kosz z owocami	1597	31×41	Pinakoteka Ambrozjańska
22	Głowa Meduzy	1598	olej na płótnie śr. 55 cm	Galeria Uffizi
23	Judyta odcinająca głowę Holofernesowi	1598	145×195	Galleria Nazionale d’Arte Antica
24	Portret Maffea Barberiniego	1598–1599	124×90	Kolekcja prywatna, Florencja
25	Powołanie św. Mateusza	1599–1600	322×340	Kościół św. Ludwika Króla Francji w Rzymie
26	Dawid i Goliat	1599–1600	110×91	Prado, Madryt
27	Męczeństwo św. Mateusza	1599–1600	323×343	Kościół św. Ludwika Króla Francji w Rzymie
28	Nawrócenie św. Pawła	1600	230×175	Bazylika Najświętszej Maryi Panny Wszystkich Ludzi
29	Ukrzyżowanie św. Piotra	1600	239×175	Bazylika Najświętszej Maryi Panny Wszystkich Ludzi
30	Wieczerza w Emaus	1601–1602	141×196,2	National Gallery w Londynie
31	Św. Jan Chrzciciel dziecięciem	1602	129×94	Muzea Kapitolińskie
32	Święty Mateusz i anioł (pierwsza wersja obrazu)	1598-1600	223×183 cm	Muzeum Cesarza Fryderyka, obecnie Muzeum Bodego (obraz został zniszczony podczas II wojny światowej)
33	Święty Mateusz i anioł	1602	295×195	Kościół św. Ludwika Króla Francji w Rzymie
33	Pojmanie Chrystusa	1602	olej na płótnie, 133,5×169,5 cm	National Gallery of Ireland
34	Złożenie do grobu	1602–1603	300×203	Pinakoteka Watykańska
35	Amor Zwycięski	1602–1603	154×110	Gemäldegalerie
36	Ofiarowanie Izaaka	1603	104×135	Galeria Uffizi
37	Ecce Homo	1605	128×103	Galleria Municipale, Genua
38	Św. Franciszek	1605	128x97	Galleria Nazionale d’Arte Antica
39	Madonna z Dzieciątkiem i św. Anną	1605-1606	292x211	Galeria Borghese
40	Św. Hieronim piszący	1606	112×157	Galeria Borghese
41	Wieczerza w Emmaus (1606)	1606	141×175 cm	Pinakoteka Brera
42	Siedem uczynków miłosierdzia	1606	390×260	Kościół Pio Monte della Misericordia w Neapolu
43	Śmierć Marii	1606	369×245	Luwr
44	Madonna Różańcowa	1607	364,5×249,5	Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
45	Biczowanie Chrystusa	1607 – 1609	266×213	Museo di Capodimonte
46	Dawid z głową Goliata	1607	90,5×116	Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
47	Portret kawalera maltańskiego	1607	118,5×95,5 cm	Pałac Pitti
48	Portret Alofa de Wignacourta	1608	195×134 cm	Luwr
49	Śpiący Amor	1608	72×105 cm	Pałac Pitti
50	Święty Hieronim	1608	117×157	Konkatedra świętego Jana w Valletcie, Malta
51	Ścięcie św. Jana Chrzciciela	1608	361×520	Konkatedra świętego Jana w Valletcie, Malta
52	Cierniem koronowanie	1607	127×165,5	Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu
53	Pogrzeb św. Łucji	1608	408×300	Kościół Świętej Łucji alla Badia, Syrakuzy, Sycylia
54	Wskrzeszenie Łazarza	1609	380×275	Museo Regionale di Messina
55	Pokłon pasterzy	1609	314×211	Museo Regionale di Messina
56	Dawid z głową Goliata	1609–1610	125×121	Galeria Borghese
57	Zaparcie się świętego Piotra	1610	94×125	Metropolitan Museum of Art
59	Zwiastowanie	ok. 1609	285×205 cm	Musée des Beaux-Arts de Nancy

• Baglione G., Le vite de’pittori scultori et architetti. Dal pontificato di Gregorio XIII del 1572 in fino a’ tempi di Papa Urbano Ottavo nel 1642, Roma 1935.
• Bellori G.P., Le vite de’ pittori, scultori e architetti moderni, Torino 1976.
• Caravaggio death certificate „found”, s. [4].
• Corradini S., Marini M., The earliest account of Caravaggio in Rome, „The Burlington Magazine”, 140 (1998), s. 11–22.
• Gash J., Caravaggio, London 2004. ISBN 1-904449-22-0.
• Catherine Puglisi: Caravaggio. New York: Phaidon, 1998.
• Michelangelo Merisi daM.M. Caravaggio Michelangelo Merisi daM.M., Caravaggio. Master of light and dark – his life in paintings, RosaR. Giorgi, London: D. Kindersley, 1999, ISBN 978-0-7894-4138-6, OCLC 42798413 .
• HowardH. Hibbard HowardH., Caravaggio, wyd. 1st ed, New York: Harper & Row, 1983, ISBN 978-0-06-433322-1, OCLC 7875716 .
• PeterP. Robb PeterP., M, Michelangelo Merisi daM.M. Caravaggio, wyd. [New] ed, Sydney: Duffy & Snellgrove, 2003, ISBN 978-1-876631-79-6, OCLC 155879750 .
• Hughes R., Master of the Gesture, s. [5].
• Janick J., Caravaggio’s Fruit: A Mirror on Baroque Horticulture, s. [6].
• GillesG. Lambert GillesG., Caravaggio, Michelangelo Merisi daM.M. Caravaggio, GillesG. Néret, Köln: Taschen, 2000, ISBN 978-3-8228-6305-3, OCLC 44016171 . Brak numerów stron w książce
• Langdon H., Caravaggio. A Life, Boulder 1999. ISBN 0-374-11894-9, ISBN 0-8133-3794-1.
• Mancini M., Considerazioni sulla pittura, T. 2, Commento Alle Opere Del Mancini Di Luigi Salerno, Roma 1956–, s. 1617–1621.
• Milner C., Red-blooded Caravaggio killed love rival in bungled castration attempt, s. [7].
• Posner D., Caravaggio’s Early Homo-erotic Works, „Art Quarterly”, 24 (1971), s. 301–326.
• Puglisi P., Caravaggio, London 1998. ISBN 978-0-7148-3966-0.
• Sciberras K., A long-held mystery resolved. A nocturnal August brawl lands Caravaggio in prison, s. [8].
• Sciberras K., Frater Michael Angelus In tumultu. The cause of Caravaggio’s imprisonment in Malta, „The Burlington Magazine”, 145 (2002), s. 229–232.
• Sciberras K., Riflessioni su Malta al tempo del Caravaggio, „Paragone. Arte”, 629 (2002), s. 3–20.
• Susinno F., Le vite de’pittori messinesi, Firenze 1960.
• Waga H., Vita nota e ignota dei virtuosi al Pantheon, T. 1, Roma 1992.

Opracowania polskie i obcojęzyczne dotyczące tematu

• Calvesi M., Caravaggio. Art Dossier, Firenze 1986.
• Friedlaender W., Caravaggio Studies, Princeton 1955.
• Gilles L., Caravaggio. 1571–1610, Köln 2007. ISBN 83-89192-60-8.
• RosaR. Giorgi RosaR., Caravaggio, HannaH. Cieśla (tłum.), Warszawa: Arkady, 1998, ISBN 83-213-4039-3, OCLC 749835015 . Brak numerów stron w książce
• Giorgi R., Klasycy sztuki, T. 10, Caravaggio, Warszawa 2006. ISBN 978-83-60529-09-6, ISBN 83-60529-09-4.
• JonathanJ. Harr JonathanJ., Zaginiony obraz. W poszukiwaniu arcydzieła Caravaggia, BarbaraB. Kocowska (tłum.), Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 2007, ISBN 978-83-7384-620-3, OCLC 169753899 .
• HelenH. Langdon HelenH., Caravaggio, StanisławS. Kroszczyński (tłum.), Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2003, ISBN 83-7301-337-7, OCLC 749566470 .
• Macchi A., L’uomo Caravaggio – atto unico, Roma 1995, ISBN 88-85172-19-9.
• Moir M., The Italian Followers of Caravaggio, London 1967.
• Spike J., Spike M. K., Caravaggio, New York 2001. ISBN 978-0-7892-0639-8.
• Steward D., Caravaggio. Awanturnik i geniusz, Wrocław 2003. ISBN 83-7384-008-7.
• Wielcy malarze – ich życie, inspiracje i dzieło, Nr 65, Caravaggio, red. E. Dołowska, Siechnice 1999.

Biografia

• Le Prince de la Nuit
• Życiorys po francusku

Dzieła

• WebMuseum, Paris
• Olga’s Gallery