Peer-to-peer

Ένα δίκτυο υπολογιστών peer-to-peer (ή P2P, ελληνικά: ομότιμο δίκτυο) είναι ένα δίκτυο που επιτρέπει σε δύο ή περισσότερους υπολογιστές να μοιράζονται τους πόρους τους ισοδύναμα. Το δίκτυο αυτό χρησιμοποιεί την επεξεργαστική ισχύ, τον αποθηκευτικό χώρο και το εύρος ζώνης (bandwidth) των κόμβων. Όλοι οι κόμβοι του δικτύου έχουν ίσα δικαιώματα. Πληροφορίες που βρίσκονται στον ένα κόμβο, ανάλογα με τα δικαιώματα που καθορίζονται, μπορούν να διαβαστούν από όλους τους άλλους και αντίστροφα.

Στις αρχές του 1999 ο Σον Φάνινγκ (Shawn Fanning) ξεκίνησε την υλοποίηση μιας ιδέας, η οποία θα του έδινε τη δυνατότητα αυτός και οι φίλοι του να αναζητήσουν στο Διαδίκτυο μουσικά κομμάτια MP3 της προτίμησής τους. Μερικούς μήνες αργότερα, η Napster μετρούσε πάνω από 21 εκατομμύρια χρήστες. Σε καμία περίπτωση, όμως, ο 18χρονος τότε μαθητής δεν μπορούσε να φανταστεί ότι το δημιούργημά του θα άλλαζε τον τρόπο με τον οποίο απολαμβάνουμε πολυμεσικές εφαρμογές και γενικά να επικοινωνούμε.

Η βασική ιδέα πίσω από το Napster ήταν η δημιουργία μιας εφαρμογής-πρωτοκόλλου, η οποία θα συνδύαζε μια μηχανή αναζήτησης, ενός προγράμματος ανταλλαγής αρχείων βασισμένης στα πρωτόκολλα διαμοιρασμού αρχείων των Windows και του UNIX και ενός προγράμματος IRC, ώστε να είναι εφικτή η συζήτηση μεταξύ των χρηστών που βρισκόταν εκείνη τη στιγμή online. Το όνομα της εφαρμογής προήλθε από το παρατσούκλι του Φάνινγκ στο σχολείο λόγω του περίεργου κουρέματός του. Η εφαρμογή του Φάνινγκ έγινε νούμερο 1 στις προτιμήσεις των χρηστών στον Διαδικτυακό τόπο download.com και άνοιξε το δρόμο για την επανάσταση των δικτύων Peer-to-Peer, η οποία συνεχίζεται ως τις μέρες μας.

Τα Peer-to-Peer δίκτυα χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες:

Συγκεντρωτικά P2P δίκτυα

Πολλοί, όταν αναφέρονται σε αυτά, χρησιμοποιούν τη φράση «πρώτης γενιάς P2P δίκτυα». Εδώ, υπάρχει ένας κεντρικός Index Server στον οποίο αποθηκεύονται οι πληροφορίες για τα περιεχόμενα των καταλόγων που οι συμμετέχοντες επιθυμούν να μοιράζονται. Οι χρήστες μπορούν να αναζητήσουν στους Index Servers αυτούς τα αρχεία που ψάχνουν, χρησιμοποιώντας ένα κατάλληλο πρόγραμμα-πελάτη. Όταν το αρχείο βρεθεί, ανοίγει μια σύνδεση μεταξύ των δύο χρηστών για τη μεταφορά του. Σε αυτή τη κατηγορία ανήκουν το Napster το DC++ και το WinMX.

Αποκεντρωτικά P2P δίκτυα

Η φιλοσοφία εδώ είναι εντελώς διαφορετική. Κάθε σύστημα που συμμετέχει αποτελεί ταυτόχρονα client και server (ή αλλιώς servent). Μόλις κάποιος συνδεθεί μέσω ενός ανάλογου προγράμματος-πελάτη P2P, κάνει γνωστή την παρουσία του σε ένα μικρό αριθμό υπολογιστών ήδη συνδεδεμένων οι οποίοι με τη σειρά τους προωθούν τη δήλωση παρουσίας του σε ένα μεγαλύτερο δίκτυο υπολογιστών κ.λ.π Πλέον ο χρήστης έχει τη δυνατότητα να αναζητήσει οποιαδήποτε πληροφορία μεταξύ των διαμοιραζόμενων αρχείων. Τα δίκτυα αυτά λέγονται και δεύτερης γενιάς. Η μεταφορά των αρχείων είναι όμοια με αυτή των συγκεντρωτικών P2P δικτύων. Σε αυτή τη κατηγορία ανήκουν το Kazaa, το Gnutella και το BearShare.

P2P δίκτυα τρίτης γενιάς

Είναι αυτά τα οποία διαθέτουν χαρακτηριστικά ανωνυμίας όπως το Freenet, το I2P και το Entropy. Είναι αποκεντρωτικού τύπου και η φιλοσοφία του βασίζεται εκτός από την ανωνυμία, στην υψηλή βιωσιμότητα του, στο συνεχή διαμοιρασμό των αρχείων και στην κωδικοποίησή τους έτσι ώστε κανείς να μην μπορέσει ποτέ να αποκτήσει κανένα είδος ελέγχου πάνω σε αυτό. Τα δίκτυα αυτού του τύπου είναι υπό ανάπτυξη και έχουν χαρακτηριστεί ως μικρά παγκόσμια δίκτυα.

Είναι γενικά αποδεκτό ότι η χρήση τέτοιων δικτύων ενώνει χρήστες από όλο τον κόσμο λειτουργώντας χωρίς λογοκρισία, ελέγχους ή φραγμούς προάγοντας τη βασική ιδέα της δημιουργίας του παγκοσμίου ιστού που δεν είναι άλλη από την ελεύθερη διακίνηση ιδεών και τη δωρεάν παροχή υπηρεσιών και πληροφοριών.

Η απλή δομή, το μηδαμινό κόστος και η άναρχη ροή πληροφορίας είναι τα στοιχεία που καθιστούν τη λειτουργία των P2P δικτύων μοναδική. Η φιλοσοφία τους δίνει τη δυνατότητα στους συμμετέχοντες της δημιουργίας δυναμικά αναπτυσσόμενων χώρων, το περιεχόμενο των οποίων καθορίζεται από τους ίδιους τους χρήστες.

Από την άλλη τα δίκτυα p2p καθιστούν δυνατή την αντιγραφή και διανομή αρχείων μεταξύ χρηστών, τα οποία προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα, όπως τραγούδια, ταινίες και λογισμικό, χωρίς τη συναίνεση του κατόχου των πνευματικών δικαιωμάτων. Η ευρεία χρήση των δικτύων p2p για αυτόν τον σκοπό συντέλεσε ώστε τα δίκτυα να ταυτιστούν με έννοιες όπως «παρανομία» και να υποστούν πόλεμο τόσο τα ίδια και οι δημιουργοί τους, όσο και οι χρήστες τους. Ειδικά στα συγκεντρωτικά p2p δίκτυα όπως το Napster η κατηγορία ήταν ότι η μεσολάβηση μεταξύ των χρηστών και η αποθήκευση στον κεντρικό server της εταιρίας των στοιχείων που ήταν απαραίτητα για την ανταλλαγή αρχείων ήταν αρκετή, για να στοιχειοθετηθεί συνέργεια της εταιρίας που λειτουργούσε το δίκτυο στην παραβίαση της πνευματικής ιδιοκτησίας που τελούσαν οι χρήστες. Στην υπόθεση Napster στην Αμερική η ομώνυμη εταιρία καταδικάστηκε να καταβάλει υψηλές αποζημιώσεις σε πνευματικούς δημιουργούς και κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων ως συνεργός στην παραβίαση των δικαιωμάτων τους που τελούσαν οι χρήστες, ανταλλάσσοντας παράνομα αντίγραφα μεταξύ τους. Σαν αντίδραση σε αυτήν τη νομολογία αναπτύχθηκαν τα αποκεντρωτικά συστήματα p2p, στα οποία δεν υπάρχει κεντρικός server που να αποθηκεύει την οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με τα ανταλλασσόμενα αρχεία, παρά μόνο ένα λογισμικό, το οποίο επιτρέπει τη διασύνδεση των υπολογιστών των τελικών χρηστώνρόσφατη προσπάθεια πανεπιστημίων και ερευνητικών κέντρων για τη δημιουργία μιας εφαρμογής για P2P δίκτυα. Το εγχείρημα αυτό γνωστό και ως LionShare βασίζεται στα δεύτερης γενιάς P2P δίκτυα και φτιάχνεται για το διαμοιρασμό στους χρήστες τους ακαδημαϊκού υλικού. Ένα άλλο ίσως πιο γνωστό τέτοιο δίκτυο είναι το SETI@home.

Τα ομότιμα συστήματα (peer-to-peer/P2P) εμφανίστηκαν ως σημαντικό κοινωνικό και τεχνολογικό φαινόμενο κατά τα τελευταία χρόνια. Η ιδέα ξεκίνησε από τις τεχνολογίες ανοιχτού λογισμικού και επεκτάθηκε σε υπηρεσίες και πόρους που χρησιμοποιούνται στην καθημερινότητα των ατόμων. Τα συστήματα «ανοιχτής» αρχιτεκτονικής που διατίθενται για το κοινό, είναι συστήματα στα οποία ο κώδικας μπορεί να τροποποιηθεί και να βελτιωθεί από οποιοδήποτε άτομο με γνώσεις προγραμματισμού. Παράλληλα, δημιουργήθηκε η ανάγκη για την ανάπτυξη πλατφορμών ανταλλαγής γνώσεων, στις οποίες ο καθένας μπορεί να ενημερώνεται και να ενημερώνει μέσω αναζήτησης. Τέτοιες πλατφόρμες είναι η Βικιπαιδεία που χρονολογείται από το 2001, μια πλατφόρμα για τη διάδοση της γνώσης μέσω μιας ανοιχτής συμμετοχικής διαδικασίας, αλλά και μια πρόσφατη (2018) ελληνική εκπαιδευτική πλατφόρμα για την Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία(kalomathe.gr)^[1]. Στην τελευταία, ο επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει ένα από τα διαθέσιμα μαθήματα ή να δημιουργήσει ένα λογαριασμό και να σχεδιάσει μια νέα παρεμφερή εκπαιδευτική ενότητα με εκπαιδευτικό υλικό.

Ακόμη, στα πλαίσια της ελεύθερης χρήσης των πόρων και των αποτελεσμάτων, το 2008 αναπτύχθηκαν πλατφόρμες ενοικίασης καταλυμάτων και διαμερισμάτων (π.χ. Airbnb) ως εναλλακτική λύση στην επιλογή ξενοδοχείου και πλατφόρμες ανταλλαγής αγαθών μεταξύ των ατόμων (π.χ. ebay). Επίσης, από το 2009 αναπτύχθηκαν παροχές υπηρεσιών μεταφοράς ανθρώπων με ενοικιαζόμενα αυτοκίνητα με οδηγό (π.χ. Uber, Lyft) ως εναλλακτική μορφή αστικών συγκοινωνιών.^[2]

Με την εγκαθίδρυση των ομότιμων δικτύων αναδύθηκε ένας νέος τύπος κοινωνικών και οικονομικών σχέσεων που είναι η Ομότιμη παραγωγή. Μια εναλλακτική μορφή συναλλαγών προτάθηκε το 2008 με το σύστημα κρυπτογράφησης Bitcoin και το σύστημα blockchain. Πρόκειται για τη διαχείριση και την ανταλλαγή αγαθών και υπηρεσιών στο διαδίκτυο. Το Bitcoin είναι ανοιχτού κώδικα, ο σχεδιασμός του είναι δημόσιος, είναι αποκεντρωμένο καθώς δεν υπάρχει κεντρικός συντονισμός ή έλεγχος από κάποιον ιδιοκτήτη και όλοι μπορούν να συμμετέχουν (ομότιμοι δημιουργοί)^[3]. Το κρυπτονόμισμα πραγματοποιείται απευθείας από ομότιμους χρήστες, αποφεύγοντας έτσι την παρέμβαση των διαμεσολαβητών κατά τη διάρκεια της συναλλαγής μέσω της τεχνολογίας blockchain^[4].

Από την άλλη πλευρά, πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης όπως είναι Facebook και το Youtube είναι πλατφόρμες που επιτρέπουν τη δημιουργία και τον ομότιμο διαμοιρασμό περιεχόμενου, ωστόσο είναι αμφιλεγόμενο αν στον πυρήνα τους είναι peer to peer εφαρμογές^[5]. Σε τέτοιου είδους πλατφόρμες η ανωνυμία και τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών δεν εγγυόνται. Αντιθέτως, τα προσωπικά δεδομένα των χρηστών χρησιμοποιούνται από τους ιδιοκτήτες των μέσων, ώστε να κατευθύνονται οι ανάλογες προωθητικές ενέργειες. Οι ιδιοκτήτες τέτοιων πλατφορμών εκμεταλλεύονται κάθε περιεχόμενο που δημιουργείται από τους χρήστες (ενδιαφέροντα χρήστη, τοποθεσία, δραστηριότητα), καθιστώντας το διαμοιρασμό μεταξύ των ομότιμων χρηστών μη ασφαλή  λόγω της κερδοσκοπικής φύσης και της «κλειστής» αρχιτεκτονικής της εκάστοτε πλατφόρμας^[6].

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Peer-to-peer

Το Βικιλεξικό έχει σχετικό λήμμα:   peer-to-peer

• To P2P σ'ένα καρυδότσουφλο
• Η κεντρική wiki σελίδα της P2P foundation στα Ελληνικά

Η αρχική έκδοση του άρθρου βασίζεται στο κείμενο Δίκτυα Peer to Peer^{[νεκρός σύνδεσμος]} το οποίο δημοσιεύτηκε στο wiki του Heraklion Wireless (ιστορικό^{[νεκρός σύνδεσμος]}). Η αρχική ιστοσελίδα δεν υπάρχει.