Μπαϊράκι
 |
Το λήμμα παραθέτει τις πηγές του αόριστα, χωρίς παραπομπές. |
Η λέξη Μπαϊράκι προέρχεται εκ της τουρκικής (bayrak) και αυτή εκ παραφθοράς εκ της περσικής: Μπαϊράκ (= Σημαία), που σημαίνει μικρό λάβαρο, ή σημαία μικρή, εξ ου και Μπαϊρακτάρης (= ο Σημαιοφόρος), και αυτό εκ παραφθοράς του μπαργιάκ + νταρ (σημαία + ο φέρων).
Μπαϊράκια καλούνταν, ιδιαίτερα στην Ελλάδα, ειδικοί στρατιωτικοί επισείοντες που χρησιμοποιήθηκαν έντονα από τα αντάρτικα σώματα, (όχι απ΄όλα), στην περίοδο της Εθνεγερσίας του 21¹, κυρίως ως διακριτικό ομάδων της κλεφτουριάς, αλλά και στα αρματολίκια.
Οι σημαντικότεροι οπλαρχηγοί και αγωνιστές, όπως ο Κολοκοτρώνης, οι Μαυρομιχαλαίοι, ο Ζαχαριάς, ο Βλαχάβας κ.ά. είχαν ο καθένας χαρακτηριστικό μπαϊράκι με ιδιαίτερα χρώματα ή γράμματα προκειμένου ν΄ αναγνωρίζονται μεταξύ τους τα υπ΄ αυτών ένοπλα σώματα. Το μπαϊράκι αυτό, ή και φλάμπουρο λεγόμενο, σήκωνε ο ανδρειότερος της ομάδας που ονομάζονταν μπαϊρακτάρης ή φλαμπουριάρης.
Με τον καιρό ο χαρακτηρισμός αυτός έγινε πατρωνυμικό επίθετο, (π.χ. Δημήτριος Μπαϊρακτάρης) και ονομασία περιοχών.
Πολλά κλέφτικα τραγούδια αναφέρονται τόσο στα μπαϊράκια και τα φλάμπουρα όσο και στις παντιέρες, όπως:
- Εγώ μ΄ ο γέρος Όλυμπος, στο κόσμο ξακουσμένος
- Έχω σαράντα δυο κορφές κ΄ εξήντα δυο βρυσούλες
- Κάθε κορφή και φλάμπουρο, κάθε κλαδί και κλέφτης
- ........................................................................
- Πούταν στους κάμπους φλάμπουρο και στις κορφές μπαϊράκι
- ...............................................................................
- Μαύρο καράβι αρμένιζε στα μέρη της Κασσάντρας
- είχε πανιά κατάμαυρα και τ΄ ουρανού παντιέρα.
- ........................................................................
- (¹) Κατά την εθνεγερσία του 1821 διευκρινίζεται πως τα φλάμπουρα ήταν συνήθως μονόχρωμα και ελάχιστα δίχρωμα υφασμάτινα σήματα, κατά το βυζαντινό φλάμουλο, (εκ του λατινικού flammulum) που έφεραν σταυρό και είχαν τριγωνικό σχήμα δηλαδή της φλόγας. Μ΄ αυτά παρουσιάζονταν οι αρματωλοί στις διάφορες γιορτές και τα πανηγύρια, (στους κάμπους), σε αντίθεση με τα μπαϊράκια που αποτελούσαν τα κυρίως πολεμικά σήματα αναγνώρισης των διαφόρων μονάδων, (αρματολίκια), στις κορυφές των βουνών. Τέλος οι καραβοκύρηδες και θαλασσομάχοι της εποχής χρησιμοποιούσαν αντίστοιχα τον όρο παντιέρα, κατά τον όρο της σημαίας, δηλαδή παραλληλογράμμου σχήματος. Απόηχος εκείνων των πανηγυριών είναι ο σημερινός ακολουθούμενος εξωτερικός στολισμός των εκκλησιών με φλάμπουρα, την ημέρα της εορτής των.
Εκφράσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Σήμερα ο όρος αυτός στη νεοελληνική χρησιμοποιείται προς χαρακτηρισμό οποιασδήποτε εκδηλούμενης αντίδρασης ανεξαρτητοποίησης επί οργανωμένης δράσης ή κατεύθυνσης π.χ. "σήκωσε μπαϊράκι" ή "σήκωσε δικό του μπαϊράκι", (ως απόηχος του 21, επειδή τα μπαϊράκια τα κατείχαν οργανωμένες μεν, αλλά ανεξάρτητες μεταξύ τους ένοπλες ομάδες, το δε ρήμα "σήκωσε" λέγονταν με την έννοια της δημιουργίας νέας αντάρτικής ομάδας από κάποιον οπλαρχηγό, "καπετάνιο" τότε.)
Για τη μεταφορική έννοια της φράσης "σήκωσε μπαϊράκι" στη νεοελληνική, σε αρκετές περιπτώσεις αντικαθίσταται η τουρκική λέξη bayrak με την αντίστοιχη ιταλική bandiera που επίσης σημαίνει σημαία κι έτσι προκύπτει η φράση "σήκωσε μπαντιέρα". Συνώνυμη επίσης είναι και η έκφραση: "κάνει του κεφαλιού του".
Παρατηρήσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Σήμερα μια μικρή τουρκική νησίδα στο μέσον του διαύλου Σάμου - Τουρκίας (στα χωρικά ύδατα της Τουρκίας), ναι μεν στην ελληνική ονομάζεται νησίδα Αγ. Γεωργίου πλην όμως στους τουρκικούς χάρτες αναφέρεται ως Bayrak adasi (=νησίδα της σημαίας), [ada = νήσος, adasi = νησίδα].
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου" τ.13ος, σ.868
- "Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια Δρανδάκη" τ.ΙΖ', σ.466
- "Δημοτικά τραγούδια" Ν. Πολίτης (επανέκδοση 2001)
- "Meditteranian Pilot vol.IV p. 404
