Wikipediya, ensiklopediya xosere ra
| Heqê merdıman xoserbiyayış u heqê seriyê ke heme merdımi wayirê inanê, inan rê yenê vatış. Heqê merdıman de yewbinan ra cıyakerdışê ırq, şar, etnisite, din, bawerkerdış, zıwan u cınsiyeti çıniyê u her merdım şeno heqa xo bıgêro. Enê heqan sero u enê heqan ra heqa xo gırewtış rê her merdım hem viniyeno, cıyakerdış nêbeno. Desto bin ra, terimê heqanê merdıman oyo ki idealo. Tenê ke enê terimi vanê, ê sistemê mewcudi nêvanê ganê ke se bo, ey vanê. Rıçıkê heqanê merdıman de cihani rê heme merdıman raya heqe u yewbinan amardış de hem (eyni) u xoser yenê estê. Heqê merdıman her ten rê xoseriya heqa waştışê xo weçitış u şayayışê xo resnayışi vırazenê. Enê xoseri, xo xısusê heqanê binan amardış u nêcawıtış ra danê cı u ey sero mecbırêt esto. Yani be vatışê bini, heqi be gırewtış xo ser (mesulêt) ra yenê, xo kenê temam. Hassasiyetê merdım u heqanê merdıman sero felsefe miyan de vatışo verin ideolociya sofizmi de ameyo vinayış.
Heqê merdıman miyandê tarix de zaf apeyi şınê u seserre be seserre ameyê ewro. Tarixê qeydbiyay de konseptê din, kultur, felsefe u qanuni de heqê merdıman xo resnê cı u resayış motno. Xeylê çiyê antikiyê ke mendê, din u felsefe u heqê merdıman ra gırey danê, şenê zerrekê heq u hıquqê merdıman rê bıkewê. Miyanê heme ninan de en pili u muhimi ninan amariyenê; İmparatorê Persi Kûruşo Gırd dıma destê xo ra vıstışê İmperatoriya Babiliyo Newey, kerdış, niyet u emelê xo serra vera İsay 539ıne de Silındırê Kirosi sero nuştê. Hint Asokaya Gırde sero verê İsay 272 - verê İsay 231 miyan de Fermanê Asokay nusiyao u serra 622yıne de Suwendkerdışê Medinay nusiyao ke Mısılmani, Cıhudi Pagani zerrekê xo ra gırewtê u eşirê suka Yathribi (namê cıyo dımayên Medina) peyğamberê dinê İslami Mıhemmed miyan de vıraziyao u vıraziyayışi ra tepeya imza ameya eştış.
|
Nuşte
Beyannamey heqanê merdımanê erd u asmêni (be İngılızki: Universal Declaration of Human Rights ya zi kılmek ra UDHR) yew beyannameyo ke Mıletanê Yewbiyayeyan Komisyonê Heqanê Merdıman Heziranê 1948i de kerd amade u tayê vurnayışan ra tepeya 10ê Gağande 1948i de, cemaeto ke Paris de diya arê u qebul diyayo, beyannameyê Diwanê Heminano. 30 maddeyan ra yeno pêra. İmzakerdış de, dewletanê Cengê Cihaniyê 2. ra dıma, tesirê naye zi bi ke enê cihetê bınê teminati gırewtışê heqanê merdıman de amey werê. Eleanor Roosevelt eno beyanname "Yew Magna Carta (Magna Karta) heme insaniyeti" name kerd. 10ê Gağando ke eno beyanname imza bi, Roca Heqanê Merdımanê Dınya yeno firazkerdış. Dewamê cı...
|
