[go: up one dir, main page]
Neidio i'r cynnwys

Upanishadau

Oddi ar Wicipedia
Upanishadau
Mathysgrythurau a thestunau Hindŵaidd, ysgrythur, gwaith llenyddol Edit this on Wikidata
Rhan oVeda Edit this on Wikidata
Genrellenyddiaeth grefyddol Edit this on Wikidata
Yn cynnwysMukhya Upanishadau Edit this on Wikidata
Enw brodorolउपनिषद् Edit this on Wikidata

Mae'r Upanishadau (/ʊpənɪˌʃədz/;[1]) yn destunau mewn Sansgrit o'r cyfnod Vedig hwyr o athroniaeth Hindŵaidd a oedd yn sylfaen i athroniaeth Hindŵaeth ddiweddarach.[2][3][5][7] Dyma ran ddiweddaraf y Veda, ysgrythurau hynaf Hindŵaeth, ac maen nhw'n delio â myfyrdod, athroniaeth, ymwybyddiaeth a gwybodaeth ontolegol; mae rhannau cynharach o'r Veda yn delio â mantras, athroniaeth, defodau, seremonïau ac aberthu [8][9][10] Yn fydeang, maent ymhlith y llenyddiaeth bwysicaf yn hanes crefyddau a diwylliant, gyda'r Upanishadau'n dogfennu amrywiaeth eang o "ddefodau, ymgnawdoliad, a gwybodaeth esoterig" [11] ac yn gwyro o ddefodaeth Vedic. O'r holl lenyddiaeth Vedic, mae'r Upanishadau yn hysbys iawn, ac roedd eu syniadau amrywiol, craidd, yn llywio traddodiadau diweddarach Hindŵaeth. [2] [12]

Cyfeirir at yr Upanishadau yn gyffredin fel Vedānta. Dehonglir y Vedanta fel y "penodau olaf, a rhannau o'r Veda" ac weithiau fel "gwrthrych, prif bwrpas y Veda".[13] Nod pob Upanishad yw ymchwilio i natur Ātman (yr hunan), a "chyfeirio yr ymholwr tuag ato."[14][15] Gellir dod o hyd i syniadau amrywiol am y berthynas rhwng Atman a Brahman, a cheisiodd sylwebyddion diweddarach gysoni'r amrywiaeth hon.[15] Ynghyd â'r Bhagavad Gita a'r Brahmasutra, mae'r Upanishadau mukhya (a elwir gyda'i gilydd yn y Prasthanatrayi)[16] yn darparu sylfaen ar gyfer sawl ysgol ddiweddarach yn Vedanta, gan gynnwys Advaita Vedanta Shankara (mynachaidd neu nondualistig), Ramanuja (1017–1137 CE) Vishishtadvaita (mynachaidd cymwys), a Dvaita (deuoliaeth) Madhvacharya (1199–1278 CE).

Mae tua 108 o Upanishadau yn hysbys, a'r dwsin cyntaf ohonynt yw'r hynaf a'r pwysicaf, a chyfeirir atynt fel y prif Upanishads (mukhya).[17][18] Mae'r Upanishadau mukhya i'w cael yn bennaf yn rhan olaf y Brahmanas ac Aranyakas[19] ac, am ganrifoedd, cawsant eu cofio gan bob cenhedlaeth a'u pasio i lawr ar lafar o genhedlaeth i genhedlaeth. Mae'r Ukhishadau mukhya yn rhagddyddio'r Cyfnod Cyffredin, ond nid oes consensws ysgolheigaidd ar ddyddiad, na hyd yn oed pa rai sy'n gyn-neu ôl-Fwdhaidd eu creu. Mae'r ysgolheigion modern yn ystyried bod y Brhadaranyaka yn arbennig o hynafol.[20][21][22]

O'r gweddill, mae 95 Upanishads yn rhan o ganon Muktika, a gyfansoddwyd o tua chanrifoedd olaf Cyn Crist i tua'r 15g Oed Crist.[23][24] Parhaodd Upanishadau newydd, y tu hwnt i'r 108 yng nghanon Muktika, i gael eu cyfansoddi trwy'r oes fodern a modern gynnar,[25] er eu bod yn aml yn delio â phynciau nad ydynt yn gysylltiedig â'r Vedas.[26]

Gyda chyfieithiad yr Upanishadau ar ddechrau'r 19g dechreuon nhw ddenu sylw cynulleidfa y Gorllewin. Gwnaeth yr Upanishadau argraff fawr ar yr athronydd Almaenig Arthur Schopenhauer gan alw'r corff hwn o destun "y darlleniad mwyaf proffidiol a dyrchafol sydd ... o bosibl yn y byd".[27] Mae Indolegwyr yr oes fodern wedi trafod y tebygrwydd rhwng y cysyniadau sylfaenol yn yr Upanishadau ac athronwyr mawr y Gorllewin.[28][29][30]

Geirdarddiad

[golygu | golygu cod]

Mae'r term Sansgrit Upaniṣad (o upa "gan" a ni-ṣad "eistedd i lawr")[31] yn cyfieithu i "eistedd i lawr yn agos", gan gyfeirio at y myfyriwr yn eistedd i lawr ger yr athro wrth dderbyn gwybodaeth ysbrydol. (Gurumukh)[32] Mae ystyron eraill yn cynnwys "athrawiaeth esoterig" ac "athrawiaeth gyfrinachol". Mae Geiriadur Sansgrit Monier-Williams yn nodi - "Yn ôl awdurdodau brodorol, mae Upanishad yn golygu gosod i orffwys anwybodaeth trwy ddatgelu gwybodaeth am yr ysbryd goruchaf."[33]

Esbonia Adi Shankaracharya yn ei sylwebaeth ar Upanishad Kaṭha a Brihadaranyaka fod y gair yn golygu Ātmavidyā, hynny yw, "gwybodaeth am yr hunan", neu Brahmavidyā "gwybodaeth am Brahma". Mae'r gair yn ymddangos mewn sawl adnod o fewn yr Upanishadau, fel pedwerydd pennill y 13eg gyfrol ym mhennod gyntaf y Chandogya Upanishad. Mae Max Müller yn ogystal â Paul Deussen yn cyfieithu’r gair Upanishad yn yr adnodau hyn fel "athrawiaeth gyfrinachol",[34] a Robert Hume yn ei gyfieithu fel "ystyr gyfriniol",[35] tra bod Patrick Olivelle yn ei gyfieithu fel "cysylltiadau cudd".[36]

Tudalen o lawysgrif Isha Upanishad


Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Darllen pellach

[golygu | golygu cod]
  • Edgerton, Franklin (1965). The Beginnings of Indian Philosophy. Cambridge: Harvard University Press.
  • Embree, Ainslie T. (1966). The Hindu Tradition. New York: Random House. ISBN 0-394-71702-3.0-394-71702-3
  • Hume, Robert Ernest. The Thirteen Principal Upanishads. Oxford University Press.
  • Johnston, Charles (1898). From the Upanishads. Kshetra Books (Reprinted in 2014). ISBN 9781495946530.9781495946530
  • Müller, Max, cyfieithydd, The Upaniṣads, Rhan I, Efrog Newydd: Cyhoeddiadau Dover (Ailargraffwyd ym 1962),ISBN 0-486-20992-X
  • Müller, Max, cyfieithydd, The Upaniṣads, Rhan II, Efrog Newydd: Cyhoeddiadau Dover (Ailargraffwyd ym 1962),ISBN 0-486-20993-8
  • Radhakrishnan, Sarvapalli (1953). The Principal Upanishads. New Delhi: HarperCollins Publishers India (Reprinted in 1994). ISBN 81-7223-124-5.81-7223-124-5

Gweler hefyd

[golygu | golygu cod]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ "Upanishad". Random House Webster's Unabridged Dictionary.
  2. ↑ 2.0 2.1 Wendy Doniger (1990), Textual Sources for the Study of Hinduism, 1st Edition, University of Chicago Press, ISBN 978-0226618470, pages 2-3; Quote: "The Upanishads supply the basis of later Hindu philosophy; they are widely known and quoted by most well-educated Hindus, and their central ideas have also become a part of the spiritual arsenal of rank-and-file Hindus."
  3. ↑ Wiman Dissanayake (1993), Self as Body in Asian Theory and Practice (Editors: Thomas P. Kasulis et al), State University of New York Press, ISBN 978-0791410806, page 39; Quote: "The Upanishads form the foundations of Hindu philosophical thought and the central theme of the Upanishads is the identity of Atman and Brahman, or the inner self and the cosmic self.";

    Michael McDowell and Nathan Brown (2009), World Religions, Penguin, ISBN 978-1592578467, pages 208-210
  4. ↑ Olivelle 1998, tt. xx-xxiv.
  5. ↑ The shared concepts include rebirth, samsara, karma, meditation, renunciation and moksha.[4]
  6. ↑ Samuel 2010.
  7. ↑ The Upanishadic, Buddhist and Jain renunciation traditions form parallel traditions, which share some common concepts and interests. While Kuru-Panchala, at the central Ganges Plain, formed the center of the early Upanishadic tradition, Kosala-Magadha at the central Ganges Plain formed the center of the other shramanic traditions.[6]
  8. ↑ Gavin Flood (1996), An Introduction to Hinduism, Cambridge University Press, ISBN 978-0521438780, pp. 35–39
  9. ↑ A Bhattacharya (2006), Hindu Dharma: Introduction to Scriptures and Theology, ISBN 978-0595384556, pp. 8–14; George M. Williams (2003), Handbook of Hindu Mythology, Oxford University Press, ISBN 978-0195332612, p. 285
  10. ↑ Jan Gonda (1975), Vedic Literature: (Saṃhitās and Brāhmaṇas), Otto Harrassowitz Verlag, ISBN 978-3447016032
  11. ↑ Patrick Olivelle 1998, tt. 3-4.
  12. ↑ Patrick Olivelle (2014), The Early Upanisads, Oxford University Press, ISBN 978-0195352429, page 3; Quote: "Even though theoretically the whole of vedic corpus is accepted as revealed truth [shruti], in reality it is the Upanishads that have continued to influence the life and thought of the various religious traditions that we have come to call Hindu. Upanishads are the scriptures par excellence of Hinduism".
  13. ↑ Max Müller, The Upanishads, Part 1, Oxford University Press, page LXXXVI footnote 1
  14. ↑ Mahadevan 1956, t. 59.
  15. ↑ 15.0 15.1 PT Raju (1985), Structural Depths of Indian Thought, State University of New York Press, ISBN 978-0887061394, pages 35-36
  16. ↑ Ranade 1926, t. 205.
  17. ↑ Stephen Phillips (2009), Yoga, Karma, and Rebirth: A Brief History and Philosophy, Columbia University Press, ISBN 978-0231144858, pp. 25-29 and Chapter 1.
  18. ↑ E Easwaran (2007), The Upanishads, ISBN 978-1586380212, pages 298-299
  19. ↑ Mahadevan 1956, t. 56.
  20. ↑ Patrick Olivelle (2014), The Early Upanishads, Oxford University Press, ISBN 978-0195124354, pages 12-14.
  21. ↑ King 1995, t. 52.
  22. ↑ Bronkhorst, Johannes (2007). Greater Magadha: Studies in the Culture of Early India, pp. 258-259. BRILL.
  23. ↑ Olivelle 1992, tt. 5, 8–9.
  24. ↑ Flood 1996.
  25. ↑ Ranade 1926.
  26. ↑ Varghese 2008.
  27. ↑ Clarke, John James (1997). Oriental Enlightenment: The Encounter Between Asian and Western Thought. Abingdon, Oxfordshire: Routledge. t. 68. ISBN 978-0-415-13376-0.
  28. ↑ Deussen 2010, t. 42, Quote: "Here we have to do with the Upanishads, and the world-wide historical significance of these documents cannot, in our judgement, be more clearly indicated than by showing how the deep fundamental conception of Plato and Kant was precisely that which already formed the basis of Upanishad teaching"..
  29. ↑ Lawrence Hatab (1982). R. Baine Harris (gol.). Neoplatonism and Indian Thought. State University of New York Press. tt. 31–38. ISBN 978-0-87395-546-1.;

    Paulos Gregorios (2002). Neoplatonism and Indian Philosophy. State University of New York Press. tt. 71–79, 190–192, 210–214. ISBN 978-0-7914-5274-5.
  30. ↑ Ben-Ami Scharfstein (1998). A Comparative History of World Philosophy: From the Upanishads to Kant. State University of New York Press. tt. 62–74. ISBN 978-0-7914-3683-7.
  31. ↑ "Upanishad". Online Etymology Dictionary.
  32. ↑ Jones, Constance (2007). Encyclopedia of Hinduism. New York: Infobase Publishing. t. 472. ISBN 978-0816073368.
  33. ↑ Monier-Williams 1976, t. 201.
  34. ↑ Max Müller, Chandogya Upanishad 1.13.4, The Upanishads, Part I, Oxford University Press, page 22
  35. ↑ Robert Hume, Chandogya Upanishad 1.13.4, Oxford University Press, page 190
  36. ↑ Patrick Olivelle (1998). The Early Upaniṣads. South Asia Research (yn Saesneg a Sansgrit). Gwasg Prifysgol Rhydychen. ISBN 978-0-19-535242-9. ISSN 0262-7280. Wikidata Q108772045.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Upanishadau&oldid=11707264"