[go: up one dir, main page]

Neidio i'r cynnwys

Tân Mawr Llundain

Oddi ar Wicipedia
Tân Mawr Llundain
Enghraifft o'r canlynolcity fire Edit this on Wikidata
LladdwydEdit this on Wikidata
Dechreuwyd2 Medi 1666 Edit this on Wikidata
Daeth i ben6 Medi 1666 Edit this on Wikidata
LleoliadLlundain Edit this on Wikidata
Map
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Paentiad o Dân Mawr Llundain o 1666 gan arlunydd anhysbys, sy'n darlunio'r tân fel y byddai wedi edrych ar nos Fawrth, y 4ydd o Fedi o gwch yn ardal Tower Wharf. Gwelir Twr Llundain ar yr ochr dde a Phont Llundain ar yr ochr chwith, gydag Eglwys Gadeiriol Sant Paul yn y pellter, wedi'i amgylchynnu gan y fflamau talaf.

Roedd Tân Mawr Llundain yn dân mawr a ledodd drwy ganol dinas Llundain o ddydd Sul, 2 Medi, tan ddydd Mercher, 5 Medi 1666.[1] Dinistriodd y tân ddinas ganoloesol Llundain - y tu fewn i Furiau Rhufeinig y Ddinas. Bu perygl i ardal aristocraidd Westminster, Palas Whitehall Siarl II, a'r mwyafrif o slymiau'r ddinas ond ni ledodd y tân mor bell a hynny.[2] Dinistriodd 13,200 o dai, 87 o eglwysi plwyfol, Eglwys Gadeiriol Sant Paul a'r rhan fwyaf o adeiladau o fewn awdurdod y Ddinas. Amcangyfrifir y dinistriwyd cartrefi 70,000 o drigolion y ddinas.[3]

Nid yw union nifer y marwolaethau yn wybyddus, ond yn draddodiadol ystyrir y nifer i fod yn gymharol fychan, a chwech marwolaeth yn unig a gofnodwyd. Yn ddiweddar, heriwyd y gred hon ar y sail na chofnodwyd marwolaethau'r tlodion a'r dosbarth canol, ac y gallai gwres y tân fod wedi llosgi nifer o gyrff yn ulw, gan adael ychydig iawn o dystiolaeth o fodolaeth y dioddefwyr.

Dechreuodd y tân mawr ym mhopty Thomas Farriner (neu Farynor) ar Pudding Lane ychydig wedi canol nos ar ddydd Sul, 2 Medi, a lledodd yn gyflym tuag at orllewin Dinas Llundain. Ni ddefnyddiwyd un o brif dechnegau diffodd tân y cyfnod, sef creu toriadau tân drwy ddymchwel adeiladau, yn sgîl diffyg penderfyniad Arglwydd Faer Llundain, Syr Thomas Bloodworth. Erbyn i'r cyfarwyddiadau i ddymchwel adeiladau gael eu rhoi ar y nos Sul, roedd y gwynt eisoes wedi chwythu fflamau tân y popty gan greu coelcerth anferthol. Erbyn y dydd Llun, roedd y tân wedi lledu i galon y Ddinas. Gwelwyd anhrefn ar y strydoedd wrth i suon fynd ar led am estronwyr dieithr yn cynnau tanau bwriadol. Ar ddydd Mawrth, lledodd y tân dros y rhan fwyaf o'r ddinas, gan ddinistrio Eglwys Gadeiriol Sant Paul a chan neidio ar draws Afon Fleet gan fygwth llys Siarl II yn Whitehall. Priodolir y ffaith i'r tân gael ei ddiffodd gan ddau ffactor: peidiodd y gwynt cryf o'r dwyrain a defnyddiodd gwarchodlu Tŵr Llundain bowdwr gwn i greu toriadau-tân effeithiol o atal y fflamau rhag lledu ymhellach tua'r dwyrain.

Achosodd y drychineb broblemau cymdeithasol ac economaidd difrifol; gwelwyd cryn dipyn o basio'r bai am gyfnod hir ar ôl y digwyddiad. Anogodd Siarl II y bobl i adael Llundain a setlo rhyw le arall, am ei fod yn ofni gwrthryfel yn Llundain gan y bobl a oedd wedi colli popeth. Er gwaethaf nifer o gynigion radical, ail-adeiladwyd Llundain yn fras ar yr un cynllun stryd ag a welwyd cyn y drychineb.

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. Rhoddir yr holl ddyddiadau yn ôl Calendr Iŵl. Noder pan yn cofnodi hanes y Derynas Unedig, yn gyffredinol, defnyddir y dyddiadau a ddefnyddiwyd adeg y digwyddiad ei hun. Mae blynyddoedd unrhyw ddyddiadau rhwng y 1 Ionawr a 25 Mawrth wedi eu haddasu i ddechrau ar 1 Ionawr, yn unol a'r Drefn Newydd.
  2. Porter, 69–80.
  3. Tinniswood, 4, 101.

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]