Silt

Silt

Malwen ar silt
Math	gwaddod
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Mae silt yn ddeunydd gronynnog o faint rhwng tywod a chlai, a'i darddiad mwynol yw cwarts ^[1] a ffelsbar. Gall silt ffurfio fel pridd (yn aml wedi'i gymysgu â thywod neu glai) neu fel gwaddod wedi'i gymysgu mewn daliant gyda dŵr (a elwir hefyd yn lwyth mewn daliant) a phridd mewn crynofa ddŵr fel afon. Gall hefyd fodoli fel pridd a ddyddodwyd ar waelod crynofa ddŵr, fel llifau llaid o dirlithriadau. Mae gan silt arwynebedd benodol gymedrol sydd fel arfer â naws blastig nad yw'n ludiog. Fel rheol mae naws blodiog ar silt pan mae'n sych, a theimlad llithrig pan mae'n wlyb. Gellir arsylwi silt yn weledol gyda lens llaw, gan ddangos ymddangosiad disglair. Gall hefyd deimlo'n ronynnog ar y dafod pan osodir ar y dannedd blaen (hyd yn oed pan gymysgir â gronynnau clai).

Caiff silt ei greu gan amrywiaeth o brosesau ffisegol sy'n gallu hollti crisialau cwarts maint tywod o greigiau cynradd trwy fanteisio ar ddiffygion yn eu dellt.^[2] Mae'r rhain yn cynnwys hindreulio cemegol craig ^[3] a chreicaen, a nifer o brosesau hindreulio ffisegol fel chwalu gan rew^[4] a haloclasti .^[5] Y brif broses yw sgrafelliad wrth gael ei gludo, gan gynnwys pyloriant afonol, athreuliad aeolaidd a phywo rhewlifol.^[6] Mewn amgylcheddau lletgras^[7] y cynhyrchir cryn dipyn o silt. Weithiau gelwir silt yn "flawd creigiau" neu "lwch carreg", yn enwedig pan gaiff ei gynhyrchu trwy weithred rewlifol. Yn fwynol, mae silt yn cynnwys cwarts a ffelsbar yn bennaf. Gelwir craig waddodol sy'n cynnwys silt yn bennaf yn garreg silt. Mae hylifiad a grëir gan ddaeargryn cryf yn silt sydd wedi'i atal mewn dŵr sy'n cael ei orfodi'n hydrodynamig o dan lefel y ddaear.

Ar raddfa Udden-Wentworth (oherwydd Krumbein), mae gronynnau silt yn amrywio rhwng 0.0039 a 0.0625 mm, yn fwy na chlai ond yn llai na gronynnau tywod. Mae ISO 14688 yn graddio siltiau rhwng 0.002 mm a 0.063 mm (wedi'i rannu'n dair graddː mân, canolig a bras 0.002 yn fân, yn ganolig ac yn fras 0.002 mm i 0.006 mm i 0.020 mm i 0.063 mm). Mewn gwirionedd, mae silt yn gemegol wahanol i glai ac, yn wahanol i glai, mae gronynau silt tua'r un maint ym mhob dimensiwn; yn ogystal, mae eu amrediad maint yn gorgyffwrdd. Ffurfir clai o ronynnau tenau siâp plât sy'n cael eu dal gyda'i gilydd gan rymoedd electrostatig, felly maent yn cyflwyno cydlyniant. Nid yw siltiau pur yn gydlynol. Yn ôl system dosbarthu gwead pridd Adran Amaeth UDA, gwahaniaethir rhwng silt a thywod ar ôl maint gronyn 0.05 mm.^[8] Mae system Adran Amaeth UDA wedi'i mabwysiadu gan y Sefydliad Bwyd ac Amaeth. Yn y System Dosbarthu Pridd Unedig a system dosbarthu pridd American Association of State Highway and Transportation Officials, mae'r gwahaniaeth rhwng silt a thywod yn cael ei wneud ar ôl maint gronynau 0.075 mm (h.y., deunydd yn pasio'r rhidyll # 200 ). Gwahaniaethir rhwng siltiau a chlai yn fecanyddol gan eu plastigrwydd .

Caiff silt ei gludo'n hawdd mewn dŵr neu hylif arall ac mae'n ddigon mân i gael ei gario bellteroedd maith yn yr aer ar ffurf llwch. Yn aml, gelwir dyddodion trwchus o ddeunydd siltiog sy'n deillio o ddyddodiad gan brosesau aeolian yn farianbridd. Mae silt a chlai yn cyfrannu at gymylogrwydd mewn dŵr. Mae silt yn cael ei gludo gan nentydd neu geryntau dŵr yn y môr . Pan fydd silt yn ymddangos fel llygrydd mewn dŵr gelwir y ffenomen yn siltio .

Creodd silt, a ddyddodwyd gan lifogydd blynyddol ar hyd Afon Nile, y pridd cyfoethog, ffrwythlon a gynhaliodd wareiddiad yr Hen Aifft. Bu lleihad yn y silt a ddyddodwyd gan Afon Mississippi trwy gydol yr 20fed ganrif oherwydd system o lifgloddiau, gan gyfrannu at ddiflaniad gwlyptiroedd amddiffynnol a barynysoedd yn y rhanbarth delta o amgylch New Orleans.^[9]

Yn ne-ddwyrain Bangladesh, yn ardal Noakhali, adeiladwyd argaeau croes yn y 1960au lle, yn raddol, dechreuodd silt ffurfio tir newydd o'r enw "chars". Mae ardal Noakhali wedi ennill mwy na 73 metr sgcilowar (28 mi sgw) o dir yn y 50 mlynedd diwethaf.

Gyda chyllid o’r Iseldiroedd, dechreuodd llywodraeth Bangladeshaidd helpu i ddatblygu chars hŷn ar ddiwedd y 1970au, ac ers hynny mae’r ymdrech wedi dod yn weithrediad amlasiantaethol yn adeiladu ffyrdd, cylfatiau, argloddiau, llochesi seiclon, toiledau a phyllau, ynghyd â dosbarthu tir i ymsefydlwyr.

Prif darddiad silt mewn afonydd trefol yw aflonyddu pridd o ganlyniad i weithgaredd adeiladu.^[10] Mewn afonydd gwledig, un o brif darddiad silt yw erydiad o aredig caeau fferm, llwyrdorri neu dorri a llosgi coedwigoedd . 

Mae llaid du ffrwythlon glannau afon Nile yn symbol o aileni, sy'n gysylltiedig â'r duw Eifftaidd Anubis.