Mariza

Mariza
Ffugenw	Mariza
Ganwyd	16 Rhagfyr 1973  Maputo
Label recordio	Warner Music Group
Dinasyddiaeth	Portiwgal
Galwedigaeth	canwr, cerddor, cyfansoddwr caneuon
Swydd	Llysgennad Ewyllus Da UNICEF
Arddull	fado
Gwobr/au	Commander of the Order of Prince Henry, Dresdner Musikfestspiel-Preis, Golden Medal for Merits, Q10354858, Golden Globes
Gwefan	https://www.mariza.com

Cantores o Bortiwgal yw Mariza (ganwyd Marisa dos Reis Nunes; 16 Rhagfyr 1973). Hi yw un o gantorion amlycaf y wlad, ac yn wir cyfeirir ati'n aml fel llysgennad cerddoriaeth Portiwgeaidd.

Mewn llai na deuddeng mlynedd, aeth Mariza o fod yn ffenomen leol yn Lisbon, prifddinas Portiwgal, i un o sêr mwyaf adnabyddus y genre cerddoriaeth fyd.

Mae wedi bod ar lwyfannau ledled y byd, gan gynnwys Neuadd Carnegie yn Efrog Newydd, Neuadd Gyngerdd Walt Disney yn Los Angeles, Theatr Lobero yn Santa Barbara, Salle Pleyel ym Mharis, Tŷ Opera Sydney a Neuadd Frenhinol Albert. Mae Mariza wedi perfformio sawl gwaith yn ynysoedd Prydain, gan gymryd rhan yng Ngŵyl y Llais yng Nghaerdydd yn 2016. Mae'r papur newyddion The Guardian wedi cyfeirio ati fel “prif gantores cerddoriaeth fyd”. Ar hyd ei gyrfa, mae wedi gwerthu mwy na miliwn o recordiau ledled y byd, ac mae ymhlith y cerddorion sydd wedi gwerthu'r mwyaf o recordiau ym Mhortiwgal.^[1][2]

Ganwyd Mariza yn Lourenço Marques (Maputo bellach), prifddinas Mosambic, un o daleithiau tramor Portiwgal ar y pryd. Portiwgead yw ei thad, José Brandão Nunes, ac mae ei mam, Isabel Nunes, yn frodores o Mosambic. Ganwyd Mariza yn gynamserol – chwe mis a hanner a bod yn fanwl gywir – heb unrhyw gyfiawnhad clinigol^[3] ac, yn ystod cyfweliad â SIC, dywedodd y gantores fod ei thad wedi cyfaddef iddo'i hystyried y babi mwyaf hyll iddo ei weld yn ei fyw. Yn ôl Mariza, "roedd fy nghlustiau'n dal i fod yn grychlyd a doedd fy llygaid yn dal heb agor" ^[4]. Roedd ei thad o'r farn na fyddai'n goroesi.

Yng nghôl ei mam,^[3] yn dair oed, cyrhaeddodd Faes Awyr Portela yn Lisbon am y tro cyntaf ym 1977. Yn Maputo fel y'i gelwir heddiw, buodd ei thad yn gweithio fel rheolwr i gwmni o'r Iseldiroedd o'r enw Zuid. Wrth i deuluoedd Portiwgeaidd ymadael â hen drefedigaethau tramor Portiwgal, penderfynodd tad Mariza y byddai'r teulu'n symud i Lisbon i ddechrau bywyd newydd. Gwnaeth y teulu ymgartrefu yn Corroios ac yn ddiweddarach yn rhif 22 Travessa dos Lagares, yn Mouraria (ardal Fwraidd Lisbon).

Ym 1979 ailagorodd bwyty Zalala yn yr un gymdogaeth (Mouraria). Y gymdogaeth hon oedd man geni fado ac roedd yn denu enwogion y byd fado, megis Fernando Maurício ac Artur Batalha yn ogystal ag Alfredo Marceneiro Jr, mab Alfredo Marceneiro, a aeth â Mariza pan oedd yn 7 oed i ganu am y tro cyntaf mewn amgylchedd proffesiynol yn y clwb fado adnabyddus Adega Machado. Cafodd Zalala, y bwyty lle tyfodd Mariza fel cantores (ac sydd bellach ar gau), ei enwi ar ôl traeth ym Mosambic.^[3]

Ei thad sbardunodd ei hawch am fado . Yn ôl Mariza, roedd ei thad "wastad yn gwrando ar fado ac, amser bwyd, doedd y teledu ddim ymlaen; roedd cerddoriaeth yn chwarae, wastad fado…" ^[4] Fernando Farinha, Fernando Maurício, Amália Rodrigues, Carlos do Carmo, ymhlith eraill, oedd ffefrynnau José Nunes, ac yn wir y cantorion hynny oedd y rhai a ddylanwadodd fwyaf ar ganu Mariza.

Pan oedd hi'n bump oed, cafodd ei siôl gyntaf – dilledyn y mae'r fadista (neu'r canwr fado) yn gwisgo amdano – ac yna dechreuodd feithrin y llais a'i gwnaeth yn enwog. Wrth gyfeirio at y sefydliad lle dysgodd ganu fado a lle y perfformiodd am y tro cyntaf yn bump oed, gyda'i siôl ddu amdani, dywedodd Mariza:

Dyma lle dechreuodd y cyfan. Efallai mai dyma ble bydd pob dim yn dirwyn i ben. Gall popeth ddod i ben ar unwaith, yn union fel y dechreuodd, a gallwn i fod 'nôl yn y Mouraria, yn nhafarndy fy rhieni yn gweini prydau bach a gwydreidiau o win, ond dyw hynny ddim yn fy mhoeni o gwbl! Nodyn:Quote2 Dim ond yn ystod ei harddegau y dechreuodd gael ei chymryd o ddifrif fel cantores, ond oddi ar hynny mae ei rhieni wedi cyfaddef mewn sawl cyfweliad iddynt fod yn ymwybodol o "ddawn" eu merch. Y fado cyntaf iddi berfformio yn Zalala oedd Os Putos gan Carlos do Carmo; fado a ddysgwyd iddi gan ei thad trwy dynnu lluniau ar dywelion papur.^[3] Nid oedd Mariza yn gwybod sut i ddarllen o hyd, ac felly dyna fel yr oedd ei thad yn ei helpu i ddysgu'r caneuon ar ei chof. Defnyddiodd e'r un dull gyda'r darnau Ó Ai Ó Linda a Menina das Tranças Pretas.

Roedd y maes chwarae yn ysgol gynradd Mouraria yn llwyfan i'r ferch chwech oed. Mewn cyfweliad â Correio da Manhã, dywedodd Dona Fernanda, cyn-gynorthwyydd addysg yr ysgol, fod y ferch ifanc yn ffurfio cylch gyda'i ffrindiau ac yna'n mynd i ganol y cylch lle'r oedd hi'n canu i bawb.^[3]

Un arall o'i hobïau oedd tapddawnsio, rhywbeth y byddai hi'n ei wneud wrth ddrws blaen ei chartref, gyda chapiau poteli Coca-Cola yn sownd wrth ei hesgidiau. Roedd hi'n aml yn canu gartref ac, er mwyn cogio bod ganddi feicroffon, byddai'n dal chwistrell wallt neu chwistrell ddiarogli yn ei dwylo.^[4] "Dyna oedd fy nghynnig ar ddynwared Fred Astaire!",^[3] meddai hi'n ddiweddarach.

A hithau yn ei harddegau, dechreuodd Mariza fynd i Ysgol Uwchradd Gil Vicente. Roedd yn arfer ganddi sleifio oddi cartref er mwyn mynd i wrando ar y nosweithiau fado yng nghlwb Grupo Desportivo da Mouraria, lle arhosai wrth y drws, gan nad oedd yn cael mynd i mewn.

Tan iddi ddod yn adnabyddus fel fadista, roedd Mariza yn canu sawl genre amrywiol megis pop, gospel, soul, jazz a hyd yn oed cerddoriaeth ysgafn, gan ategu'r artist/canwr Luís Filipe Reis. Ar y pryd, doedd canu fado fel un o'ch hobïau ddim yn boblogaidd, a doedd ffrindiau Mariza ddim yn gwbl gefnogol o'r peth. Ffurfiodd fand o'r enw Vinyl gydag ambell ffrind. Roedd y band, a oedd yn perfformio ym mar Xafarix yn Lisbon, yn tueddu i ganu cyfars.Yn ddiweddarach ffurfiodd fand o'r enw Funkytown.

Roedd cerddoriaeth Frasilaidd o gryn ddiddordeb i Mariza, a fu'n byw am bum mis ym Mrasil, ym 1996.

Dechreuodd Mariza ganu'n fwy proffesiynol yn un o'r tai fado mwyaf nodweddiadol yn Lisbon, Sr Vinho. Y gân gyntaf iddi ganu yn gyhoeddus oedd Povo que lavas no rio. Canodd hefyd yn nhŷ fado Café Café.

• Fado em Mim (2001)
• Fado Curvo (2003)
• Transparente (2005)
• CD Concerto em Lisboa (2006)
• Terra (2008)
• Fado Tradicional (2010)
• Best Of (Mariza) (2014)
• Mundo(2015)
• Mariza (2018)

• Simon Broughton, Mariza and the Story of Fado, BBC ac RTP, 2007.

• Pirilampo Mágico (Maria João aTeresa Salgueiro) - Faz a Magia Voar (2003)
• Chill Fado - O Deserto [remix] (2004)
• Sting - A Thousand Years (2004)
• Carlos Guilherme - "Tudo Isto É Fado" (2005)
• Tim - Fado do Encontro (2007)
• Rui Veloso
• Paulo de Carvalho - O Meu Mundo Inteiro (2008)
• Boss AC - Alguém me ouviu (Mantem-te firme) (UPA – Unidos Para Ajudar) (2009)
• Sergio Dalma - Alma (2016).

• 2003 - Gwobr gan BBC Radio 3, yn y categori 'Artist Gorau Ewrop ym maes Cerddoriaeth Fyd'.
• 2003 - Gwobr gan y Deutscheschalplatten Kritik
• 2003 - Gwobr Personoliaeth y Flwyddyn gan AIEP
• 2004 - Medal Teilyngdod Twristiaeth (Gradd Aur) gan Ysgrifenyddiaeth Twristiaeth y Wladwriaeth
• 2004 - Gwobr European Border Breakers gan MIDEM
• 2004 - Gwestai anrhydeddus yn negfed Ŵyl Gân Ryngwladol Cairo 2004
• 2004 - Cystadleuaeth Fideo OGAE, ar gyfer y gân Cavaleiro Monge
• 2004 - Enwebiad ar gyfer Gwobrau Rhyngwladol Terenci Moix, ym maes y Celfyddydau a'r Gwyddorau.
• 2005 - Llysgennad Ewyllys Da UNICEF
• 2005 - Gwahoddiad i ymuno â chyngherddau Live 8
• 2005 - Enwebiad ar gyfer gwobr BBC Radio 3, yn y categori 'Artist Gorau Ewrop ym maes Cerddoriaeth Fyd'.
• 2005 - Gwobr gan sefydliad Amália Rodrigues
• 2006 - Arth Arian yng Ngŵyl Ffilm Berlin, yn y categori Cerddoriaeth Ffilm Orau, ar gyfer Ó Gente da Minha Terra yn y ffilm Isabella gan Pang Ho-Cheung.
• 2006 - Golden Globe, yn y categori Cerddoriaeth, fel y Perfformiwr Unigol Gorau ar gyfer yr albwm Transparente
• 2006 - Cadlywydd Urdd Infante Dom Henrique (30 Ionawr)
• 2006 - Enwebiad ar gyfer Gwobrau Helpmann (Awstralia), ar gyfer y Cyngerdd Cyfoes Rhyngwladol Gorau
• 2006 - Enwebiad ar gyfer gwobr BBC Radio 3, fel Artist Gorau Ewrop ym maes Cerddoriaeth Fyd.
• 2006 - Enwebiad ar gyfer gwobrau Emma Gaala (yn y Ffindir), fel yr Artist Rhyngwladol Gorau
• 2007 - Enwebiad ar gyfer Grammy Lladinaidd, yn y categori Cerddoriaeth Werin
• 2007 - Cylchgrawn Visão yn ei henwi fel un o'r 25 o ferched mwyaf dylanwadol ym Mhortiwgal.
• 2008 - Llysgennad Twristiaeth, gan Sefydliad Twristiaeth Portiwgal
• 2008 - Gwobr Rádio Clube/O Metro, yn y categori Diwylliant
• 2008 - Medal Vermeil gan Gymdeithas Celfyddydau, Gwyddorau a Llên Ffrainc
• 2008 - Enwebiad ar gyfer Gramadeg Lladinaidd yn y categori 'Albwm Gwerin Gorau' ar gyfer y CD 'Terra'.
  • Fe’i dewiswyd i gynrychioli Portiwgal ym mhrosiect 100 o ferched pwysicaf Ewrop.
• 2009 - Golden Globe ar gyfer y Perfformiwr Unigol Gorau.
• 2010 - Dyfarnwyd medal Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres iddi gan Frédéric Mitterrand, Gweinidog Diwylliant Ffrainc.^[5][6]
• 2018 - Enillodd Wobr Celf a Diwylliant Portiwgal a Sbaen