Llyn Celyn

Llyn Celyn

Math	cronfa ddŵr
Daearyddiaeth
Gwlad	Cymru
Cyfesurynnau	52.95°N 3.6939°W
Rheolir gan	Dŵr Cymru
Ffeiliau perthnasol ar Comin
[golygwch ar Wicidata]

Cronfa ddŵr fawr yw Llyn Celyn, a adeiladwyd ym 1961 drwy adeiladu argae ar draws Afon Tryweryn yng ngogledd Cymru. Mae'n gorwedd ar yr A4212 tua tair milltir i'r gorllewin o'r Bala, Gwynedd.

O ganlyniad i greu'r gronfa, boddwyd pentref Capel Celyn, rhywbeth fu'n achos llawer o ddicter yng Nghymru gyda llu o brotestiadau ac ymosodiadau â ffrwydron yn erbyn y gwaith adeiladu gan Owain Williams, Emyr Llewelyn, John Albert Jones ac eraill. Tyfodd Byddin Rhyddid Cymru a Mudiad Amddiffyn Cymru o'r gweithgareddau lled-filwrol hyn. Roedd y pentref yn un o gadarnleoedd y diwylliant Cymraeg, a bwriad y gronfa oedd cyflenwi dŵr i Lerpwl a'r cyffiniau yng ngogledd-orllewin Lloegr. Llwyddodd Cyngor Dinas Lerpwl i gael y ddeddf angenrheidiol trwy San Steffan er i 35 allan o 36 Aelod Seneddol Cymru bleidleisio yn erbyn y mesur. Bu hyn yn achos cynnydd sylweddol yn y gefnogaeth i Blaid Cymru. Yn Hydref 2005, cytunodd Cyngor Dinas Lerpwl i ymddiheuro'n gyhoeddus am y digwyddiad.

Adeiladwyd y gronfa i reoli llif Afon Dyfrdwy fel bod modd tynnu dŵr ohoni yn is i lawr. Mae dŵr yn cael ei ollwng o'r gronfa i Afon Tryweryn ac felly i Afon Dyfrdwy. Oherwydd fod modd rheoli'r llif, mae'r rhan o Afon Tryweryn islaw'r argae yn boblogaidd ar gyfer canŵio gan ymwelwyr.

Cymunedau Cymreig a ddinistrwyd
Cwm Tryweryn (1965) Capel Celyn Boddi Tryweryn Tri Tryweryn Ffermydd a foddwyd Llyn Celyn Cofiwch Dryweryn
Mynydd Epynt (1949) Mynydd Epynt Chwalfa Epynt
Cwm Elan (1893) Cwm Elan
Llanwddyn (1888) Llanwddyn Llyn Llanwddyn
WiciBrosiect Cymru
v t e

Yn 2020, cyflawnwyd archwiliad 10 mlynedd gan Beiriannydd Panel annibynnol ac erbyn 2024 cychwynwyd gwaith o greu gofer (neu 'gorlifan') argyfwng newydd, gan i beiriannwyr ragweld y gall wythnosau o law fod yn beryglus iawn.^[1]

• Owain Williams, Cysgod Tryweryn (Ail argraffiad: Gwasg Carreg Gwalch, 1995)