Dan y Don (panto)

Dan y Don

Enghraifft o'r canlynol	pantomeim, gwaith drama-gerdd
Crëwr	Cwmni Theatr Cymru
Dyddiad cynharaf	1973
Awdur	Ifor Wyn Williams
Gwlad	Cymru
Iaith	Cymraeg
Dyddiad cyhoeddi	heb ei chyhoeddi
Prif bwnc	Cantre'r Gwaelod
Cyfansoddwr	Ann Llwyd a Sue Roderick

Pantomeim Cymraeg gan Ifor Wyn Williams a gyflwynwyd gan Gwmni Theatr Cymru ym 1973 yw Dan Y Don. Cyfansoddwyd y caneuon gan Ann Llwyd a Susan Broderick [Sue Roderick].^[1]

"Mae gan y stori gysylltiad llac (yn ôl traddodiad pantomeim) â Chantref Gwaelod, y fro ledrithiol honno, sy'n gorwedd 'o dan y môr a'i donnau'. Yno mae'r ddau arwr digrif, Ianto a Nyff yn cael llawer o droeon rhyfedd a thrwstan yn nheyrnas brenin boliog, a'i frenhines ofnadwy o ddwyieithog, a thywysog ifanc sy'n dyheu am ei gariadferch landeg. Hefyd mae dwy dywysoges hagr, yn dwyn yr enwau swynol Tysanwedd a Moronwedd, cynllyniwr mileinig a'i was parod, môr-forwyn brydferth a physgod ac octopws llachar eu lliwiau sy'n gallu dawnsio."^[1]

• Brenin Garalong Hirgoes
• Fferi Nyff ^[2]
• Tywysog
• Rhianwen
• Tysanwedd - chwaer hyll
• Moronwedd - chwaer hyll
• Ianto
• Brenhines
• Esda
• 'Cynlluniwr mileinig'
• gwas yr uchod

Llwyfannwyd y panto am y tro cyntaf gan Gwmni Theatr Cymru ym 1973. Cyfarwyddwr Grey Evans ac Wilbert Lloyd Roberts; cynllunydd Martin Morley; cast:

• Brenin Garalong Hirgoes - Mici Plwm
• Fferi Nyff - Wynford Ellis Owen ^[2]
• Tywysog - Ian Saynor
• Rhianwen - Carole Hopkin^[1]
• Tysanwedd - Elliw Haf
• Moronwedd - Eirlys Hywel [Parri]
• Ianto - Dyfan Roberts
• Brenhines - Iona Banks
• Esda - Susan Broderick [Sue Roderick]
• 'Cynlluniwr mileinig' - Huw Tudor ^[1]
• gwas yr uchod - Grey Evans

Cafwyd adolygiad o'r pantomeim yn y North Wales Weekly News ym mis Chwefror 1974:

"Yn y prif rannau roedd Wynford Ellis Owen (Nyff), Dyfan Roberts (Ianto) gyda gwrthgyferbyniad rhwng ynni gwyllt Ianto a ffug-ddoethineb Nyff, gyda'i slogannau "Fol'na" a "Fel mae'n digwydd." Ceir portreadau ysmala hefyd gan Iona Banks fel y frenhines na fedr hi "standio" rhyw lawer yn Gymraeg nac yn Saesneg, a chan Mici Plwm fel y brenin tew a'i floeddiadau di-diwn. Mae Huw Tudor a Grey Evans gyda'u ffug fileindra, yn null traddodiad y pantomeim. Yn rhan bwysig Esda, mae Susan Broderick yn cyfuno personoliaeth dymunol; yr actorion Elliw Haf ac Eirlys Hywel oedd yn actio'r ddwy dywysoges aflunaidd. Y cyfarwyddwr oedd Grey Evans, a oedd hefyd mewn rol bychan ar y llwyfan."^[1]

"Fi oedd Y Brenin Garalong Hirgoes", medde Mici Plwm yn ei hunangofiant yn 2002; ^[3] "Rhyw fath o Neptiwn Cymraeg. Doedd dim angan gwallt na barf hir gosod arna'i gan fod y rheiny gen i eisoes [...] Hwn oedd ail neu drydydd panto Cwmni Theatr Cymru a doeddwn i ddim wedi cyfarfod â Wynff [Elllis Owen] cyn hynny. Ef oedd yn chwara rhan Fferi Nyff ac fe gliciodd y ddau ohonon ni o'r dechra. Roeddan ni'n tynnu ymlaen yn dda ac roedd ganddo ni rhyw rapport yn y stafell newid. Doedd ganddon ni ddim golygfeydd gyda'n gilydd ar y llwyfan ond fe ddaethon i ddallt ein gilydd yn dda. Ac, o siario stafell newid, fe ddaethon ni'n dipyn o fêts ac rwy'n dal yn ffrindiau efo fo, mwy nag erioed, hwyrach," ychwanegodd.^[3]

"Cymeriad Wynff oedd arwr mawr y sioe. Doedd ganddo fo ddim cymaint a hynny o linellau i'w llefaru, dim ond dod ar y Ilwyfan, cerdded o gwmpas a deud ambell 'air. Yn y stafell newid, lle bydden ni'n eistedd wrth ochr ein gilydd, fe fyddai rhyw fath o double act rhyngom, Wynff, hwyrach, yn clicio'i fysedd a minnau'n pasio'r colur. Roedd angan llawer o golur, yn enwedig un coch ar gyfer y minlliw. Beth oedd 'Fferi Nyff' oedd camgymeriad dewin: yn lle creu Tylwythen Deg bryderth roedd wedi creu'r Dylwythen Deg hyllaf bosib, yn gwisgo sgidiau mawr, cryfion".^[3]