Qazaqlar

Bu maqale iç bir devlet idaresine bağlı olmadan üküm sürgen köçebe, maceracı slavân tamırlı qavim aqqında.
Rusiyede yaşağan bir halq aqqında bu maqaleni oquy bilesiñiz — ruslar.
Qazahistanda yaşağan bir halq aqqında ise mında baqıñız — qazahlar

Qazaqlar (ukraince козаки - kozakı; rusça казаки - kazaki; lehçe kozacy, inglizce cossacks; qazaq — türk sözü, onıñ manası — sıñır adamı) - XV asırnıñ ortalarından soñ, Ukrainada ve Rusiyeniñ cenüp-ğarbiy betinde yaşağan, iç bir devlet idaresine bağlı olmadan üküm sürgen köçebe, maceracı slavân tamırlı qavim. Rus qazaqları dep de aytıla. Ukrain eñ belli ve efsaneviy qazaq — Mamay. Kerçekten de, Mamaynıñ kelecek nesilleri Ukraina qazaqlarınıñ şekillenüvinde iştirak ettiler.

Qazaqlarnıñ, bugünki Qazahistanda yaşağan musulman türkiy qazahlarnen alâqaları yoq. Qazaq, eski türk tilinde başına buyruq demek, "qazaq adam" bu manada qullanıla. Qazaqlarnıñ adı da mınavdan türegen.

Moldaviyadan Hazar deñizine qadar uzanğan keniş çöl bölgesiniñ künbatısında Lehistan ve Rusiyeden qaçqan hristian halqlar bar edi. Ükümdarlarnıñ buyruğını tanımay ediler. Çöller devlet idaresinde yaşamaq istemegenlerniñ vatanı edi. Qazaqlar ayatlarnıñ yağmanen sürdüre edi. Bu cenkâver qavim, Lev Tolstoynıñ yazğan "Qazaqlar", Nikolay Gogolniñ yazğan "Taras Bulba", Puşkinniñ "Pugaçov isyanı" ve "Kapitannıñ qızı" kibi roman ve ikâyelerge mevzu oldı.

Qırım Hanlığınıñ tarihında qazaqlar müim bir yerge saip edi. O vaqıttaki Ukraina topraqları Rusiye, Lehistan, Osmanlı Devleti ve Qırım Hanlığı arasında qalğan bir keçiş bölgesi edi. Qazaqlar bu memleketlernen bazı dost bazı duşman olıp yaşay edi. Olarnıñ eski bayraqlarında haçnen beraber olğan ay, yıldız timsalleri qazaqlarnıñ musulman ve hristian idarelerniñ arasında sıqışıp qalğanını köstere. 1648 senesi Özü qazaqlarınıñ ordusı Toğay beyniñ 4 biñ qırımtatar ile qoltutuvı neticesinde Sarı Suv (ukraince Жовті води) özeninde lehlerni yeñdi.

Qazaqlar üç balaban toplulıqqa ayrığan edi. Özü qazaqları ve ya Zaporog qazaqları Özü özeni bosağalarınıñ cenübinde; Don qazaqları Don özeni yalılarında; Terek qazaqları Terek özeni boylarında edi. Özü qazaqları Lehistanğa, digerleri Rusiye çarına bağlı ediler. Bu qazaq toplulıqlarınıñ eñ quvetlisi ve Qırım Hanlığı içün telüke yaratqanı bir getman idaresinde olğan Özü qazaqları edi. Özü qazaqları bugünki ukrainalılarnıñ atalarıdır.

XVIII asır başlarından soñ bütüninen Rusiye idaresine kirgen qazaqlar bu devletke qarşı mustaqilligini bir vaqıt qorudı. Lâkin çariçe II Yekaterina 1775-te Özü qazaqlarınıñ mustaqilligini yoq etti. Qazaqlarnıñ mustaqiliyetiniñ qollarından alınması bir çoq isyanğa sebep oldı, mınavlardan eñ namlısı 1774-teki Yemelyan Pugaçov ayaqlanması edi. Qazaqlar XX asırnıñ başında bolşevik Qızıl Orduğa qarşı Beyaz Ordunıñ qatında uruştı.