Pilipinas

Ang Republika sa Pilipinas (Tinagalog: Republika ng Pilipinas; Iningles: Republic of the Philippines: Español: República de Filipinas ) kun Pilipinas, nailhan usab isip "Mutya sa Sidlakang Kadagatan", mao'y usa ka gawasnong, soberanhong nasod sa habagatang-sidlakang Asya. Naa siya sa 1,210 km (750 mi) gikan sa dakong Asya ug may 7,641 ka pulo nga naghulma sa usa ka bahin sa Kapupud-ang Malayo. Ang Kapupud-an sa Pilipinas, nakit-an sa mga Portuges ug mga Katsila nga kuyog ni Kapitan Hernando de Magallanes niadtong 16 sa Marso, 1521. Pagka 27 sa Abril, 1565, ang mga mamumuntog sa pagpangulo ni Miguel Lopez de Legaspi nahiabot sa Sugbo, gikan sa Nueva Espanya, (Mexico). Pagkahuman sa pagmugna og gobyernong espanyol sa Manila adtong tuig 1571, ang kapupud-an gihimo nga ginsakpan sulod sa kapin og 300 ka tuig, sugod sa (1521 hangtod sa 1898).Gikan sa 1898 hangtod 1946, ang Pilipinas gipangulohan sa administrasyong Amerikano.^[1]

Dagway sa Yutang Pilipinas
Mount Pinatubo
Chocolate Hills in Bohol
El Nido in Palawan
Taal Volcano, ang labing gamay bulkan sa tibuuk kalibutan
Sierra Madre mountain range
Luzon tropical pine forests


Bandera	Sagisag

Motto: Maki-Dios, Maki-Tawo, Makikinaiyahan, ug Makinasod (Faithful to God, Humane, Nature caring, and Patriotic)

Nasodnong Awit: Lupang Hinirang (Yutang Hinigugma)

Kapital

Manila
14°35′ N 121°0′ E

Kinadak-ang dakbayan

Dakbayan sa Quezon

Opisyal nga (mga) pinulongan

Pinilipino, Iningles

Mga pinulongang rehiyonal:
Sinugboanon, Inilokano, Hiniligaynon, Binikol, Winaray, Kapampangan, Pangasinense, Kinaray-a, Maranao, Maguindanao, Tinausug

Gobyerno

Republika

Pangulo
Puli Pangulo

Bongbong Marcos
Sara Duterte

Independensiya

- nadeklara sa Espanya
Hunyo 12, 1898 (opisyal)

- giila sa Estados Unidos
Hulyo 4, 1946

Arya

- Katibuk-an 343,448 km² (ika-71)

Populasyon

- {{{population_estimate_year}}} {{{population_estimate}}} ({{{population_estimate_rank}}})

- Sensus sa 2020 109,035,343

- Densidad 363.45/km² (ika-37)

GDP (PPP) Banabana sa 2005

- Katibuk-an $409,445 milyon (ika-25)

- Per capita $4,770 (ika-107)

Kwarta Peso (PHP)

Sona sa oras UTC +8 (UTC+8)

- Summer (DST) (UTCk)

Internet TLD

.ph

Kodigong pangtawag +63

¹ Ubos sa Batakan-Balaod sa 1987, ang Pinilipino o Tinagalog ang mao'y nasodnong pinulongan, samtang ang Tinagalog ug Iningles ang mga opisyal nga pinulongan.

Ang mga rehiyonal nga mga pinulongan mao ang auksilar nga opisyal nga mga pinulongan sa ilang kaugalingong mga dapit.

Ang Kinatsila ug Arabiko walay opisyal nga status pero gigamit sa "boluntaryo ug opsyonal nga basis."

Ang Ingles nga bersiyon ning maong panid mahimo mong mahubad ngadto sa Binisayang Sinugboanon.

Etimolohiya

Panguna nga artikulo: Ngalan sa Pilipinas

Philip II sa Espanya Ang Espanyol nga maglalawig nga si Ruy López de Villalobos, sa iyang ekspedisyon kaniadtong 1542, ginganlan ang mga pulo sa Leyte ug Samar nga "Felipinas" sunod sa Philip II sa Espanya, nga kaniadto Prinsipe sa Asturias. Sa kadugayan ang ngalang "Las Islas Filipinas" gamiton aron masakop ang mga katsila sa Espanya sa kapuloan. Sa wala pa matukod ang pagmando sa Espanya, ang uban pang mga ngalan sama sa Islas del Poniente (Mga Pulo sa Kasadpan) ug ang ngalan ni Magellan alang sa mga pulo, San Lázaro, gigamit usab sa mga Katsila aron mag-refer sa mga pulo sa rehiyon.

Panahon sa Rebolusyong Pilipino, gipahayag sa Kongreso sa Malolos ang pagtukod sa República Filipina o sa Republika sa Pilipinas. Gikan sa panahon sa Spanish – American War (1898) ug ang Philippine – American War (1899–1902) hangtod sa Commonwealth period (1935–1946), ang mga awtoridad sa kolonyal nga Amerikano nagtawag sa nasud nga The Philippine Islands, usa ka hubad sa Spanish ngalan. Gisugdan sa Tinipong Bansa ang proseso sa pagbag-o sa pakisayran sa nasod gikan sa The Philippine Islands to The Philippines, partikular kung kini gihisgutan sa Philippine Autonomy Act o the Jones Law. Ang tibuuk nga titulo nga opisyal, ang Republika sa Pilipinas, giapil sa konstitusyon sa 1935 ingon ang ngalan sa umaabot nga makinaugalingnong bansa, gihisgutan usab kini sa tanan nga nagsunud nga mga pag-usab sa batakang balaod.

Gobyerno

Ang Pilipinas usa ka Republikanhon ug Demokratiko nga nasod. Ang systema sa pangobyerno niini giindig sa sistema sa Tinipong Bansa. May tulo ka dagkong sanga ang gobyerno sa Pilipinas: ang Ehikutiba (Executive), ang Lehislatiba (Legislative), ug ang Judisyal (Judiciary). Ang Ehikutiba girepresentaran sa Presidente sa Pilipinas, ang Lehislatiba sa Kongreso (Congress), ug ang Judisyal sa Kinahitas-ang Hukmanan (Supreme Court).

Ilalom sa Pamuno-nasod mao ang mga nagakalain-laing ahensya ug departamento sa kagamhanan sama sa Armed Forces of the Philippines (AFP), Bureau of Internal Revenue (BIR), Alintaga sa Halawom ug Lokal nga Kagamhan, Alintaga sa Katarong ug uban pa. Ang Ehikutiba ang naay responsibilid nga mupatoman sa mga balaod nga gi pasa sa Kongreso ug tanang programa sa gobyerno.

Ang Kongreso mao ang sanga sa kagamhanan nga responsable nga mopasa og nagakalain-laing balaodnon. Kini natunga sa duha ka lawas: ang Senado (Senate) ug ang Balay sa mga Tinugyanan (House of Representatives).

Ang Kinatas-ang Hukmanan (Supreme Court) mao ang ikatulo nga sanga sa gobyerno nga ang kaakohan mao ang pag-hubad sa balaod partikular ang Batakang Balaod sa nasod.

Heyograpiya

Ang Pilipinas may 7,107 ka isla. Kadagkoan ang Luzon ug Mindanao. Taliwala sa ila ang Kapupud-ang Kabisay-an, Mindoro, Palawan, Marinduque, Romblon, ug uban pa. Ang isla sa Luzon may tulo ka bukiranan: ang Kordilyera, ang Sierra Madre, ug ang Karabalyo. Ang Kordilyera ug ang Karabalyo didto sa Amihanang Luzon, ug ang Sierra Madre nag-agi gikan sa amihanan sa probinsya sa Cagayan hangtud sa tunga-tungang Probinsya Quezon. Didto sa Mindanao ang katas-ang bukid sa tibuok Pilipinas, ang Bukid Apo, sa Dakbayan sa Davao.

Ekonomiya

Sa Forbes Magazine, pang-84 ang Pilipinas sa talang Best Countries for Business tuig 2009.^[2]

Mga opisyal nga pinulongan

Tinagalog (isip Filipino) ang pugsanong gihimong nasodnong pinulongan. Duha ang pugsanong gihimong opisyal nga pinulongan: Iningles ug Tinagalog (ug sa una, Kinatsila). Adunay kapin sa 170 ka pinulongang lumad sa tibuok kapupud-an. Napulog duha niini mga nanag-unang pinulongan sa mga rehiyon: Sinugboanon, Iniloko, Hiligaynon, Bikol, Winaray, Kinapampangan, Panggasinan, Kinaray-a, Maguindanao, Maranao, Tinausug ug Tsinabakano.

Budaya

Ang budaya sa Pilipinas naimpluwensiya sa daghang nasod gikan sa Europa (Espanya), Latino America (Mehiko), Estados Unidos sa Amerika, Tsina, Islam, Hinduismo, etc.

Ang kustombre ug tradisyonales sa Pilipinas naimpluwensiyahan sa mga Espanyol.

Relihiyon

Mga Katoliko ang kadaghanan sa Pilipinas (83 porsento); Protestante (9 porsento); Islam (5 porsento); Budismo ug Hinduismo (3 porsento). Dunay mga 560 Ortodokso.^[3]