Nezakcij

Nezakcijum (lat. Nesactium, lokalizam: Vizače), najstariji je grad u Istri, poluostrvu u sjeverozapadnoj Hrvatskoj. Ostaci Nezakcijuma nalaze se u blizini sela Valtura, iznad zaliva desetak kilometara od Pule (nedaleko od aerodroma).

Prvi podaci o Nezakciju potječu iz antičkih pisanih izvora. Rimski historičar Livije u svom monumentalnom djelu Ab Urbe Condita, prilikom opisa rata između Rimljana i Histara koji se dogodio početkom II stoljeća p. n. e. pominje tri grada: Nesactium (glavni grad), Mutilla i Faveria.

Histri su bili poznati po izuzetno jakom otporu koji su pružili Rimljanima i kojima su nanijeli nekoliko poraza. Tek nakon što su Rimljani angažovali značajne dodatne snage Histri su poraženi a Nezakcijum porušen nakon herojske odbrane u kojoj je život izgubio i kralj Epulon. Mali broj preživjelih je bio zarobljen i pretvoren u roblje. Iako su Mutila i Faveria i nakon pada Nezakcijuma nastavili pružati otpor, nezavisnost Histara je bila izgubljena i ubrzo su bili romanizovani. Ova pobjeda je Rimljanima bila veoma značajna pa su je slavili dva dana.

Dakle, poslije opsade 177. godine p. n. e., Rimljani su porušili Nezakcijum, a na istom mjestu sagradili novi, s dobrom urbanističkom organizacijom. Na centralnom platou izgrađen je forum (centralni trg) tri hrama, prostrane terme i druge građevine javnog i privatnog karaktera. Na padinama se nalaze ostaci raskošnih privatnih građevina, a bogata nekropola pružala se duž ceste koja je iz Pula vodila u grad. Predmeti visoke umjetničke vrijednosti govore o zavidnom kulturnom dometu grada u rimsko vrijeme.

Postupnim slabljenjem rimske države dolazi do značajnih promjena: od antičkog municipija grad je pretvoren u kasnoantičko utvrđeno naselje. Prostorije raskošnih termi pretvorene su u stambene i ekonomske objekte, dok je južni dio tokom V stoljeća preuređen u dvije monumentalne kultne građevine. Prva, sjeverna i nešto veća, južna bazilika, su značajan prilog poznavanju starokršćanske arheologije.

Grad je preživio pad Rimske Imperije i razvoj kršćanstva, ali nije odolio barbarskim napadima početkom VII stoljeća.

Na jugoistočnim obroncima istarskog poluostrva, iznad zaliva Budava, ostali su kroz stoljeća sačuvani ostaci prahistorijskog, antičkog i kasnoantičkog grada. Ovaj lokalitet je danas svojevrstan arheološki park s konzerviranim arhitektonskim ostacima antičkog i kasnoantičkog doba. Stari grad je bio okružen s preko 800 m dugim zidom koji je otkriven i otkopan periodu između 1932. i 1934. godine. Ovaj odbrambeni zid potiče iz V stoljeća a bio je sagrađen tako da je pratio izgled terena.

Naselja poput Nezakcija, građena na dobro odabranim strateškim mjestima, nastala su tokom ranog bronzanog doba. Danas je u Istri poznato oko 330 gradina, od kojih je 29 bilo nastanjeno u i željezno doba. Stanovnici bronzanog doba bili su Indoevropljani, bez jasnijeg etničkog određenja. Tokom XII stoljeća bronzanodobni starosjedioci Istre i osnivači utvrđenih gradina najednom su nestali. Na velikom broju gradina život se jednostavno ugasio, dok se na na manjem broju nastavio.^[1]

Kultura polja sa urnama je kultura kasnoga bronzanog doba (XIII. do VIII. st. pne), nastala je na prostoru Podunavlja i jugoistočnih Alpa.^[2]

U XIII.vijeku iz Podunavlja i Panonije krenuli su prema Apeninskom i Balkanskom poluostrvu pokreti velike mase stanovništva, nosilaca ove kulture. Neki od tih pohoda bili su pljačkaški, drugi su imali karakter seoba i naseljavanja novih teritorija.^[3] Nosioci kulture polja sa urnama, potisnuli su (kao što je bio slučaj u Istri), ili su se nametnuli i miješali (kao što je bio slučaj na budućem japodskom prostoru), sa nosiocima kulture grobnih humki (tumula), koja se označava kao proto-ilirska i koji su naseljavali Istru od ranog bronzanog doba.^[2]

Osnovno obilježje ove kulture, po čemu je i dobila ime, je obred spaljivanja pokojnika i pohranjivanja pepela u zemljane urne, koje su se potom ukapale u zemljane rake. Dostigla je visoki nivo i u obradi bronze.^[4] Na samom ulazu u grad, između rimskih i prahistorijskih vrata, nalazila se bogata prahistorijska nekropola sa oko 250 grobova. Lokalni proizvodi i luksuzna uvezena roba povezuju Nezakcij i histarsku kulturu, čiji je ovo bio centar, s kulturama gotovo cijelog Sredozemlja i srednje Evrope.

Pronađene su keramičke urne i drugi predmeti od keramike i metala koji su kao prilog polagani u grobove.Nezakcijska nekropola spada u grupu 29 najznačajnijih nekropola u Istri te je i među bolje istraženima. Grobni prilozi odaju status i bogatstvo njezinih stanovnika, sa luksuznom uvoznom robom, kao što su lepeze iz Etrurije ili raskošne garniture za piće, grčki i apulski predmeti. Ovi predmeti jasno ukazuju na slojevitost naseljavanja i pokapanja od XI stoljeća p. n. e. do rimskog osvajanja.

U VI stoljeću p. n. e. u Nezakcijumu su se stvarali jedinstveni umjetnički predmeti u formi kamenih ploča i statua koji prikazuju likove životinja i ljudi. Većina ovih predmeta je otkrivena na groblju ali su neki, nažalost, kasnije korišteni i u druge svrhe. Civilizacija Histara se razvijala pod stalnim uticajem susjeda a na to ukazuje način izrade predmeta i stilizirani oblici kojim su ti predmeti ukrašavani. Osim toga, umjetnička vrijednost ovih predmeta jasno ukazuje na visoke kulturne domete Histara i ilustruje kako su se oni prilagodili svom kulturnom okruženju ali i dali novu vrijednost onome što su primili od susjeda.

U histarskom je društvu morao postojati vojničko- ratnički sloj, jer je u grobovima kao prilog pronađeno oružje.

Važan materijalni dokaz da Vizače predstavljaju ostatke grada sa značajnom prošlošću, predstavlja votivni (zavjetni) žrtvenik caru Gordijanu iz III stoljeća na kome se pominje Res Publica Nesactiensium.

Ispod jednog rimskog hrama pronađena je 1981. godine keramika čije porijeklo nije istarsko što ukazuje na moguće razvijenu trgovinu, odnosno, vjerovantnije, piratski plijen.

• Histri
• Epulon

• Stranica Arheološkog muzeja Istre
• Istra na internetu^{[mrtav link]}
• Livije: Ab urbe condita, XLI, 2, 4-16.
• Darko Darovec: Pregled istarske povijesti, Pula, 1996.
• Vodič Arheološkog muzeja Istre, Pula, 1986.

Commons ima datoteke na temu: Nezakcij