Manastir Tavna

Manastir Tavna je pravoslavni manastir u eparhiji zvorničko-tuzlanskoj. Proglašen je za nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine.^[1] Nalaze se u Tavni, dijelu naselja Banjica, u podnožju planine Majevice, 25 km jugozapadno od Bijeljine. Igumanija manastira od 2001. do 2023. bila je Marta Manojlović.^[2]

Prvi put se spominje 1548. godine. Narodno predanje, pripisuje njegov postanak vremenu Nemanjića, vremenu kralja Dragutina koji je upravljao ovim krajevima i bio poznatiji kao "sremski kralj". Tronoski i Pećki ljetopis govore da su ga podigli Dragutinovi sinovi Vladislav i Urošić. Današnja crkva manastira Tavne, sagrađena na mjestu prvobitne crkve, svakako je starija od crkava ostalih manastira ovog kraja: Ozrena, Liplja, Vozuće i Gostovića. Pominje se već u najranijim turskim poreskim defterima iz 1533. i 1548. godine, a od 1548. do 1586. pominje se izričito kao manastir.

Manastir Tavna je stradao za vrijeme osmanlijske vladavine, ali je bio obnovljen pod vodstvom hajduka. Narodno predanje obnovu pripisuje Starini Novaku, hajdukom harambaši iz druge polovine 16. vijeka i njegovom bratu Radivoju. Manastirska crkva bila je živopisana freskama vjerovatno početkom 17. vijeka, jer skromni ostaci fresaka mnogo podsjećaju na freske manastira Žitomislića i Ozrena, koje su rađene u periodu od 1608.-1609. godine.^[3]

Za vrijeme Karađorđevog ustanka (1804-1813) bio je iguman u Tavni Jefto (Jeftimije) Pljeco, čovjek sposoban i popularan. Kad je u Srbiji buknuo ustanak, pristadoše uz njega i mnogi Bosanci iz ovog kraja. Kad su Turci razbili ustanike, vratiše se bosanski ustanici u svoj kraj, ali pošto nisu smjeli da se vrate kućama, krili su se po obližnjim šumama i kao hajduci branili narod od turskog zuluma. Kad su ovi hajduci doznali da je u manastiru Tavni zasjeo neki haračlija Kitovnica i da od naroda uzima veliki porez, da sirotinju kinji i muči, udari jedna četa na manastir i pobije sve haračlije na čelu sa Kitovnicom. Tada Turci iz okolnih sela napadnu na manastir, opljačkaju ga i popale. Kaluđeri se razbjegnu. Bilo je to 1807. godine. Tek poslije ponovnog oslobođenja Srbije vratio se iguman Jefto i 1814. obnovio svoj manastir. Neimar je bio Toma Milosavljević. Međutim, uskoro je došlo novo stradanje manastira Tavna kada ga je porobio Osman paša. Tada kaluđeri nisu napuštali manastir, već odmah su pristupili njegovoj obnovi.

Manastir Tavna je tokom 18. i 19. vijeka bio vrlo značajno prosvijetno sjedište u kome su se mladići, koji bi išli za sveštenicki poziv, obrazovali. U ovoj školi su djeca učila sve do 1966. godine, kada je školstvo prešlo u državne ruke.

U vrijeme bosansko-hercegovačkog ustanka (1874. i 1875.) sklonila se u manastir jedna četa koja je poslije teških okršaja došla u manastir da vida svoje ranjenike. Doznavši to, Turci napadaju manastir, sasjeku zatečene ranjenike, manastir opljačkaju.

Između dva rata, manastir se dosta obnovio pod upravom arhimandrita Danila Bilbije. Ovdje su održana i dva velika sabora Hrišćanske zajednice za cijelu Patrijaršiju.

Drugi svjetski rat je donio najveće razaranje manastiru Tavni. Ustaše su u julu 1941. rastjerale i internirale kaluđere. Manastir je nekoliko puta bio bombardovan, a 1943. kada se u manastir sklonila jedna partizanska bolnica, ustaška vojska je zapalila konak. Tada je potpuno uništena biblioteka, stari spisi, a crkva je donekle očuvana. Najveća zrtva bio je Zdravko Jovačinović, koga su ustaše streljali na vratima manastira. Na njegovom grobu pise: ,,Ubijen 1943. od ustaške plave divizije čuvajući i braneći manastir.