Moreuz
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
Moreuz (ostali nazivi: tjesnac, prolaz, kanal, vrata) mjesto je u morima na kojima se dvije veće kopnene mase približavaju i stvaraju negdje širok, a negdje vrlo uzak morski prolaz. Moreuzi imaju (prije svega su imali u prošlosti) veliko strateško značenje za pomorski promet. Suprotno značenje ovom ima prevlaka.
Politički značaj
[uredi | uredi izvor]Moreuzi su još u starom vijeku bili, zbog svog strateškog značenja, vrlo poželjna područja. Njihovo posjedovanje moglo je dati veliku moć, pa su stoga često bili objekt političkih problema.
Danas je sporazumima sklopljenim na osnovu pomorskog prava međunarodno osigurano pravo neometanog tranzita kroz moreuze. Ovo pravo ne vrijedi kod prolaza između ostrva i kopna kad je ostrvo dio države od koje je odvojeno prolazom, ako s morske strane takvog ostrva postoji, u navigacijskom i hidrografskom smislu, jednako primjeren put otvorenim morem.
Primjeri značenja moreuza
[uredi | uredi izvor]
Bosfor i Dardaneli su u historiji bili često predmet velikih borbi. Pretpostavlja se, da je Trojanski rat vođen između ostalog i kako bi se prekinula kontrola Troje nad Dardanelima. Za vrijeme Kandijskog rata (za Kretu), Venecijanci su u 17. vijeku blokirali Dardanele, kako bi otežali snabdijevanje Osmanlijskog carstva, odnosno prije svega Istambula. Pitanje kontrole nad Bosforom i Dardanelima doprinijelo je 1914. vezivanju Osmanlijskog carstva uz Centralne sile. Tokom bitke na Galipolju, za vrijeme Prvog svjetskog rata, Osmanlijsko carstvo, koje je bilo pred raspadom, je uspješno odbranilo od sila Antante ovaj morski prolaz i izrazito važno strateško područje.
Radi kontrole morskog puta između Atlantskog okeana i Sredozemnog mora, Velika Britanija je zajedno s Holanđanima osvojila Gibraltar i 1830. stijene i grad proglasila krunskom kolonijom. Važnost Gibraltarskog prolaza je gradnjom Sueskog kanala još porasla, jer je slobodni prolaz Gibraltarom osiguravao pomorski put do britanske kolonije Indije.
Značajniji moreuzi, prolazi i vrata:
- Engleski kanal (sa Solentom, prolazom između Velike Britanije i ostrva Wighta) između Velike Britanije i Francuske
- Baltičko more, uključujući Kategat
- Öresund između danskog ostrva Sjællanda i švedske provincije Skåne
- Veliki Belt između danskih ostrva Fyn i Sjælland
- Mali Belt između Fyna i Jyllanda
- Fehmarnbelt između Fehrmarna i Lollanda
- Fehrmarnsund između Fehrmarna i njemačkog kopna
- Strelasund između Stralsunda i Rügena
- Atlantik - Norveško more
- Suðuroyarfjørður između Suðuroya i ostalih Farskih ostrva
- Mesinski prolaz između Kalabrije i Sicilije
- Sicilijanski moreuz između Sicilije i Tunisa
- Prolaz Bonifacio između Korzike i Sardinije
- Otrantska vrata između Apulije i Albanije
- Euriposov kanal između ostrva Eubeje i Atike (najuži morski moreuz na svijetu, 40 metara širine)
- Hormuški moreuz između
- Bab-el-Mandeb, veza s Adenskim zalivom
- Malajski prolaz između Sumatre i Malajskog poluostrva
- Johorski prolaz između Malajskog poluostrva i Singapura
- Sundski prolaz između Sumatre i Jave
- Lombočki prolaz između Balija i Lomboka
- Prolaz Torres između Nove Gvineje i Australije
- Bassov prolaz između Australije i Tasmanije
- Tihi okena - Arktički okean
- Beringov prolaz između Aljaske i Sibira
- Atlantik - Arktički okean
- Davisov prolaz između Kanade i Grenlanda, povezuje Labradorsko more s Baffinovim zalivom
- Naressov prolaz između Grenlanda i ostrva Ellesmere
