Islam u Evropi

Islam u Evropi nakon kršćanstva predstavlja drugu najbrojniju religiju među stanovnicima ovog kontinenta. Islam se na području Istočne Evrope javlja već u 7. vijeku, na području današnje Rusije a u 13. vijeku i na području Jugoistočne Evrope, odnosno današnje Bugarske. Tokom muslimanskog osvajanja Perzije, islam je po prvi put prodro u regione koji će kasnije postati dio Rusije. Osmanlijsko carstvo se proširilo u Evropu, osvajanjem i invazijom ogromnog dijela tadašnjeg Bizantijskog carstva tokom 14. i 15. vijeka.

Tokom perioda kada je Osmanlijsko carstvo bilo na vrhuncu moći, njegove evropske teritorije su se prostirale čitavom Jugoistočnom Evropom, dijelovima Istočne i Srednje Evrope. Opadanje moći ovog carstva, pogotovo nakon Balkanskih ratova i Prvog svjetskog rata, dovelo je do pada Osmanlijsko carstva 1922. godine i gubitka svih njegovih evropskih teritorija izuzev današnjeg dijela evropske Turske, Istočne Trakije.

Međutim, u dijelovima Balkana kao što je Bosna i Hercegovina, Albanija, Kosovo, Makedonija, Bugarska i Crna Gora postoje velike populacije domaćih, evropskih muslimana, koji u tim državama čine većinu ili značajnu manjinu.

S druge strane transkontinentalne države, kao što su Turska, Azerbejdžan i Kazahstan, imaju brojne muslimanske populacije. Ovakav slučaj je i u velikom području unutar Ruske Federacije, kao što su Sjeverni Kavkaz (Čečenija, Dagestan, Ingušetija, Kabardino-Balkarija, Karačajevo-Čerkezija, Stavropoljski kraj i Adigeja), Krim, Tatarstan, Baškortostan i Astrahanska oblast.

Krajem 20. i početkom 21. vijeka, značajan broj muslimana iz različitih dijelova svijeta je imigrirao u Evropu, najviše u njen zapadni dio. Procjenjuje se da je 2010. godine u Evropi živilo oko 44 miliona muslimana što je predstavljalo 6% od njenog ukupnog stanovništva, od toga u državama Evropska unija oko 19 miliona (3,8%).^[2]

S obzirom na vitalnost, uglavnom useljeničke muslimanske populacije, predviđa se da će do 2030. udio muslimanskog stanovništva u Evropi iznositi oko 8%. Pitanja vezana za politiku useljavanja muslimana u Evropu i ostvarivanju njihovih prava, koja su u tijesnoj vezi sa prakticiranjem islama, su često predmetom intenzivnih društvenih rasprava i u velikoj mjeri omiljena tema političkih kampanja pojedinih političkih stranaka i koalicija. Ovakve rasprave su se dodatno periodično intenzivirale događajima kao što su teroristički napadi ekstremnih islamista, afera sa karikaturama Poslanika Muhammeda, prvo u Danskoj a onda i u štampi drugih evropskih država, raspravama o zabrani i pokušaju zabrane nošenja odjevnih predmeta specifičnih za vjernike muslimane. Takvi događaji takođe su podstakli sve učestaliju raspravu o islamofobiji, stavovima prema muslimanima i populističkom radikalnom pravu.^[3]

Nakon pojave islama na Arabijskom poluostrvu, tokom kratkog vremenskog perioda osvojena je čitava Arabija, srušeno Perzijsko carstvo i osvojeni pojedini dijelovi Bizantijskog carstva. Prvi pokušaj osvajanja teritorija u južnom dijelu Evrope se desio još 652. godine kada su malobrojne arapske i berberske snage, u sklopu vojske Pravednog halifata izvršile invaziju ostrva Sicilija koja se nalazila pod kontrolom Bizantije. Značajniji prodori na evropsko tlo i osvajanja su se desila uspostavom Emevijskog halifata. Muslimansko osvajanje Južne Evrope počinje 711. godine kada trupe Tarika ibn Zijada prelaze Gibraltarski moreuz. Pobjedom nad vojskom Vizigotskog kraljevstva u bitci kod Guadalete iste godine, počinje proces Emevijskog osvajanja Španije, odnosno Pirinejskog poluostrva.

Novoosvojenu teritoriju muslimani su nazvali Andaluzija a u nekoliko narednih godina teritorija Andaluzije se proširila tako da je uključivala skoro cjelokupnu današnju Španiju i Portugal izuzev sjevernih visoravni Asturije, Kantabrije, Baskije, Navarre i nekoliko drugih mjesta zaštićenih teško prohodnim planinskim lancima.

Procjenjuje se da je Al-Andalus imao muslimansku većinu već u 10. vijeku nakon što je većina lokalnog stanovništva svojevoljno prešlo na islam.^[4] Taj period se poklopa sa periodom La Convivencia (Suživota) Iberijskog poluostrva kada su pripadnici sve tri religije (muslimani kršćani i jevreji) živjeli u relativnom miru a što se bitno razlikovalo od kasnijeg španskog i portugalskog perioda kada je usljed protjerivanja i prisilnog pokršćavanja katoličanstvo postalo jedina religija na poluostrvu. Također iz tog perioda proizilazi i zlatno doba jevrejske kulture u Španiji.

Kršćanska kontraofanziva poznata kao Rekonkvista započela je početkom 8. vijeka, kada su muslimanske snage uspjele da privremeno prodru u južnu Francusku. Kršćanske snage su polako počele ponovo osvajati razbijena područja Taifa kraljevstva Andaluzije. Muslimansko prisustvo na sjeveru Španije, posebno u Fraxinetu održalo se sve do 10. vijeka.^[5] Aglabidi osvojaju Siciliju nakon niza ekspedicija koje su trajale tokom perioda od 827. do 902. kada su posebno ugrozili Rim 846. godine. Sicilijski emirat je osnovan 831. godine a Arapi su držali južnu Italiju do 1072. godine kada su ih protjerali Normani. 1236. godine sve što je praktično ostalo od muslimanske Španije bila je južna provincija Granada.

Srušen od Abasida, svrgnuti emevijski halifa Abdurahman I pobjegao je iz Damaska 756. i ​​uspostavio nezavisni emirat u Kordobi. Njegova dinastija učvrstila je prisustvo islama u Andaluzu. Tokom vladavine Abdurahman I (822. – 852) Córdoba je postala jedan od najvećih i najvažnijih gradova u Evropi. Emevijska Španija postala je središte muslimanskog svijeta koje je konkuriralo muslimanskim gradovima Damasku i Bagdadu. Emiri iz Córdobe gradili su palače čime su odražavali povjerenje i vitalnost andaluzijskog islama, kovali novce, donijeli u Španiju luksuzne predmete s Istoka, pokrenuli ambiciozne projekte navodnjavanja i transformirali poljoprivredu, reproducirali stil i ceremoniju Abasidskog suda na Istoku kao i doprinjeli atmosferi da su poznati učenjaci, pjesnici i muzičari iz ostatka muslimanskog svijeta bili dobrodošli u ovom dijelu muslimanskog svijeta. Ali, najznačajniji utjecaj Emirata bio je njegov kulturni utjecaj na nemuslimansko lokalno stanovništvo. Elegantan arapski postao je omiljeni jezik obrazovanih muslimana, kršćana i židova, čitanje knjiga na arapskom brzo se širilo, a arapska romantika i poezija postali su izuzetno popularni. Popularnost književnog arapskog jezika bio je samo jedan od aspekata arabizacije kršćana Pirinejskog poluostrva koji je vodio ka tome da će savremenici populaciju pogođenu tim uticajem nazivati ​​Mozarapi (mozárabes na španskom odnosno moçárabes na portugalskom, od arapskog termina musta'rib što bi u prijevodu na bosanski jezik značilo poput Arapa ili "Arabizirani").

Böszörménya muslimani formirali su ranu zajednicu muslimana u Mađarskoj. Njihovo najveće naselje bilo je blizu današnjeg grada Orosháze u centralnom dijelu tadašnje mađarske kraljevine. U to vrijeme ovo naselje koje je u potpunosti bilo naseljeno muslimanima je vjerojatno bilo jedno od najvećih naselja u Kraljevini. Ovo i još nekoliko drugih muslimanskih naselja je uništeno, a njihovi stanovnici su masakrirani tokom invazije Mongola na Mađarsku 1241. godine.

Sredinom 7. vijeka, tokom muslimanskog osvajanja Perzije, islam se proširio na područja koja su kasnije postala dio Rusije.^[6] Postoje izveštaji o trgovinskim vezama između muslimana i Rusa, najvjerovatnije stanovnika baltičkog regiona koji su se probili prema Crnom moru kroz centralnu Rusiju. Tokom svog putovanja u Volšku Bugarsku u periodu od 921. do 922. godine, muslimanski putopisac Ibn Fadlan je posmatrao i proučavao norod Rus', tvrdeći da su neki prešli na islam. Veoma su skloni konzumaciji svinjskog mesa i mnogima od njih koji su postali muslimanima to mnogo nedostaje. Rus'i su također uživali u nabidhu, fermentiranom piću koje je Ibn Fadlan često spominjao kao dio dnevne ponude.^[7]

U prvoj polovini 13. vijeka Mongoli su započeli osvajanje Rusa, Volške Bugarske i Kumanije tj. tadašnje Kuman-Kipčačke konfederacije. Nakon podjele Mongolske imperije, istočnoevropski dio tog Mongolskog carstva postao je poznat kao Zlatna horda. Iako nisu izvorno bili muslimani, zapadni Mongoli su prihvatili islam kao svoju religiju u ranom 14. vijeku pod vladavinom Berke Kana, a kasnije je Uzbeg Kan islam uspostavio kao službenu religiju države. Velik dio populacije Zlatne Horde, uglavnom turkijskog govornog područja, kao i malobrojna mongolska aristokratija, postali su islamizirani (ako već nisu bili muslimani, poput Volških Bugara) i postali poznati Rusima i evropljanima kao Tatari. Više od polovine teritorije evropskog dijela sadašnje Rusije i Ukrajine^[8] bilo je pod vlašću muslimanskih Tatara i Turaka od 13. do 15. vijeka. Krimski kanat je postao vazalna država Oamnlijskog carstva 1475. godine i podvrgnuo se ostatku Velike horde 1502. godine. Ruski car Ivan Grozni osvoja Kazanjski kanat 1522. godine.