Budžet

Budžet (od starofran. bougette - mala kožna torba) se općenito smatra kao spisak svih planiranih prihoda i rashoda. Koncept budžeta je od izuzetne važnosti u mikroekonomiji, koja upotrebljava budžetsku liniju da ilustruje razmjenu između dva ili više ekonomska dobra. Drugim riječima, budžet je organizacioni plan izražen monetarnim terminima.

U ovom smislu, lični (ili porodični) budžet je prikaz svih izvora primanja, kao identifikacija svih troškova (izdataka), planiranih u svrhu izjednačavanja troškova primanjima.

Državni budžet je sumarni plan potencijalnih prihoda i rashoda vlade. U Bosni i Hercegovini, svi nivoi vlasti imaju svoje budžete, koje donosi zakonodavna vlast. U Federaciji BiH budžet je regulisan u skladu sa Zakonom o budžetima FBiH.^[1], a u Republici Srpskoj Zakonom o budžetskom sistemu RS.^[2] U SAD-u federalni budžet donosi Ministarstvo menadžmenta i budžeta te ga podnosi Kongresu na razmatranje. Po pravilu, zakonodavna vlast (Parlament, Kongres) vrši izmjene i korekcije prijedloga budžeta, te ga na kraju usvaja glasanjem. Budžet obično vrijedi za jednu fiskalnu godinu.^[3] U posljednje vrijeme, donose se budžeti za duži vremenski period, obično za 3-5 godina, ali koji nisu toliko detaljni kao jednogodišnji budžet. U većini evropskih zemalja, kao i u Bosni i Hercegovini, fiskalna godina se poklapa sa kalendarskom godinom (od 1. januara do 31. decembra), međutim u SAD-u budžet se donosi za period od 1. oktobra tekuće do 30. septembra naredne godine. Po američkim zakonima, svi niži nivoi vlasti moraju imati uravnotežen budžet, jedino federalni budžet smije iskazati deficit. U Ujedinjenom Kraljevstvu budžet priprema ministar finansija (Chancellor of the Exchequer), drugi najvažniji čovjek u vladi, te ga podnosi parlamentu, koji ga rijetko mijenja.

Budžet firme se također izrađuje godišnje. Sačinjavanje budžeta gotovo uvijek zahtjeva posebno zalaganje, te se smatra finansijskim planom za novu poslovnu godinu. Tradicionalno, finansijski odjeli su donosili budžete u većini firmi, dok danas uz pomoć IT tehnologije gotovo svi odjeli mogu doprinositi kreiranju svog dijela budžeta. Ako izvršenje plana tokom poslovne godine bude otprilike odgovoralo brojkama prikazanim u budžetu, smatra se da je firma uspješno ispunila svoje finansijske planove i postigla zadane ciljeve. Na drugoj strani, ako bude značajnih odstupanja od budžeta, to bi moglo dati signale upozorenja investitorima, te bi rezultat bilo smanjenje cijene dionica firme.

Postoje određeni principi kojih se pridržavaju svi učesnici u donošenju budžeta:

1. Princip potpunosti: Svi prihodi i rashodi se trebaju prikazati u budžetu. Globalno, ne smiju se na osnovu povećanih prihoda, izmišljati nepostojeći rashodi.
2. Princip jasnoće: Budžet mora biti jasno iskazan. Mora postojati podjela po osnovu funkcionalnosti, ekonomskih kodova, budžetskih korisnika i slično.
3. Princip jedinstvenosti: Svi prihodi i rashodi se moraju prikazati na jedinstven način.
4. Princip tačnosti: Prihodi i rashodi moraju tačno odgovarati predviđenim vrijednostima. Da bi se isključile manipulacije, prikupljaju se informacije sa terena, od poreskih ispostava, zavoda za statistiku i dr.
5. Princip prethodnosti: Budžet se mora donijeti prije nastupanja perioda za koji se donosi. Ako se to ne desi, mora postojati rezervni plan (privremeno finansiranje) koji će vrijediti dok se ne usvoji budžet. Po zakonu, u BiH se svi budžeti moraju donijeti najkasnije do 31. marta tekuće godine.
6. Princip otvorenosti: Sve debate i diskusije oko donošenja budžeta moraju biti javne.

Budžetska linija reflektira sve moguće kombinacije dvije robe koje mogu biti nabavljene, u zavisnosti od njihovih cijena i budžeta potrošaća.

Najkraće, smisao budžetiranja je da:

1. Omogući predviđanje prihoda i rashoda, to jest, da konstruira model finansiranja poslovanja pravnog lica i pokaže mogućnosti provođenja određenih strategija, događaja i planova.
2. Omogući poređenje stvarno napravljenih rashoda i prihoda, te ih izmjeri u odnosu na predviđanja.

• Uvod u sistem javnog budžeta u Njemačkoj (de)(pdf)
• Prikaz nastanka budžeta (de)
• Performance Budgeting: Linking Funding and Results, Marc Robinson (ed.), IMF, 2007 (en)
• From Line-item to Program Budgeting, John Kim, Seoul, 2007 (en)
• Spisak zemalja po budžetima 2007

Commons ima datoteke na temu: Budžet