Badenska kultura
Badenska kultura je eneolitska kultura koja je od 3600. do 2800. godine pne, bila rasprostranjena u srednjoj i jugoistočnoj Evropi.[1] Smatra se dijelom jednog mnogo većeg arheološkog kompleksa koji uključuje kulture na ušću Dunava (Ezero kultura-Černavoda III) i Troade)[2]. U kurganskoj hipotezi Marije Gimbutas,[3] badenska kultura se smatra indoevropeiziranom.[4]
Rasprostranjenost i istraživanja
[uredi | uredi izvor]Njeni materijalni ostaci najčešći su u Moravskoj, Mađarskoj, Slovačkoj i istočnoj Austriji, i djelimično u Njemačkoj i Švicarskoj, sjevernoj Hrvatskoj i sjevernoj Srbiji.
Badensku kulturu nazvao je prema mjestu Baden kod Beča austrijski historičar Oswald Menghin. Prvu monografiju napisao je 1956. godine J. Banner.[5]
Hronologija
[uredi | uredi izvor]Badenska kultura razvija se u zapadnokarpatskoj dolini iz kasne lenđelske kulture. Postoji nekoliko teorija o njenom porijeklu: Němejcová-Pavuková podržava poligenetsko porijeklo, uključujući i jugoistočne elemente prenijete iz bugarske ezero-kulture ranog bronzanog doba (Ezero, slojevi XIII-VII) i kulturu ČernavodaIII/Cotofeni. Prema Ecsedy, badenska kultura otprilike je istovremena s ranoheladskim periodom (EH II) u Tesaliji, prema Parzinger sa slojem IV nalazišta Sitagroi. Baden je otprilike istovremen s kasnom kulturom polja sa žarama i ranom kulturom vrpčaste keramike. Poznate su sljedeće faze ove kulture: Balaton-Lasinja (lasinjska kultura), Baden-Boleráz, postboleráz (rani, Fonyod/Tekovský Hrádok, i kasni, Červený Hrádok/Szeghalom-Dioér prema Veri Němejcovoj-Pavukovoj), te klasični Baden.
Naselja
[uredi | uredi izvor]Sastojala su se od zemunica i poluzemunica. Posepenim prelaskom na poljoprivredu, nomadski način života se postepeno napušta. Grade se naselja na visokim obalama rijeka ili na manjim uzvišenjima u ravničarskim oblastima, bez utvrđenja. Grade se veće nadzemne kuće, sa više prostorija i sa više faza obnavljanja i rekonstrukcije.[6]
Keramika
[uredi | uredi izvor]Osnovno obilježje keramike su sjajno i crno polirane površine. Prisutne su šolje sa lukovičastim recipientom, bikonične zdjele, elipsoidne posude (Fischbutte), vretenaste i kruškolike amfore, vrčevi s visokim trakastim drškom i izduljenim cilindričnim vratom i čitav niz novih varijanata pehara i šolja. Ukrašavaju se motivom urezane zvijezde, a na dubljim posudama nalazi se ornament riblje kosti itd. Ukrasi su izrađivani urezivanjem, ubadanjem ili plitkim kanelurama, a kasnije i bijela inkrustacija. Antropomorfna plastika pojavljuje se samo u ranoj fazi kulture dok kasnije potpuno iščezava.[7]
Pokapanje
[uredi | uredi izvor]Poznati su i paljevinski i kosturni ukopi. U Slovačkoj i Mađarskoj, spaljeni ostaci obično su stavljani u antropomorfne žare (Slána, Ózd-Center). U mjestu Nitriansky Hrádok pronađena je i skupna grobnica. Također je pokapana i stoka. Do sada je jedino poznato groblje rane faze Boleráz u mjestu Pilismárot u Mađarskoj koji je sadržavao nekoliko primjeraka keramike ukrašene brazdastim urezivanjem.
Ekonomija
[uredi | uredi izvor]Nomadsko badensko stanovništvo bavilo se prvenstveno stočarstvom (svinje, koze) i djelimično poljoprivreda u početku, kasnije sve više. Badenska kultura jedna je od najranijih u srednjoj Europi koja poznaju kola s točkovima. Sama kola još nisu arheološki pronađena, ali postoje ukopi parova goveda za koje se smatra da su vukli kola. Također je poznato mnogo keramičkih modela kola na četiri točka.
U proizvodnji bakarnih predmeta takođe se pojavljuju novi oblici među kojima su karakteristične velike masivne krstaste sjekire i sjekire sa jednim sječivom i cjevastim dodatkom.
Lista eneolitskih kultura
[uredi | uredi izvor]| Jamna | Ruske stepe | 3300 pne | 2600 pne | |
| Vrpčasta keramika | Evropa | 2900 pne | 2350 pne | |
| Baden | Srednja Evropa | 3600 | 2800 | |
| Amfore | Evropa | 3400 pne | 2800 pne | |
| Kostolac | Podunavlje, Balkan | 3250 | 3000 | |
| Vučedol[8] | Podunavlje, Balkan | 3000 | 2400 | |
| Zvonasti pehari | Širom Evrope | 2800 | 1800 |
Izvori
[uredi | uredi izvor]- J. P. Mallory, "Baden Culture", Encyclopedia of Indo-European Culture, Fitzroy Dearborn, 1997.
- Dimitrijević, Težak-Gregl, Majnarić-Pandžić, poglavlje "Badenska kultura" (u knjizi "Prapovijest"), Zagreb 1998.
Reference
[uredi | uredi izvor]- ^ "Neolitsko doba, Strana 16". Arheološki leksikon -Zemaljski muzej, Sarajevo. Pristupljeno 9. 2. 2019.
- ^ "Nikola Tasić - Eneolitske kulture centralnog i zapadnog Balkana". Beograd, 1995. Pristupljeno 9. 2. 2019.
- ^ Gimbutas, Marija (1997). Kurganska kultura i Indo-evropeizacija Evrope. Institute for the Study of Man. str. 316.
- ^ Aleksandar Bulatović - Posljedice kulturne interakcije na etničke promjene
- ^ Badenska kultura
- ^ Badenska kultura
- ^ Hrvatska enciklopedija - Badenska kultura
- ^ "Amra Terzić: Vučedolska kultura u Bosni i Hercegovini". Katedra za arheologiju, Filo zofski fakultet Sarajevo , Sarajevo, 2012. Pristupljeno 9. 2. 2017.
