Molibden

E-pad pell e voe ar molibdenit droukvesket gant ar grafit (an daou a c'hall servijout da zuañ ur gorread ha da lardigenniñ) ha gant kailh plom (PbS, anvet galen), evel m'en diskouez e anv Μόλυβδος molubdos, a dalvez "plom" en henc'hresianeg.
Kavet ez eus bet ur c'hleze japanat bet goveliet e 1330 diwar ur c'hendeuzad molibden ha dir, hogen kollet e voe an dro-vicher^[2].
E 1754 e voe echuet gant an droukkemer pa voe prouet ne oa plom ebet er molibdenit gant ar c'himiour svedat Bengt Andersson Qvist.
E 1778 e voe kadarnaet gant ur c'himiour svedat all, Carl Wilhelm Scheele e anv, n'eo ar molibdenit na grafit na galen ; un elfenn nevez e oa er c'hailh-se neuze, a anvas molybdenum hag a voe hiniennekaet gant ar c'himiour svedat Peter Jacob Hjelm e 1781 a-drugarez da garbon ha da eoul lin.

Adal 600°C e vez oksidet ar molibden, a ro trioksid molibden MoO₃ neuze, hag e 2 615 °C e teuz.
Setu amañ perzhioù pennañ ar molibden :^[3]

• div wezh nebeutoc'h eget dir e koeñv pa vez lakaet e gwrezverkoù uhel ;
• mat eo da dreuzkas an tredan hag ar wrez ;
• solutoc'h eget an dir eo ;
• kalet e chom er wrez < 2 615 °C ;
• kalet a-walc'h hag orjalennus a-walc'h e chom da 25 °C ;
• uhel eo e zouester (10,2 g/cm³).

Bez' ez anavezer 35 izotop, eus ⁸³Mo betek ¹¹⁷Mo. Seizh anezho a gaver en natur : ⁹²Mo, ⁹⁴Mo, ⁹⁵Mo, ⁹⁶Mo, ⁹⁷Mo, ⁹⁸Mo ha ¹⁰⁰Mo, an hini diwezhañ-mañ o vezañ distabil — da izotopoù an niobiom, ar ruteniom pe an teknetiom e tro izotopoù distabil ar molibden.
⁹⁸Mo eo an izotop paotañ (24,14 % eus ar molibden).

E 1906 ez embannas ar fizikour amerikan William David Coolidge un doare da lakaat ar molibden da vezañ orjalennus, da lavaret eo e c'halljer e astenn hep na dorrje, ar pezh a voe arveret er fornioù uhelwreverk hag el lampoù dre gannder.
E-pad ar Brezel-bed kentañ e voe implijet kalz molibden da fardañ hobregonoù evit an tankoù, hag evit erlec'hiañ ar wolfram en dir — an arver diwezhañ-mañ a voe graet ivez e-pad an Eil brezel-bed.

War-dro 87 % eus ar molibden a voe kenderc'het e 2011 zo aet da fardañ kendeuzadoù — evit an dir peurliesañ, ar peurrest o vont d'ar gimiezh c'hreantel^[4],[5].
En abeg d'e berzhioù e gwrezverkoù uhel e vez arveret er fardañ hobregonoù, kirri-nij, en tredanerezh, er c'hefluskerioù hag el lampoù.
Abalamour ma'z eo marc'hadmatoc'h e vez ar molibden lakaet da erlec'hiañ ar wolfram c'hoazh hiziv an deiz.
Evel danvez-strujañ ez implijer poultr molibden (war ar c'haol-fleur da skouer)^[6].

Peogwir e kaver molibden a-builh n'eus ket bet klasket erlec'hiadoù dezhañ, hogen rakwelet ez eus un nebeud elfennoù all a c'hallje kemer e lec'h er greanterezh : krom, vanadiom, niobiom ha bor er c'henaozadoù dir ; wolfram e dir an ostilhoù ; grafit, wolfram ha tantalom er fornioù tredan uhelwrezverk ; krom, kadmiom ha kenaozadoù karbon da fardañ liv melen-ruz.