Bismut
Un elfenn gimiek eo ar bismut ; Bi eo e arouez kimiek, 83 e niver atomek ha 208,98 e dolz atomek. Ur metal paour eo, par d'an arsenik ha d'ar stibiom.
| ||||
|---|---|---|---|---|
| Plom – Bismut – Poloniom | ||||
| ||||
| Perzhioù hollek | ||||
| Niver atomek | 83 | |||
| Rummad kimiek | Metaloù paour | |||
| Strollad | 15 | |||
| Trovezh | 6 | |||
| Bloc'h | p | |||
| Tolz atomek | 208,98040 | |||
| Aozadur elektronek | ||||
| [Xe] 4f14 5d10 6s2 6p3 | ||||
| Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 18, 5 | ||||
 | ||||
| Perzhioù atomek | ||||
| Niver oksidadur | +3 (Oksidenn drenkennek skañv) | |||
| Tredanleiegezh | 1,90 (Skeul Linus Pauling) | |||
| Gremmoù ionadur | 1 : 702,943 kJ/mol 2 : 1 611,593 kJ/mol 3 : 2 466,163 kJ/mol 4 : 4 370,782 kJ/mol 5 : 5 403,174 kJ/mol 5 : 8 519,648 kJ/mol | |||
| Skin atomek | 207 pm | |||
| Skin kenamsav | 150 pm | |||
| Skin Van der Vaals | 207 pm | |||
| Perzhioù fizikel | ||||
| Arvez | Kaled | |||
| Douester (≈20 °C) | 9 803 g/cm3 | |||
| Teuzverk | 271,406 °C | |||
| Bervverk | 1 564 °C | |||
| Tredanharzusted | 129 nΩ•m (e 20 °C) | |||
| Neuz an elfenn | ||||
 | ||||
| ||||
Istor
kemmañE dibenn ar XIVvet kantved pe e deroù ar XVvet kantved e voe kavet ar bismut, gant un alkimiour dianav. Pelloc'h er XVvet kantved e voe kendeuzet ar bismut gant plom da fardañ arouezennoù-moullañ ; boestoùigoù evit ar bravigoù a voe graet gant ar c'hendeuzad-se ivez.
Dre m'eo pounner hag aes da deuziñ e veze droukvesket ar bismut gant ar plom alies.
E 1546 ez embannas ar skiantour sakson Georg Pawer (Georgius Agricola) en e levr De Natura Fossilium e vije daou vetal eus ar bismut hag ar plom[1], ar pezh a voe skrivet adarre gant an apotiker prusian a orin polonat Caspar Neumann e deroù ar XVIIvet kantved, ha prouet e 1753 gant ar c'himiour gall Claude-François Geoffroy dre e hiniennekaat a-douez ar plom[2].
An anv
kemmañBisemutum e oa ar stumm latin bet skrivet gant Georgius Agricola e 1530, hep mar diwar e droidigezh eus un termen teknikel bet arveret gant micherourien ar mengleuzioù. Bismuth, Wis(s)muth e oa ganto, marteze eus Weiß Mass, "tolz gwenn"[3].
Kenderc'hadur
kemmañBismut zo bet kavet e dornell arem un tumi, ur gontell he lavnenn hanter-ront a veze implijet gant Inkaed Machu Pikchu war-dro ar XVvet kantved ; 18 % a vismut kendeuzet gant staen zo aet da ober an arem-se. Dre ma n'eus bet kavet mengleuz ebet e kreder e kavent bismut glan en natur[4].
War-dro div wezh muioc'h a vismut eget a aour a gaver en douar, e kailhoù bismutinit Bi2S3 ha bismit Bi2O3 pergen.
Estreget mengleuzioù zo, pa c'haller kenderc'hañ bismut dre buraat kailhoù plom, kouevr, staen, molibden pe c'hoazh wolfram.
| Kementad (t) | Dregantad | |
|---|---|---|
| Sina | 6 000 | 70,58 |
| Perou | 1 100 | 13 |
| Mec'hiko | 1 000 | 11,8 |
| Bolivia | 100 | 1,2 |
| Kanada | 100 | 1,2 |
| Sammad ar 5 Stad | 8 300 | 97,78 |
| Broioù all | 200 | 2,22 |
| Sammad er bed | 8 500 | 100,0 |
Perzhioù
kemmañUr metal liv an argant un arliv roz dezhañ eo ar bismut. Liesliv e teu pa vez lezet en aer, pep strinkenn o teuler ul liv dibar hervez tevder ar gwiskad oksidenn a zo warni. Puzuilh eo, hag aes da valañ.
An danvez disgwarellekañ eo ar bismut : pa vez lakaet en ur gwarellvaez e krou un enep-gwarellvaez.
Evel an dour H2O ez eo douesoc'h ar bismut en e stumm dourek eget en e stumm kalet.
Kimiek
kemmañStabil e chom ar bismut en aer mouest pe sec'h en 20 °C ; ur flammenn c'hlas ha moged melen a zeu anezhañ pa vez lakaet da zeviñ en oksigen.
Izotopoù
kemmañ| Izotop | % en natur | Hanter-vuhez |
|---|---|---|
| 207Bi | kevanaozet | 31,55 bloavezh |
| 208Bi | kevanaozet | 3,68 x 105 bloavezh |
| 209Bi | 100 | 1,90 x 1019 bloavezh |
| 210Bi | louc'hoù | 5,012 devezh |
Arver
kemmañ- • Is-salikilat bismut C7H5BiO4 a implijer da bareañ kleñvedoù ar benvegad koazhañ : darc'hoal, heugennoù, trenkter ar stomog.
- • Nitrat bismut Bi(NO3)3.5H2O a gaver ivez el louzoù da bareañ an devadennoù.
- • Kendeuzadoù bismut-galliom, -indiom, -kadmiom, -plom, stibiom ha -staen a implijer da fardañ teuzelloù.
- • Bi2Te3 a implijer evel ledreüzenn.
- • Erlec'hiañ ouzh ar plom er rouedadoù a gas dour da evañ (tuellennoù, rañvelloù, joentroù), ar plom o vezañ pistrius evit mab-den.
- • Un nebeud bismut e-lec'h plom a lakaer en dir evit ma vije aesoc'h da labourat ; ur meskaj plom ha bismuth (0,6 % eus pep metal) a vez lakaet en aluminiom evit an hevelep abeg.
- • Gwelloc'h eo ar meskaj bismut-plom eget ar plom e-unan evit lenkraat ar mekanikoù.
- • Neud bismut a implijer e gwrezdaouadoù.
- • Evel trelosker da fardañ edañvoù akrilek ez arverer ar bismut ivez.
- • E gwrezvekoù izel e teuz ar meskaj bismut-staen-kadmiom, setu e vez implijet en dinoerioù-tan hag en ardivinkoù emgefreek da lazhañ an tan.
- • Ur c'hendeuzad bismut-zink a vez arveret bremañ evit galvaniegañ metaloù a-benn o gwareziñ diouzh an daskrignerezh.
- • Bismuth a vesker gant staen da fardañ soudeür.
Notennoù
kemmañ- ↑ De Natura Fossilium, levrenn VIII, p. 179 Liamm oberiant 23 KZU 12
- ↑ Gallica (fr) Liamm oberiant 23 KZU 12
- ↑ Online Etymology Dictionary (en) Liamm oberiant 23 KZU 12
- ↑ Science niv. 223/4636 - 10/02/1084 (en) Liamm oberiant 23 KZU 12
- ↑ USGS
Daveennoù
kemmañ- American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
- Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
- Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
- DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
- EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
- Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
- ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
- HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
- Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
- LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
- Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
- STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
- Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
| Kimiezh | Elfennoù kimiek |
|---|
|
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv •
Taolenn beriodek |