Republik Poblel Mongolia

Krogit e-barzh !
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ. 

Бугд Найрамдах Монгол Ард Улс Republik Poblel Mongolia
← 1924 – 1992 →
Banniel ardamezioù
Kartenn Republik Poblel Mongolia e 1985
Kêr-benn	Dianav
Yezh(où)	Mongoleg
Gouarnamant	Stad Sokialour
Ministr Kentañ	Punsalmaagiin Ochirbat
Istor
- Krouet	24 a viz du 1924
- Aet da get	12 a viz c'hwevrer 1992
Gorread	1 564 116 km2 603 909 sq mi

Ur stad sokialour e Kreiz Azia e oa Republik Poblel Mongolia (mongoleg: Бугд Найрамдах Монгол Ард Улс, pe БНМАУ dre ziverrañ), krouet ma voe e 1924 ha diskaret e 1992, erlec'hiet gant Mongolia hiziv. Staliet e oa bet war lodenn an douaroù m'emañ ar Vongoled o chom warno : Mongolia an Diabarzh, ha tiriadoù nes.

Pennad istorel pennañ : Istor ar Vongolia

Dindan veli Sina e kouezhas Mongolia an Diavaezh etre 1758 ha 1911, pa oa tierniezh mandchou Qing o ren. E penn an XX^vet kantved e krogas ar gouarnamant sinat da drevadenniñ lodennoù ar vro, koulz ha ma rae e Mongolia an Diabarzh evit o enframmañ muioc'h e-barzh o impalaeriezh. Noblañs ar Vongoled a glaskas kaout harp Impalaeriezh Rusia hag bet en doe promesaoù an dileuriadur kaset da lez ar Tsar e miz Eost 1911. Pa oant distroet e tarzhas Dispac'h Sina hag e voe didronet an Tierniezh Qing. E miz Kerzu 1911 e voe diskaret aotrouniezh ar gouarnour Qing, Amban, ha lakaet en e blas, Jebtsundamba Khutuktu, evel Khan Bogd Mongolia. Ne c'hellas ket ar riez nevez stagañ Mongolia an Diabarzh outañ, pa oa ar bastell-vro-se hep nerzh milourel, pa ne voe ket roet un asant gant darn he fennadurezhioù, ha pa oa un emglev kuzh etre Sinaiz ha Rusianed en he c'heñver.

Gant harp Rusia e tisklêrias Khaniezh Mongolia e dishualded diouzh Republik nevez Sina e 1911 ha rediet e voe Sina gant Rusia da sinañ emglev Khiagt (1915) da anzav emrenerezh ar vro-se, met sañset dindan veli Sina atav. Torret e oa bet an emglev-se pa oa bet torret an darempredoù etre Republik Poblel Sina hag an Unaniezh Soviedel.

Etre 1911 ha 1919 e vanas Mongolia feal da Rusia, daoust d'an trubuilhoù savet diwar ar C'hentañ Brezel-Bed ha d'ar c'hudennoù e diabarzh ar vro ha da geñver Dispac'h Rusia. War wanaat ec'h eas levezon Rusia erfin hag e teuas Sina a-benn d'en em adstaliañ endro ha kaset e oa bet eno arme Sina e 1919.

Ur wezh bet skarzhet Sinaiz diouzh Ourga (bremañ Ulaanbaatar), kêrbenn ar vro, gant Roman von Ungern-Sternberg, e tisklêrias Mongolia e dishualded diouzh Sina evit an eil gwezh d'an 13 a viz Meurzh 1921. Goude ma oa bet trec'h Soviediz war an Arme Gwenn ha war bagadoù Sternberg er penn-kentañ eus ar bloavezhioù 1920 ha da heul aloubadeg Ourga e miz Mezheven 1921 e teuas Moskov da gaout ar muiañ a bouez war Mongolia adarre.

Diskêriet e oa bet Republik Poblel Mongolia d'ar 25 a viz Du 1924, levezonet-don gant Strollad Dispac'hel Pobl Mongolia (SDPM).

War gadarnaat a rae ar gouarnamant sokialour etre 1925 ha 1928 daoust d'ur stourm diabarzh etre ar re hag a save a-du gant URSS diouzh un tu hag ar re a felle dezhe muioc'h a emrenerezh diouzh an tu all.

E 1936 e teuas C'horloogiyn Tchoybalsan da vezañ penn ar Strollad dispac'hel gant skoazell ar Soviediz. Harzhet ha barnet d'ar marv e oa bet, Peljidiyn Genden, bet Kentañ-Ministr en e raok, a-gevred gant ar re a oa bet a-du gant e bolitikerezh emrenerezh. Marksour-leninour-rik oa Tchoybalsan hag heuliañ a rae linennoù stur an Unaniezh Soviedel renet gant Stalin. Dont a reas a-benn d'ar mare-se SDPM d'en em ober da vat gant ar Strollad hag ar gouarnamant.

Koulskoude e voe savet nebeudig-tre a industriezh pa vane kazi holl pinvidigezhioù ar vro e kerz an noblañs hag ar savadurioù relijiel.

Ne oa ket SDPM kalz a vrud vat gant ar boblañs dre vras hag a vanas feal da bennoù ar meuriadoù lec'hel. O klask adsevel an ekonomiezh buan-ha-buan e klaskas ar gouarnamant tagañ an daou renkad pouezusañ er vro: an noblañs diouzh un tu hag ar savadurioù relijiel d'an tu all hag er bloavezhioù 1930 e oa bet distrujet meur a manati ha lazhet e oa bet 10.00 a dud, dreist-holl boudisted lamaisted hag adsavadurioù enep-komunour a oa dre ar vro a-bezh d'ar mare-se.

Da geñver an Eil Brezel Bed ha rak aon e teufe Japan da argadiñ ar vevenn etre Mongolia ha Mandjouria e tivizas URSS cheñch penn d'ar vazh hag e klaskas kreñvaat an ekonomiezh hasevel live an difenn. Trec'h e oa bet Soviediz ha Mongoliz en hañv 1939 war Japaniz bet aloubet reter Mongolia gante ha sinet e oa bet un arsav kenetreze en diskar-amzer. Da diwezh 1945 e talvezas Mongolia evit ma c'hellas an Unaniezh Soviedel dont a-benn gant arme Japan.

Mervel a reas Tchoybalsan e Moskov e 1952 ha kemer e blas a reas Yumjaagiyn Tsedenbal, feal eñ ivez da bolitikerezh Rusia. Goude ma savas Nikita C'hrouchtchov a-enep politikerezh Stalin e reas gouarnamant Mongolia heñvel e-keñver Tchoybalsan e 1956.

Gant Mikhail Gorbatchev ouzh ar stern e URSS e oa bet lakaet e pleustr e bolitikerezhioù anvet perestroika ha glasnost ha levezonet e oa bet gante Mongolia diouzh e du ivez. Da heul manifestadegoù meur er goañv 1990 e krogas ar Strollad dispac'hel poblel da digeriñ un tammig ar leviadurezh.

E miz Meurzh 1990 e roas Burev politikel (Politburo) Strollad Dispac'hel Pobl Mongolia e dilez hag e miz Mae e oa bet kemmet ar bonnreizh o tennet ar melladoù a embanne e ranke ar strollad bezañ e penn ar vro evit he merañ, o tigeriñ al leviadurezh da strolladoù all hag o tivizout e oa ret kaout ur Prezidant e penn ar Stad.

D'an 29 a viz Mezheven 1990 e oa bet dalc'het dilennadegoù liestrolladel ha dieub evit ar wezh kentañ e Mongolia. Mont a reas ar maout gant Strollad Dispac'hel Pobl Mongolia (SDPM) gant 85% eus ar mouezhioù. Ne oa nemet c'hwec'h bloaz war-lerc'h, e 1996 ma oa bet kollet ar votadegoù gant ar Strollad ez-komunour.

• Skrivagnerien :
  • Galsan Tschinag

• Mongolia