Су Шы

Су Шы
кіт.: 蘇軾 кіт.: 苏轼
Дата нараджэння	8 студзеня 1037
Месца нараджэння	Meishan[d], Сун[1]
Дата смерці	24 жніўня 1101 (64 гады)
Месца смерці	Чанчжоу[d], Сун[1]
Месца пахавання	Jia County[d][2]
Грамадзянства	Паўночная Сун[d]
Бацька	Su Xun[d][1]
Маці	Cheng（Wife of Su xun）[d][1]
Жонка	Wang Fu[d][1], Wang Zhaoyun[d], Wang Runzhi[d][1] і Zhaoyun[d][1]
Дзеці	Su Guo[d][1], Su Dai[d][1] і Su Mai[d][1]
Род дзейнасці	паэт, пісьменнік, мастак, фармацэўт, каліграф, гісторык, эрудыт, палітык, музыкант, эсэіст
Навуковая сфера	паэзія і палітыка
Навуковая ступень	цзіньшы[d] (1057)
Цытаты ў Вікіцытатніку
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Су Шы (кіт. спр. 苏轼, піньінь Sū Shì), які выступаў пад псеўданімам Су Дунпо (кіт. спр. 苏东坡, піньінь Sū Dōngpō) (8 студзеня 1037, Мэйшань, Імперыя Сун — 24 жніўня 1101, Чанчжоу, Імперыя Сун) — кітайскі паэт, эсэіст, мастак, каліграф, чайны майстар і дзяржаўны дзеяч Сун.

Су Шы нарадзіўся ў Мэйчжоу ля падножжа гары Эмэйшань у сям’і вядомага навукоўца. Пры праходжанні кэцзюя юны Су Шы пабіў экзаменатараў сваёй мудрасцю. За сваю доўгую кар’еру змяніў нямала саноўніцкіх пастоў, кіраваў рознымі правінцыямі, удзельнічаў у абмеркаванні планаў рэфармавання сістэмы дзяржаўнага кіравання.

Падобна да шматлікіх іншых сучаснікаў, Су Шы не прыняў «новы палітычны курс» міністра Ван Аньшы, за што ў 1079 годзе перавёўся ў вёску на 5 ці 7 гадоў. Замест таго, каб гараваць аб галечы і забыцці, Су Шы захапляўся прыродай правінцыі Хэбэй і пісаў вершы, якія ўвайшлі ў лік жамчужын кітайскай паэзіі. Іх адметныя рысы — аптымістычнае светаадчуванне і фармальнае наватарства.

Па вяртанні да двара Су Шы прымірыўся з Ван Аньшы і нават абменьваўся з ім вершаванымі пасланнямі. Разам з Шэнь Ко ён займаўся складаннем трактата аб лячэбных травах. У 1094 годзе ён быў зноў выдалены ад двара, на гэты раз у Паўднёвую правінцыю Гуандун, дзе пасяліўся ў мястэчку Дунпо («усходні схіл»), назва якога стала яго псеўданімам.

На вершы Су Шы напісана песня групы Аліса  (руск.) (бел. «Лодка».

Су называюць адным з чатырох класічных кітайскіх гастраномаў. Астатнія трое — Ні Цзань (1301—1374 гг.), Сюй Вэй (1521—1593 гг.) і Юань Мэй (1716—1797 гг.)^[3]. Існуе легенда, для якой няма ніякіх доказаў, што ён выпадкова вынайшаў вядомую страву свініну дунпо  (англ.) (бел.. Распавядаюць, што аднойчы Су Дунпо вырашыў прыгатаваць тушаную свініну. Затым стары сябар наведаў яго падчас гатавання і выклікаў на партыю ў кітайскія шахматы. Су зусім забыўся пра страву, якая да таго часу стала надзвычай густой, пакуль яе вельмі духмяны пах не нагадаў яму пра гэта. Аднак некаторыя легенды паказваюць на адваротнае: жыхары вёскі проста назвалі страву са свініны ў яго гонар пасля яго смерці. Таксама магчыма, што страва проста яму магла спадабацца^[4].

Су, каб растлумачыць свае вегетарыянскія схільнасці, сказаў, што яму ніколі не падабалася забіваць жывёл для свайго абедзеннага стала, але ў яго была цяга да пэўных прадуктаў, такіх як малюскі, таму ён не мог утрымацца. Калі ён трапіў у турму, яго погляды змяніліся: «З таго часу, як я трапіў у турму, я не забіў ніводнай істоты… адчуўшы на сабе такую трывогу і небяспеку, калі я адчуваў сябе дакладна курыцай, якая чакае на кухні, я не магу больш прычыняць ніякай шкоды жывой істоце і прымусіць яго пакутаваць ад невымернага страху і болю проста для таго, каб дагадзіць свайму смаку»^[5].

На беларускую мову перакладаў Мікола Мятліцкі.

• Су Дун-по. Стихи, мелодии, поэмы. М.: Художественная литература, 1975.
• Cу Ши. Лес записей Дун-по. Записки из Чоучи / Перевод и комментарии И. А. Алимова  (руск.) (бел. // Алимов И. А. Лес записей: Китайские авторские сборники X—XIII вв. в очерках и переводах. СПб.: Петербургское Востоковедение, 2009. С. 459—516; 516—527. — ISBN 978-5-85803-407-0
• [ Cюй Юаньчун ; 許淵冲 ] Xu Yuanchong (translator). Selected Poems of Su Shi. [ Chinese with English translations ]. Hunan: Hunan People’s Publishing House, 2007.
• Watson, Burton (translator). Selected Poems of Su Tung-p’o. [ English translation ]. Copper Canyon Press, 1994.
• Голубев И. О. Су Дун-по и его поэзия // Су Дун-по. Стихи, мелодии, поэмы. М., 1975.
• Голубев И. О. Обвинители и защитники поэта Су Ши // Проблемы Дальнего Востока. 1973. № 1.
• Лапина 3. Г.  (руск.) (бел. Политическая борьба в средневековом Китае: 40—70 гг. XI в. М.: Наука, 1970.
• Мартынов А. С. Буддизм и конфуцианцы: Су Дун-по и Чжу Си // Буддизм, государство и общество в странах Центральной и Восточной Азии в средние века [: сб.]. М.: Наука, ГРВЛ, 1982. С. 206—316.
• Egan, Ronald. Word, Image, and Deed in the Life of Su Shi. Cambridge (Mass.): Harvard University Press, Harvard-Yenching Institute Monograph Series, 1994. — ISBN 0-674-95598-6.
• Yang, Vincent. Nature and Self: A Study of the Poetry of Su Dongpo, With Comparisons to the Poetry of William Wordsworth . Peter Lang, 1989. (American University Studies, Series III) — ISBN 0-8204-0939-1

• Из сборника Су Ши < «Лес записей Дун-по» > «Дун-по чжи линь» : Материалы к истории сунских <авторских сборников> бицзи, 6. Комментированный перевод с китайского И. А. Алимова // Письменные памятники Востока. 2006. № 1(4). С. 54—82.