Сад Фін

Славутасць
Сад Фін
33°56′47″ пн. ш. 51°22′21″ у. д.HGЯO
Краіна	Іран[1][2]
Месцазнаходжанне	Kashan County[d][2]
Архітэктурны стыль	Сефевідская архітэктура[d][3][4], архітэктура Зендаў[d][4] і Каджарская архітэктура[d][3][4]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сад Фін (перс.: باغ فین) — назва старажытнага сада, які знаходзіцца за 9 км ад цэнтра іранскага горада Кашан, у канцы вуліцы Амір-Кабір. У параўнанні з іншымі шматлікімі іранскімі садамі Сад Фін арашаецца вельмі вялікай колькасцю вады^[5]. Плошча сада складае 23 тысячы квадратных метраў.

У гісторыі Ірана сад вядомы тым, што ў лазні Фін, якая знаходзіцца на яго тэрыторыі, у 1852 годзе па загаду Насер ад-Дзін Шаха быў забіты яго візир Амір-Кабір.

Сад Фін 7 снежня 1935 года пад нумарам 238 быў унесены ў Спіс нацыянальных помнікаў Ірана. А ў 2012 годзе — у Спіс сусветнай культурнай спадчыны ЮНЕСКА^[6].

Паводле некаторых звестак сад з'явіўся яшчэ ў час, калі Ірана знаходзіўся ў складзе дзяржавы Ільханаў (Хулагуідаў) (1256—1343) на месцы падземнай крыніцы Фін^[7]. Паводле ўжо гістарычных крыніц, у 1573 годзе сур'ёзную шкоду саду нанёс моцны землятрус^[8]. А у перыяд уладарства дынастыі Сефевідаў (XVI—XVIII стагоддзі) пачалося будаўніцтва асноўных будынкаў і помнікаў на тэрыторыі Сада Фін. Праект будаўніцтва сада па загадзе шаха Абаса I Вялікага (1587—1629)^[9] распрацаваў выдатны матэматык і астраном таго часу Гіяс Алдзін Джамшыд Кашані, і ў 1591 годзе па гэтым праекце ўзведзены першыя будынкі ў садзе. План сада таксама вывучаў і вялікі іранскі вучоны Шэйх Бахаі.

Будаўніцтва і добраўпарадкаванне саду вялося і далей і дасягнула свайго піку ва уладарства шаха Абаса II (1633—1666). У гэты перыяд былі ўзведзены будынкі цэнтральнага ўваходу, палац Сефевідаў і адзін з будынкаў лазні. Вядома, што шах Салейман Сефі з дынастыі Сефевідаў змяніў назву крыніцы Фін, якая цячэ ў гэтым месцы на крыніцу Салейманіе.

З канца праўлення дынастыі Сефевідаў да перыяду праўлення дынастыі Зендаў саду не ўдзялялі ўвагі. У час праўлення Керым-хана Зенда (1705—1779), у час якога адбылося некалькі землятрусаў запар, сад і яго будынкі падвергліся рэканструкцыі і быў узведзены новы будынак^[10].

У час праўлення Фатх Флі Шаха (1797—1837) з дынастыі Каджараў была дададзена большая частка будынкаў. Але пасля смерці Фатх Алі Шаха праца па добраўпарадкаванні сада была спынена і без неабходнага догляду сад прыйшоў у заняпад^[11]. Асобныя дрэвы і расліны ў ім загінулі.

У перыяд праўлення дынастыі Пехлеві былі ўзведзены будынкі Нацыянальнага кашанскага музея і бібліятэкі. Таксама з 1956 года была праведзена рэканструкцыя іншых будынкаў^[7].

Сад Фін з'яўляецца наглядным прыкладам старажытных Іранскіх садоў. Элементамі архітэктурнага ансамбля сада з'яўляюцца таксама вада і дрэвы, якія дапаўняюць будынкі. Нягледзячы на старажытнасць, ён з'яўляецца добра распрацаваным культурным ландшафтам, які складаецца з наступных элементаў:

У планіроўцы сада вада з'яўляецца ключавым элементам. Яна напаўняе басейны (басейн перад палацам Сефевідаў і інш.), цячэ ў ручаях, бруіцца ў фантанах.

У садзе растуць 579 кіпарысаў і 11 платанаў^[12]. Узрост дрэў — ад 100 да 470 гадоў. На жаль, за апошнія гады і асабліва пасля засухі 2007 года, шмат якія дрэвы захварэлі і загінулі.

У першапачатковым плане будаўніцтва сада асаблівая ўвага надавалася сіметрыі. Але з цягам часу пасля праўлення дынастыі Сефевідаў, у будаўніцтве адбываецца адхіленне ад восей сіметрыі.

У цэнтры сада размешчаны палац Сефевідаў. Малое памяшканне лазні і іншыя будынкі, якія належаць таксама часу праўлення Сефевідаў, размешчаны па таму ж прынцыпу. А палац Каджараў з прыгожымі карцінамі на столі і сценах размешчаны ўжо за межамі восі сіметрыі.

Цяпер шмат якія будынкі сада выкарыстоўваюцца як рэстараны (чайханы). Нацыянальны музей Кашана, размешчаны ў гэтым садзе, быў закрыты ў 2006 годзе і аднавіў працу ў 2010^[13]. Наведвальнікі могуць прайсці ва ўсе часткі сада^[14].

• http://www.aparat.com/v/UaSEC/باغ_فین_کاشان