Барталамеу Дыяш

Барталамеу Дыяш
парт.: Bartolomeu Dias
Род дзейнасці	падарожнік-даследчык
Дата нараджэння	каля 1450-я
Месца нараджэння	Алгарві[d], Каралеўства Партугалія
Дата смерці	29 мая 1500(1500-05-29)[1][2]
Месца смерці	Мыс Добрай Надзеі, Паўднёвая Афрыка, Батсвана
Грамадзянства	Каралеўства Партугалія
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Барталаме́у Ды́яш ды Нава́іш (парт.: Bartolomeu Dias de Novaes; каля 1450 — знік без вестак 25 мая 1500) — партугальскі мараплавец. У 1488 у пошуках марскога маршруту ў Індыю ён першым з еўрапейцаў абмінуў Афрыку з поўдня, адкрыў мыс Добрай Надзеі і выйшаў у Індыйскі акіян.

Аб раннім жыцці Дыяша практычна нічога не вядома. Доўгі час яго лічылі сынам аднаго з капітанаў Энрыке Мараплаўца, але нават гэта не даказана. Звычайна дадаваемае да яго прозвішча ўдакладненне «ды Наваіш» упершыню было задакументавана у 1571 годзе, калі кароль Себасцьян I прызначыў унука Дыяша, Паўлу Дыяша ды Наваіша, губернатарам Анголы.

У юнацтве вывучаў матэматыку і астраномію ў Лісабонскім універсітэце. Маюцца згадкі пра тое, што нейкі час Дыяш служыў кіраўніком каралеўскімі складамі ў Лісабоне, а ў 1481-82 гг. удзельнічаў як капітан адной з каравэл у экспедыцыі Д’ёгу ды Азанбужа, адпраўленай для будаўніцтва форта Эльміна (Сан-Жоржы-да-Міна) на беразе Ганы.

У 1474 годзе будучы кароль Жуан II узяў пад свой асабісты нагляд партугальскі гандаль з Гвінеяй. Яго, як і Энрыке мараплаўца, займала пытанне аб тым, як далёка на поўдзень распасціраецца афрыканскае ўзбярэжжа. З гэтай мэтай на поўдзень было накіравана некалькі экспедыцый пад кіраўніцтвам вопытных капітанаў, з якіх далей за ўсё прайшоў Д'ёгу Кан, які ўсталяваў памятны знак-падран на тэрыторыі сучаснай Анголы.

Пасля таго, як Кан загінуў падчас чарговай экспедыцыі (ці, па іншай версіі, трапіў у няміласць), кароль даручыў Дыяшу заступіць на яго месца і адправіцца на пошукі шляху ў Індыю вакол Афрыкі. Экспедыцыя Дыяша складалася з трох караблёў, адным з якіх камандаваў яго брат Д’ёгу. Пад начальствам Дыяша апынуліся выдатныя мараходы, якія плавалі раней пад начальствам Кана і якія ведалі лепш іншых прыбярэжныя воды, і выбітны штурман Перу Аленкер. Агульная колькасць экіпажа складала каля 60 чалавек.

Дыяш адплыў з Партугаліі ў жніўні 1487, 4 снежня праплыў паўднёвей Кана і ў апошніх днях снежня кінуў якар у заліве св. Стэфана (цяпер бухта Лізаветы) у паўднёвай Намібіі. Пасля 6 студзеня пачаліся буры, якія прымусілі Дыяша выйсці ў адкрытае мора. Праз некалькі дзён ён паспрабаваў вярнуцца ў заліў, але зямлі не было відаць. Блуканні працягваліся да 3 лютага 1488, калі, павярнуўшы на поўнач, партугальцы ўбачылі бераг Афрыкі ўсходней ад мыса Добрай Надзеі.

Высадзіўшыся на бераг, Дыяш выявіў паселішча готэнтотаў і, паколькі тады быў дзень св. Уласія, назваў бухту імем гэтага святога. Негры, якія суправаджалі эскадру, не маглі знайсці агульнай мовы з тубыльцамі, якія спачатку рэтыраваліся, а потым паспрабавалі напасці на лагер еўрапейцаў. У ходзе канфлікту Дыяш застрэліў аднаго з тубыльцаў з арбалета, аднак астатніх гэта не спыніла, і партугальцам тэрмінова прыйшлося адчальваць. Дыяш жадаў плыць далей на ўсход, аднак па дасягненні заліва Алгоа (каля сучаснага горада Порт-Элізабэт) усе афіцэры, якія знаходзіліся пад яго камандай, выказаліся за вяртанне ў Еўропу. Матросы таксама жадалі вярнуцца дадому, у адваротным выпадку пагражаючы бунтам. Адзіная саступка, на якую яны згаджаліся — яшчэ тры дні шляху на паўночны ўсход.

Мяжою прасоўвання Дыяша на ўсход было вусце Грэйт-Фіш-Рывер, дзе ў 1938 г. быў знойдзены усталяваны ім падран. Ён павярнуў назад, перакананы, што задача экспедыцыі выканана і ў выпадку неабходнасці, абмінуўшы паўднёвы ўскраек Афрыкі, можна морам дасягнуць Індыі. Засталося толькі адшукаць гэты паўднёвы ўскраек. У маі 1488 Дыяш высадзіўся на запаветны мыс і, як лічыцца, даў яму імя мыс Бур у памяць шторма, які ледзь не загубіў яго. Пасля кароль, які ўскладаў на адкрыты Дыяшам марскі маршрут у Азію вялікія надзеі, пераназваў яго ў мыс Добрай Надзеі.

Дыяш вярнуўся ў Еўропу ў снежні 1488, правёўшы ў плаванні 16 месяцаў і 17 дзён, і, відаць, атрымаў указанні трымаць сваі адкрыцці ў тайне. Звестак пра абставіны яго прыёму пры двары не захавалася. Кароль чакаў навінаў ад прасвітара Яна, да якога сушай быў накіраваны Перу ды Ковільян, і марудзіў з фінансаваннем новых плаванняў. Толькі пасля смерці Жуана II, праз 9 гадоў пасля вяртання Дыяша, партугальцы нарэшце падрыхтавалі экспедыцыю ў Індыю. На чале яе быў пастаўлены Васка да Гама. Дыяшу даверылі кіраваць будаўніцтвам караблёў, паколькі ён на асабістым вопыце ведаў, якія канструкцыі судна патрэбныя для плавання ў водах Паўднёвай Афрыкі. Згодна з яго распараджэннямі, касыя ветразі былі замененыя на прастакутныя, а корпусы караблёў будаваліся з разлікам на малое ўляганне і вялікую астойнасць. Таксама, па ўсёй верагоднасці, менавіта Дыяш даў Васка да Гаме савет, плывучы на поўдзень, пасля Сьера-Леонэ выдаліцца ад берагоў і зрабіць крук па Атлантыцы, паколькі ведаў, што менавіта так можна абыйсці паласу неспрыяльных вятроў. Дыяш суправаджаў яго да Залатога берага (Гвінея), а далей накіраваўся ў крэпасць Сан-Жоржы-так-Міна, камендантам якой быў прызначаны.

Калі да Гама вярнуўся і пацвердзіў вернасць здагадак Дыяша, у Індыю быў падрыхтаваны больш магутны флот на чале з Кабралам. У гэтым падарожжы Дыяш камандаваў адным з караблёў. Ён удзельнічаў у адкрыцці Бразіліі, аднак падчас пераходу ў бок Афрыкі разгулялася бура і яго судна было незваротна страчана. Такім чынам, ён загінуў у тых самых водах, якія прынеслі яму славу. Унук Барталамеу Дыяша — Паўлу Дыяш ды Наваіш — стаў першым губернатарам Анголы і заснаваў там першае еўрапейскае паселішча — Луанду.

• Дыяш ды Наваіш Барталамеу. Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 6: Дадаізм — Застава / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1998. — Т. 6. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0106-0 (т. 6).

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Барталамеу Дыяш