Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква

Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква
Кафедральны Сабор Святога Кірылы Тураўскага
Асноўная інфармацыя
Заснавальнікі	Філарэт (Раменскі)
Прадстаяцель у наш час	Святаслаў (Логін)
Рэзідэнцыя Прадстаяцеля	401 Атлантык авеню, Бруклін
Мова набажэнстваў	беларуская
Колькасць
Прыходаў	каля 10 прыходаў
Сайт	http://www.belapc.org/

Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква (БАПЦ) — рэлігійная арганізацыя беларусаў. БАПЦ не прызнаецца памеснымі праваслаўнымі цэрквамі, а Рускай Праваслаўнай Царквой называецца, як і іншыя некананічныя цэрквы, праваслаўнай дэнамінацыяй; прызнаецца некананічнымі цэрквамі: Украінская Аўтакефальная Праваслаўная Царква, Сусветны Амерыканскі Патрыярхат і інш.

БАПЦ мае прыходы ў ЗША, Канадзе, Аўстраліі, Вялікабрытаніі, Беларусі. Богаслужэнні вядуцца на беларускай мове. БАПЦ займаецца таксама культурна-асветніцкай, выдавецкай, грамадскай, дабрачыннай дзейнасцю, дапамагае беларусам захаваць сваю нацыянальную духоўную спадчыну^[1].

У традыцыі БАПЦ выводзіць сваё паходжанне ад Наваградскай мітраполіі, створанай Канстанцінопальскім патрыярхатам (1330) па просьбе вялікага князя літоўскага Гедзіміна і ўзначаленай мітрапалітам Феафілам. З 1415 па 1418 гады ёй кіраваў Рыгор (Цамблак), прызначаны саборам епіскапаў без благаславення Канстанцінопальскага Патрыярха^[2].

Падчас напалеонаўскай вайны (1812) архіепіскап Магілёўскі Варлаам (Шышацкі) прысягнуў Напалеону, за што быў пазбаўлены сана і сасланы ў Ноўгарад-Северскі манастыр. Па некаторых дадзеных, гэты крок быў абумоўлены імкненнем захаваць спакой у епархіі^[3], сам Варлаам сцвярджаў, што заўсёды захоўваў вернасць Усерасійскаму прастолу, але, не жадаючы рэпрэсій супраць манаства, духавенства і паствы епархіі, быў вымушаны прысягнуць Напалеону^[4].

23 ліпеня 1922 года ў кафедральным саборы Святых апосталаў Пятра і Паўла ў Мінску адбыўся царкоўны сінод, які вырашыў дзеля абароны ад абнаўленцкага ВЦУ стварыць аўтаномную (але не аўтакефальную) беларускую мітраполію, абраць архіепіскапа Мелхіседэка (Паеўскага) мітрапалітам з тытулам Мінскі і Беларускі і стварыць 4 епархіі: Мінскую, Бабруйскую, Мазырскую і Слуцкую. Паводле іншых звестак, стварэнне мітраполіі санкцыянаваў патрыярх Ціхан, а Мелхіседэк толькі самачынна ўзяў на сябе кіраўніцтва ўсімі епархіямі на тэрыторыі Беларусі, а не толькі Мінскай^[5]. Кардынальных наступстваў гэты крок не меў, і беларускія святары працягвалі знаходзіцца ў кананічных адносінах з Маскоўскім Патрыярхатам, а ў чэрвені 1926 года Мелхіседэк прынёс пакаянне мітрапаліту Сергію і склаў з сябе тытул мітрапаліта^[6].

Улетку 1927 года пазіцыі прыхільнікаў беларусізацыі і самастойнасці БССР значна ўзмацніліся: галоўным органам тут на кароткі час стаў ЦВК БССР, які ўзначальваў Аляксандр Чарвякоў. З улікам крызісу і блытаніны ў кіраўніцтве ПРЦ аўтакефальная форма беларускаму кіраўніцтву падалася найлепшай. У гэтых умовах беларускія епіскапы палічылі, што Праваслаўная Царква ў Беларусі зможа быць па-сапраўднаму аддзеленай ад савецкай дзяржавы. Формулу гэтага аддзялення мітрапаліт Мелхіседэк выказаў проста: дзяржава свабодна змагаецца з рэлігіяй, Царква свабодна змагаецца з бязбожнасцю і атэізмам.

Для таго, каб абвяшчэнне аўтакефаліі было кананічным, вясной і летам 1927 года епіскапы Мінскай епархіі правялі перамовы ў прыходах і па іх выніках падрыхтавалі дакумент, які называўся «Дэкларацыя Беларускага праваслаўнага духавенства (старацаркоўнікаў-аўтакефалістаў) Мінска і яго ваколіц ад 21 чэрвеня 1927 года». У гэтым дакуменце, у прыватнасці, гаварылася: «У рэлігійнай свядомасці праваслаўных веруючых мас Беларусі заўсёды была жывая думка пра аўтаномію, і ў цяперашні час, калі ў асяроддзі Праваслаўнай Царквы Усерасійскай растуць рэлігійныя рознагалоссі, павялічваецца колькасць розных царкоўных груповак. Не жадаючы ўцягвацца ў барацьбу паміж рэлігійнымі царкоўнымі партыямі, Беларуская Праваслаўная Царква лепшым сродкам пазбегнуць гэтага лічыць сцвярджэнне аб сваёй непахіснай волі быць аўтакефальнай». Аб’ява аўтакефаліі пераследавала яшчэ адну мэту, пра якую ў Дэкларацыі не пісалі, — выратаваць ад арыштаў духавенства і вернікаў шляхам легалізацыі царкоўнага кіравання і дзейнасці БПЦ^[7].

Бабруйскі епіскап Філарэт стварыў ініцыятыўную групу па скліканні з’езда прадстаўнікоў Беларускай праваслаўнай царквы, які адкрыўся 9 жніўня 1927 года ў Мінску. У iм прынялі ўдзел прадстаўнікі 333 прыходаў Мінскай, Барысаўскай, Мазырскай, Слуцкай, Бабруйскай епархій і адной акругі (благачыння) Аршанскай епархіі. Сабор абвясціў аўтакефалію і абраў самастойнае кіраўніцтва. На 1 студзеня 1928 года Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква мела ў Гомельскай акрузе — 24 прыходы, у Полацкай — 12, Аршанскай — 10. Усяго ў БССР на той час БАПЦ налічвала 344 прыходы, у якіх неслі службу 399 святароў^[8].

Маскоўская патрыярхія беларускай аўтакефаліі не прызнала. Падтрымка з боку беларускага кіраўніцтва цалкам скончылася ў 1929 годзе разам з палітыкай беларусізацыі^[7].

У выніку пашыраных з 1935 года рэпрэсій супраць святарства, на 24 чэрвеня 1938 года ў БССР засталіся дзейнічаць толькі 2 царквы — ў Оршы і Мазыры^[8]. У ліпені—верасні 1937 супрацоўнікамі НКУС БССР для ўзбуджэння крымінальнай справы і правядзення палітычных працэсаў над дзеячамі Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы была прыдумана шпіёнска-паўстанцкая арганізацыя «Беларуская аўтакефальная царква», у выніку чаго 11 чалавек на чале з Філарэтам (Раменскім) былі расстраляныя 1 лістапада 1937 года ў Менску, яшчэ 2 былі прыгавораны да 10 гадоў лагераў.

Перад вайной, у 1941 годзе, на тэрыторыі БССР не было ані царкоўнай арганізацыі, ані легальна адчыненых цэркваў^[9].

Вясною 1942 года прадстаўнікі Беларускай народнай самапомачы (БНС) правялі перамовы з Беларускім мітрапалітам Панцялейманам аб узнаўленні аўтакефаліі, але атрымалі адмову. Тады прадстаўнікі БНС звярнуліся ў Генеральны камісарыят Беларусь з просьбай аб скасаванні ўлучэння Беларускае Праваслаўнае Царквы ў маскоўскую^[10], на што была атрыманая згода. Такім чынам, кіраўніцтва Камісарыяту запатрабавала ад епіскапату Беларускай мітраполіі абвясціць аўтакефалію, прапаведаваць на беларускай мове, звольніць расійскіх^{[удакладніць]} святароў ды спыніць згадванне мітрапаліта Сергія. Архірэйскі сабор у асобе мітрапаліта Панцялеймана і епіскапа Венедыкта пастанавіў прыняць патрабаванні, але адкласці абвяшчэнне аўтакефаліі да яе прызнання Маскоўскім патрыярхатам^[11].

1 чэрвеня Генеральны камісарыят «Беларусь» загадаў мітрапаліту Панцеляйману пайсці, нібыта на адпачынак, у манастыр у Лядах за супраціў абвяшчэнню аўтакефаліі яго адкладаннем, а царкоўнае кіраўніцтва перадаць архіепіскапу Філафею. Аднак перамовы БНС, а пазней Генеральнага камісарыята, з архіепіскапам Філафеем таксама не далі плёну. У выніку 15 ліпеня кіраўніцтва Камісарыяту загадала епіскапату Беларускай мітраполіі неадкладна пачаць падрыхтоўку да склікання Усебеларускага Царкоўнага Сабору, дзеля чаго архіепіскап утварыў камісію. Па атрыманні 1 жніўня ад мітрапаліта Панцялеймана пісьмовага даручэння склікаць Сабор дзеля «афармлення створанае мітрапалітам аўтакефаліі» архіепіскап Філафей прызначыў яго на 28 жніўня і разаслаў інструкцыі ў справе выбару дэлегатаў. Але Сабор пачаў сваю працу толькі 30 жніўня пасля малебну ў мінскай Свята-Праабражэнскай саборнай царкве і працягваўся да 2 верасня. Бралі ў ім удзел з правам голасу 3 епіскапы, 65 святароў і 65 прадстаўнікоў ад вернікаў. 128-мю галасамі супраць 3-х устрыманых Сабор ўхваліў прапанову неадкладнага абвешчання аўтакефаліі Беларускае Праваслаўнае Царквы^[10]. На ім прынялі Статут «Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Нацыянальнай Царквы», параграф 113 якога абвяшчаў: Кананічнае аб’яўленне аўтакефаліі наступіць пасля прызнання яе ўсімі аўтакефальнымі цэрквамі^[11]. Сабор таксама зацвердзіў тэксты лістоў да Канстанцінопальскага патрыярха і галоваў усіх аўтакефальных праваслаўных цэркваў з просьбай прызнаць аўтакефалію Царквы і прыняць яе, «як сястру», у малітоўную супольнасць. На заканчэнне Сабор прыняў пастанову, якой абавязваў епіскапаў давесці справу аўтакефаліі да завяршэння. Аднак епіскапы, апраўдваючыся неабходнасцю подпісу мітрапаліта пад лістамі ў справе прызнання аўтакефаліі, іх не выслалі^[10]. Такім чынам, ні фактычнага абвяшчэння аўтакефаліі, ні прызнання яе іншымі цэрквамі не адбылося.

Наступленне савецкіх войскаў вымусіла епіскапат Беларускай мітраполіі эмігрыраваць ў Германію. Летам 1944 г. з Беларусі эвакуяваліся больш за 70 святароў^[12].

Пасля вайны члены епіскапата ўвайшлі ў склад Рускай праваслаўнай царквы за мяжой. У лютым 1946 г. епіскапат РЗПЦ прыняў іерархаў БАПЦ у сваю юрысдыкцыю, і на саборы ў Мюнхене 7 траўня 1946 г. гэтае далучэнне было зацверджана юрыдычна. Скліканне ў Рэгенсбургу З’езда беларускіх праваслаўных вернікаў 5 траўня 1946 г., у якім удзельнічала 136 дэлегатаў з трох акупацыйных зон, нічога не дало, хоць удзельнікі з’езда стварылі для супраціву пераходу Беларускае праваслаўнае аб’яднанне (кіраўнік — Мікалай Лапіцкі) і прынялі рэзалюцыю, у якой заклікалі іерархаў застацца незалежнымі, са сваім народам. У траўні 1946 г. Сінод БАПЦ быў ліквідаваны, а замест яго ўтваралася Беларуская мітраполія пры РЗПЦ. Беларускія епіскапы атрымалі высокія пасады ў РЗПЦ: архіепіскап Філафей (Нарко) быў прызначаны вікарыем у Вісбадэне (амерыканская зона), Афанасій (Мартас) — у Гамбургу (брытанская зона), епіскап Грыгорый (Барышкевіч) — у Бамбергу, епіскап Сцяпан (Сеўба) — у аўстрыйскім Зальцбургу, архіепіскап Венедыкт (Бабкоўскі) быў уведзены ў склад Сінода РЗПЦ^[13].

Частка эмігрантаў звярнулася да кіраўніка УАПЦ Палікарпа з просьбай стварыць для іх асобную Беларускую аўтакефальную царкву. 5 чэрвеня 1948 года ў Канстанцы (Заходняя Германія) адбыўся царкоўны з’езд, на якім было прынята рашэнне заснаваць Беларускую Аўтакефальную Праваслаўную Царкву (БАПЦ)^[14]. Узначаліў яе, перайшоўшы з УАПЦ, епіскап Мелітопальскі Сергій (Ахатэнка), узведзены Палікарпам у сан архіепіскапа. У 1949 годзе ён разам з епіскапамі УАПЦ узвёў у сан епіскапа Васіля (Тамашчыка) са званнем Віленскі. У БАПЦ было створана дзве епархіі — Аўстралійская (якую ўзначаліў Сергій) і Канадска-Амерыканская (Васіль). Епіскап Сергій пачаў прымаць у БАПЦ суполкі Канстанцінопальскага патрыярхата, у выніку чаго Канстанцінопальскі патрыярх выдаў Томас, у якім аб’явіў, што Сергій не з’яўляецца праваслаўным епіскапам, а БАПЦ, як праваслаўнай царквы, не існуе^[15].

У 1968 годзе ў БАПЦ з’явілася яшчэ два епіскапы: Андрэй (Крыт) быў пасвечаны на епіскапа Гродзенскага, Наваградскага і Кліўлендскага, а архімандрыт Мікалай (Мацукевіч) стаў епіскапам Турава, Пінска і Таронта. Пасля смерці Сергія (1971) быў праведзены Сабор БАПЦ (1972), які выбраў новым старшынёй Андрэя (Крыта) і дараваў яму тытул мітрапаліта. У 1979 годзе святаром БАПЦ стаў Ізяслаў (Бруцкі).

У 1980 годзе, пасля прызначэння Бруцкага настаяцелем у Хайленд-Парк, стары святар адмовіўся пакідаць царкву, і яго прыхільнікі новага настаяцеля не ўпусцілі. У выніку гэтага арх. Мікалай абвясціў мітр. Андрэя недзеяздольным і абвясціў аб пераходзе трох прыходаў (Хайленд-Парк, Кліўленд і Дэтройт) пад яго юрысдыкцыю. 7 жніўня 1982 года архірэйскі сабор БАПЦ (Андрэй і Ізяслаў) аб’явілі аб адлучэнні Мікалая ад царквы. Аднак пасля смерці мітрапаліта Андрэя на саборы ў Хайленд-Парку (26-27 мая 1983) менавіта Мікалай быў абраны мітрапалітам. Таму Ізяслаў склікаў Пазачарговы Сабор у Мюнстэры (Вялікабрытанія), дзе таксама быў выбраны мітрапалітам у маі 1984. Так БАПЦ раскалолася на дзве юрысдыкцыі^[16]. Пад кіраўніцтвам Ізяслава апынуліся 3 прыходы ў Англіі, 2 у Аўстраліі і 1 у ЗША. Другую групу ўзначаліў архіепіскап Таронта, пад амафорам якога 5 прыходаў у ЗША, адзін у Канадзе і адзін у Аўстраліі.

З 1994 года пачаліся багаслужбы ў мінскім прыходзе святой Еўфрасінні Полацкай, які спачтку належаў да непрызнанай «Беларускай народнай аўтакефальнай праваслаўнай царквы на Бацькаўшчыне». Пазней прыход разам са святаром Леанідам (Акаловічам) перайшоў у юрысдыкцыю Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царквы.

Пасля смерці мітрапаліта Мікалая (2003) Ізяслаў далучыў да сваёй юрысдыкцыі большую частку яго прыходаў. У жніўні 2003 на Царкоўным Саборы ў Хайленд-Парку (ЗША) фармальна завершана аб’яднанне двух галін БАПЦ.

Але яшчэ раней новым старшынёй БАПЦ аб’явіў сабе Аляксандр (Салагуб), былы супрацоўнік Аддзела знешніх царкоўных сувязяў РПЦ, якога раней Мікалай прыняў у сваю БАПЦ, а праз некалькі месяцаў адлучыў ад яе. Аляксандр (які рашэнне Мікалая не прызнаў) разам з сербскім епіскапам Дамаскінам, што знаходзіўся на пакоі, узвялі ў сан епіскапа БАПЦ серба Ёвана Пурыча. Пасля смерці Мікалая (Мацукевіча) Аляксандр (Салагуб) аб’явіў сябе мітрапалітам, а Пурыча кіраўніком справамі БАПЦ. Фактычна да канца 2010 года гэта юрысдыкцыя перастала існаваць^[17].

У 2004 годзе ў БАПЦ Ізяслава ў сувязі з цяжкай хваробай апошняга вікарным епіскапам Баранавіцкім і Бруклінскім і выконваючым абавязкі кіраўніка БАПЦ быў прызначаны Васіль (Касцюк), які перайшоў у БАПЦ з РПЦ. Але царкоўны савет і яго прыхільнікі заблакіравалі будынак царквы Кірылы Тураўскага і не пусцілі туды Васіля. Праз некалькі месяцаў Васіль вярнуўся ў Беларусь, наклаўшы анафему на шэраг членаў царкоўнага савета. У Беларусі ён некаторы час называў сабе законным кіраўніком БАПЦ, а затым аб’явіў аб стварэнні новой юрысдыкцыі «Беларускі грэка-праваслаўны рух», куды мелі ўвайсці праваслаўныя абшчыны, якія не падтрымлівалі аўтакефалію, але і не хацелі наведваць храмы Маскоўскага Патрыярхата.

Мітрапаліт Ізяслаў (Бруцкі) памёр 27 лістапада 2007 года. 11 мая 2008 года епіскапам быў абраны архімандрыт Святаслаў (Логін). Абрад хіратоніі быў выкананы архіепіскапам Уманскім і Дэтройцкім Аляксандрам, епіскапам Барыспальскім Пасіем ды епіскапам Х’юстанскім і Тэхаскім Макарыюсам пры дапамозе святарства і пры ўдзеле вялікай колькасці вернікаў з Нью-Ёрку, Нью-Джэрсі і Канады^[18]. Варта адзначыць, што менавіта Логін вёў Царкоўны Сабор у жніўні 2003 года, калі было абвешчана аб спыненні спрэчак унутры царквы^[19].

У 2011 годзе ў Беларускай аўтакефальнай праваслаўнай царкве быў хіратанісаны другі епіскап — Серафім (Чыкіта)^[20].

Архіепіскап Святаслаў Логін у 2018 годзе адзначыў, што адсутнасць у Беларусі аўтакефаліі парушае апостальскія каноны^[21]. Але беларуская нацыянальная царква можа атрымаць аўтакефалію ад Канстантынопаля толькі ў тым выпадку, калі яе прызнае дзяржава, а ўлады стала адмаўляюць Беларускай аўтакефальнай царкве ў рэгістрацыі, і ў Беларусі дзейнічаюць усяго некалькі прыходаў БАПЦ. Святаслаў Логін паведаміў, што Беларуская аўтакефальная праваслаўная царква мае шчыльныя дачыненні з Праваслаўнай царквой Украіны, якая падтрымлівае жаданне БАПЦ атрымаць стус кананічнай нацыянальнай царквы. У прыватнасці, беларускія святары бясплатна атрымліваюць адукацыю ў духоўных семінарыях Украіны, апроч таго, украінская царква дае магчымасць служыць у іхных храмах, пасвячаць святароў, рабіць хіратоніі^[22].

29 траўня 2019 года ў Мінску адбыўся суд над святарамі БАПЦ айцом Леанідам (Акаловічам) і ераманахам Вікенціем (Кавальковым). Ім інкрыміявалася «арганізацыя масавага палітычнага дзеяння», пры гэтым яны нібыта наўмысна і дзёрзка парушалі грамадзянскі супакой і беларускае заканадаўства. Падставай для ўладаў былі малебен на плошчы Свабоды ля Свята-Духава сабора пасля «крыжалому» ў Курапатах і непасрэдна ў саміх Курапатах, а таксама малебен на Вайсковых могілках у гадавіну завяршэння Другой сусветнай вайны ў Еўропе. Па выніках суду святарам не былі прызначаны штрафы ці пазбаўленне волі^[23].

№	Выява	Прадстаяцелі	Свецкае імя	Тэрмін
1		Мелхіседэк (Паеўскі)	Міхаіл Львовіч Паеўскі	1922 — 1931
2		Філарэт (Раменскі)	Феадосій Яўграфавіч Раменскі	1931 — 1 лістапада 1937
3		Панцялеймон (Ражноўскі)	Павел Сцяфанавіч Ражноўскі	1942 — 1946
4		Аляксандр (Іназемцаў)	Мікалай Іназемцаў	1946 — 9 лютага 1948
5		Сергій (Ахатэнка)	Ягор Пракопавіч Ахатэнка	1948 — 2 кастрычніка 1971
6		Андрэй (Крыт)	Аляксандр Крыт	1972 — 21 мая 1983
7		Ізяслаў (Бруцкі)	Іван Данілавіч Бруцкі	май 1984 — 26 лістапада 2007
8		Святаслаў (Логін)	Вячаслаў Вячаслававіч Логін	з 11 мая 2008

• Царква Святых апосталаў Пятра і Паўла (Адэлаіда)
• Царква Святых Віленскіх Мучанікаў (Мельбурн)
• Капліца Жыровіцкай іконы Божай Маці (Перт)

• Рэлігійная грамада Святой Ефрасінні Полацкай (Мінск)

• Парафія Жыровіцкай іконы Божай Маці (Манчэстэр)

• Кафедральны Сабор Святога Кірылы Тураўскага (Нью-Ёрк)
• Царква Жыровіцкай іконы Божай Маці (Кліўленд)
• Царква Жыровіцкай іконы Божай Маці (Хайленд-Парк)

• Царква Святога Кірылы Тураўскага (Таронта)

• Ордэн мітрапаліта Мельхісадэка^[24]

• Сусветны Амерыканскі Патрыярхат
• Беларуская праваслаўная царква Паўночнай Амерыкі
• Голас царквы (1955)

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 2: Аршыца — Беларусцы / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1996. — Т. 2. — 480 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0061-7 (т. 2).

• Афіцыйны сайт БАПЦ (Бруклінскай) Архівавана 25 чэрвеня 2011.
• Белорусская Автокефальная Православная Церковь — religare.ru (руск.)
• свящ. А. Шрамко. Виртуальная церковь по имени «БАПЦ» — churchby.info (руск.)
• Белорусская Автокефальная Православная Церковь Архівавана 3 снежня 2007. — crwdo.ru (руск.)