Sidtiroul

Da Artikl do bschreibd'n siadlichn Tei vun dor Regioun Tiroul'. Weidare Informaziona und Begriffsklearunga findd ma unta: „Tiaroi“.

Sidtiroul Südtirol
Landesflaggn	Landeswoppn
Ogom
Låndeshauptstådt:	Bozn
Greaschte Stod:	Bozn
Landeshymne (inoffiziej):	Zu Mantua in Banden
ISO-3166-2-Kennung:	IT-BZ
Internetseit:	provinz.bz.it
Regioun:	Trentino-Sidtiroul
Stoot:	Itålien
Inwohner	524.256 (31. Dez. 2016)
Fleache	7.400,43 km²
Språchgruppn vo da Voikszehjung 2011	62,3 % Deitsch 23,4 % Italienisch 4,1 % Ladinisch
ital. Kfz-Kennzoichn:	BZ
Administrazion
Pezirksg´moanschåft	Haptoarte
Vinschgau	Schlånders
Burggråfnåmt	Meran
Iwretsch-Sidtirouler Untrlånd	Neimårkt
Såltn-Schlearn	koa Haptort
Eisacktål	Prixn
Wipptål	Stearzing
Pustertål	Bruneck
Politik
Låndeshauptmånn:	Arno Kompatscher (SVP)

Sidtiroul is,

• amtle: Autonome Provinz Bozn-Sidtiroul,
• bis 1972 Tiroler Etschland,
• (Italienische Sproch|ital.: Alto Adige (des kimmp vun der Zeid vun Faschismus: "Provinz om Ourlaf fa dr Etsch, dåher a 'Hochetsch') noch'n Vourbild vun Napoleon. Di Ibersetzung Sudtirolo weart heit ober olleweil mear gebrauchd)
• ladinisch: Südtirol,

zåmmn mit dr Autonomen Provinz Treant (Trentino) buid's di Autonoume Regioun Trentino-Sidtiroul in Noadn vun Italien. Di Sidtiroula sein a deitschsprochige Mindrhait in Noaditalien mid an boarischn Dialekt.

Di Låndeshaptstådt vun Sidtiroul isch Bozn. Insgsåmt hod Sidtiroul 116 Gmoana (-->Gmoana vo Sidtiroul).

Di Meahhait vun dr Bevejkarung isch deitschsprochig. Di Walschn lebn foscht lei in di groaßn Städt Bozn (75%), Meran (45%), Brixn und Leifos. Di Ladiner lebn in Teler vun di Doulomitn, af Sidtirola Seitn es Gredner- und es Gadertoi (Badiotntoi). Di drei Språchgruppn hobn ihmene eigenen Zaitungn, Feansiahn und Radiosendr. Da RAI-Senda Bozn isch s deitsche Feansehn vo RAI, dr effentli rechtlichn Feansiahnanstålt vun Italien. Sidtiroula kennen di Programme fan ORF, ZDF, ARD, SFDRS empfångn. Di moaschtn hobn derzua no Satellitnfeansehn, um olle ondan deitschn Programme z empfången. A olle groaßn Zeidunga aus Deitschland und Eschtareich kriag man in Sidtiroul z kaffn.

Di gånzn Dialekte vun Sidtiroul weadn "Sidtiroulerisch" gnonnd und sein sidboarische Dialekte.

Sidtiroul isch a a touristisches Land und de bekonnteschte Ferienortn fir deitsche Touristn sein Meran (mid de Promenadn, Therme), Poazn (mid Dom, Ötzi, Obschtmorkt, und dr Altn Pfarrkiäch vo Gries), Kastlruth mid de Spotzen, Iboretsch mid'n Kålterersea, di Dolomitn (dr Trenker, di Schifoahra und ondre), s Ortlrgebiet (dr heachschte Beag vo Tiroul) und s Untrlond (da Kiachtuam fa Tramin, di Laubn fa Neimorkt).

Sidtiroul isch oane vun di wohlhobndstn Provinzn in Italien und Eiropa. Vorn Erschtn Weltkriag wor Sidtiroul oas Toal fa Tiroul a Gebiet in Kaisareich Oasterreich-Ungarn.

Haint isch Sidtiroul an autonome Provinz in Italien.

Oftern Erschtn Weltkriag isches zu Italien kemmen. Di Faschistn hobn di Sidtiroula Bevejkarung in da Zeid vorn Zwoatn Weltkriag italianisian gewellt. Deitsche Schulaln sein verbotn wordn, Doaf- Flur- und Stroßnnama sein italianisiad worn und speziej in Bozn sein zehntausnde Italiena ongsiedld gwortn, in de in di effntlichn Amter und in di nuigschoffnen Industrien Orbeit gebn wordn isch. Nochn Zwoatn Weltkriag isch di Situazion a lei longsom besser gwordn. Di Sidtiroula hobn bsunders in di Sechzigerjohr protestiad, um international Aufmerksomkeit zu eareichn, bsunders 1961, bol a poor Mander (u. a. Buschtra Buim) zu Herz Jesu, in der Fuiernocht, iberoll in Lond Strommoschtn in di Luft gjogg hobn. Di Italiena (im Voiksmund aa di "Walschn" gnonnd, wos soviel wia di "Fremmen" hoassd) hobn draufhin an haufn Sidtiroul-Aktivistn eingsperrd und a poor a gfoitad.

Noch und noch hot sich di Autonomie in Sidtiroul durchsetzn gekennt. Aussa mid Sicherheitskräfte (Carabinieri, Polizei,...) konn man mit di moaschtn deitsch redn, es gib an genaudn Proporz zan zuatoaln fa Postn af di oanzelnen Sprochgruppn, di Sidtiroula Kuitua wead in zohlreiche Vaeine gleb (Schützn, Musigkapelln, Feiaweah,...) und di moaschtn wichtign Postn in Land sein vun deitschsprochige Sidtiroula bsetzd.

Man lese Sepp Schluiferer, Fern von Europa