Burundi

Burundi, amtle franz. République du Burundi, Kirundi Repubulika y’u Burundi,^[1] Swahili Jamuhuri ya Burundi, is a vo Land umschlossna Stoot in n Groussn Grombruch, wou d Region vo d Groussn Seja mid Oustafrika zamtrift. D Nouchbalenda han af Noadn Ruanda, af n Oustn u Sidoustn Tansania un af n Westn d Demokratischn Repablik Kongo; da Tanganyika-Sej ligt af da sidwestlinga Grenz. D Hapstedt han Gitega u Bujumbura.^[2]

Dej Twa, Hutu u Tutsi Velkln lemma z Burundi seid niad wenga wej 500 Jouana. Burundi is a unohanges Kinereich gweng, nu bvur dass Deitschland d Region kolonesiad u s z Deitschoustafrika zougschlong woan is.^[3] Zwengs da Nidaloḡ in n Ejaschtn Weltkrejḡ, is s min End vo Deitschoustafrika mit Ruanda zammglegt un a Toal vo da belgischn Koloni Ruanda-Urundi woan. Dennat han Burundi u Ruanda assaholb vo da Kolonjalzeid nej unta koa gmoasoma Herrschaft niad gweng.

Burundi hod d Unohangekait 1962 daglengt un zejascht a Monarchi ghobt; is owa nou en haffa Attntot, Putsch u Gschewa 1966 zarana oa-porteiatn Repablik woan. Asschreitunga mid etnischa Vatreibung, zwej Burgakrejḡ u Velkamord i de 1970ga u 1990ga houd hundattausade en Toud bracht u d Wiatschaft untn gholtn, af dass ban Vulk d Nout za Tia einaschaugt.^[4] Dej Presidentn vo Ruanda u Burundi hod s hoimdraht, wej s in n Abril 1994 ogschossn woan han. 2015 hod s politischn Unfriḏn gem, wal da President Pierre Nkurunziza se iwawunna houd, nu a dritte Amtszeid õ zen henga, a Putsch geḡa ejn is gscheitat u d parlamentarischn u presidentnatn Wohln houd ar natiale gwunna, aa wenn s intanazional a weng kritesiad woan is. 2020 is da President owa gsturm u da Évariste Ndayishimiye is sa Noufulga woan.

An suwerenan Stoot Burundi sa politischs System is a presidentnata representativa demokratischa Repablik, wou af an mejraporteiatn Stoot fousst. Da President vo Burundi is s Stootsowahapt u Reḡiringsschef. Es git derzeid umma 21 registriada Portein z Burundi.^[5] En 13. Miarz 1992 hod da Tutsi Putschfejara Pierre Buyoya en Land a neia Vafassing gem,^[6] dej wou an mejraporteiatn politischn Prozess sichat.^[7] Sechs Jouana spada, en 6. June 1998, is d Vafassing gendat woan, d Nazionolvasammling is vagressad, u d Miglechkait fa zwej Vizepresidentn gschaffn woan. Zwengs en Arusha Akkord hod Burundi um 2000 a Iwagangsreḡiring krejgt.^[8] In Ottowa 2016 hod Burundi d Vaointn Naziona infurmiad, dass von n Internazional Stroufgrichtshuaf wida assa wolln.^[9]

Z Burundi lemma primea a lendlicha Leitn mid umma 13.4% Stodara um 2019.^[10] Dej Bvelkaringsdichtn vo umma 315 Leitn af n Quadratkilometa is d zwoathejchast in n subsaharischn Afrika.^[5] Umma 85% vo da Bvelkaring han Hutu, 15% han Tutsi u wenga wej 1% han d indigennan Twa.^[4] Amtssprochn han es Kirundi, wou aa d Nazionolsproch is, un es Franzesisch.^[11]

A kloans Land, wej s is, wiad z Burundi am mejran a subsistenznata Fölḏa- u Houtkultua trim, dej wou en Woldschloḡ oda s Rejdan, d Bodnerosion un n Habitatvalusd gfirdat houd.^[12] 2005 is s Land scheja ganz oghulzt gweng, mid wenga wej 6% Wold, vo dej wou iwa d Helftn wiatschaftle gnutzta Bammplantaschn han.^[13] Dazou kumt, dass d Burundja mid Korrupzion, schwocha Infrastruktua, schlechtn Zougang zen Gsundats- un Asbildingssektoa u obgejatn Foutta vill z kempfna hom.^[14] Burundi is dicht bsidlt u vill junga Leitt emegrian af da Souch nourana Lemsgrundloḡ i da Fremdn. Da World Happiness Report vo 2018 vaoatet Burundi ganz weit int, af Plotz 156.^[15] Burundi is a Midglid vo da Afrikanischn Union, en Gmoisama Moakt von estlinga u sidlinga Afrika, de Vaointn Naziona u da Bawegung vo de Blockfrein Stootn.