Nomenklaturang binomyal

Nomenklaturang binomyal

(1) Si Carl Linnaeus (1707–1778), sarong Suwekong botanista, iyo an naka-imbento kan modernong sistema nin nomenklaturang binomyal (2) Erithacus rubecula superbus, an Tenerife robin o petirrojo (3) Magnolia hodgsonii

Sa taksonomiya, an nomenklaturang binomyal (Ingles: binomial nomenclature, "two-term naming system"), inaapod man na nomenklaturang binominal ("two-name naming system") o nomenklaturang binaryo, iyo sarong pormal na sistema nin pagngaran sa mga espesye nin mga nabubuhay na bagay sa paagi nin pagtaong ngaran na igwang duwang parte, parehas iyo minagamit nin mga Latinong gramatikong porma, alagad pwede ibase sa mga taramon gikan sa ibang lenggwahe. An ngaran nganing ito iyo an ngaran na binomyal (na pwede palipoton bilang "binomyal" sana), binomen, ngaran na binominal, or sarong siyentipikong ngaran; impormal man na inaapod na Latinong ngaran.

An enot na parte kan ngaran – an henerikong ngaran – pigsasambit an genus kun sain kabale an espesye, habang an pangaduwang parte – an ispesipikong ngaran o ispesipikong epithet – pigsasambit an mga espesye sa laog nin genus. Halimabawa, an mga modernong tawo iyo kabali sa genus na Homo sagkod sa genus na ini pasiring sa espesye na Homo sapiens. An Tyrannosaurus rex iyo siguro an pinakabistong binomyal.^[1] An pormal na introduksyon kan sistemang ini sa pagngaran nin mga espesye iyo binibisto ki Carl Linnaeus, na epektibong nagpoon sa saiyang gibong Species Plantarum kaidtong 1753. Pero kan taon 1622, si Gaspard Bauhin pigluwas an saiyang libro na Pinax theatri botanici (Ingles, Illustrated exposition of plants) na igwang mga ngaran nin genera na dagos pig-arug ni Linnaeus.^[2]

An aplikasyon kan nomenklaturang binomyal iyo sa ngunyan yaon sa irarom nin nagkapirang mga kasuguang pang-internasyunal asin pig-uyunan, kun sain an duwang pinakaimportante iyo an International Code of Zoological Nomenclature (ICZN) para sa mga hayop asin an International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (ICNafp). Maski ngani an heneral na prinsipyo sa nomenklaturang binomyal iyo yayaon sa duwang ini, igwa man giraray sinda nin pagkakaiba, parehas sa terminolohiya na piggagamit ninda asin sa saindang mga partikular na kasuguan.

Sa modernong paggamit, an enot na letra kan henerikong ngaran iyo pirming nakakapital sa pagsurat, mientras sa ispesipikong epithet iyo bako, maski hale sa toltol na pangngaran arug kan ngaran nin sarong tawo o lugar. Sa pagkaparehas, an parehas na parte iyo naka-italisisa sa normal na teksto (o may pang-irararom na linya sa pagsurat). Kaya ngani, an ngarang binomyal kan annual phlox (pinangaran gikan sa botanistang si Thomas Drummond) iyo ngunyan nasusurat bilang Phlox drummondii. Harus, pagkatapos nin sarong ngaran kan espesye iyo pigpabisto sa sarong teksto, an henerikong ngaran iyo pigpapalipot sa enot na letra sa mga subskwentong mensyon (e.g., P. drummondii).

Sa mga siyentipikong kagibuhan, an awtoridad para sa sa sarong ngarang binomyal iyo harus pigtatao na, dae mahaloy kun nuarin ini enot namensyon, sagkod an taon nin publikasyon pwede man ipaaram.

• sa solohiya
  • "Patella vulgata Linnaeus, 1758". An ngarang "Linnaeus" nagsasabi sa parabasa kun siisay an nagpublikar kan ngaran asin an deskripsyon kan limpet; 1758 iyo an taon kun nuarin an ngaran sagkod an orihinal na deskripsyon iyo napublikar (sa kasong ini, sa ika-10 na edisyon kan librong Systema Naturae).
  • "Passer domesticus (Linnaeus, 1758)". An orihinal na ngaran na pigtao ni Linnaeus iyo Fringilla domestica; an parentheses nagsasabi na an espesye iyo sa ngunyan pigkaag na sa ibang genus. An ICZN dae nagpipirit na an ngaran kan persona na nagribay sa genus iyo itatao, o maski an petsa kun nuarin ini pigribayan, pero an mga nomenklaturang katalogo iyo harus pig-iiba an mga impormasyong arug kaiyan.
• Sa botanika
  • "Amaranthus retroflexus L." – "L." iyo an istandardong pagpapalipot na piggagamit para sa "Linnaeus".
  • "Hyacinthoides italica (L.) Rothm." – Si Linnaeus enot na pigpangaranan an bluebell na espesye bilang Scilla italica; Si Rothmaler pigbalyo ini sa genus na Hyacinthoides; an ICNafp dae nagpipirit na an mga petsa kan parehas na publikasyon iyo maispesipika.

• Espesye
• Carl Linnaeus
• Taksonomiya

Pinopoonan an artikulong ini sa Siyensya. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.