Rok-musiqi

Rok
Rock
Beatles qrupu
İstiqamət	Populyar musiqi
Mənbəsi	Rok-n-roll rokabilli caz elektrik blüz blüz ritm və blüz kantri soul
Yarandığı dövr	1950–1960-cı illər
Ölkə	{{ {{{1}}} | alias = Böyük Britaniya | flag alias = Flag of the United Kingdom.svg | flag alias-1707 = Union flag 1606 (Kings Colors).svg | flag alias-1658 = Flag of the Commonwealth (1658-1660).svg | flag alias-1651 = Flag of The Commonwealth.svg | flag alias-1649 = Flag of the Commonwealth (1649-1651).svg | flag alias-1606 = Union flag 1606 (Kings Colors).svg | flag alias-HDQ = Naval Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-ticarət = Civil Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-HHQ = Air Force Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-diplomatik = Government Ensign of the United Kingdom.svg | flag alias-ordu = Flag of the British Army.svg | variant = | altlink = | miqyas = }} ABŞ
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Rok musiqisi (ing. Rock music) — 1940-cı illərin sonu və 1950-ci illərin əvvəllərində ABŞ-də "rok-n-roll" kimi yaranmış və 1960-cı illərin ortalarından etibarən müxtəlif janr və üslubları yaranmış geniş populyar musiqi janrıdır. Rok musiqisinin mənşəyi, 1940-1950-ci illərin rok-n-roll üslubuna dayanır ki, bu üslub birbaşa blüz, ritm və blüz, həmçinin kantri musiqisindən ilhamlanır. Rok, həmçinin elektrik blüz və folk kimi janrlardan da böyük ölçüdə təsirlənmiş və caz kimi digər musiqi üslublarından da ilham almışdır. Rok, adətən elektrik gitara başda olmaqla, elektrik bas gitara, zərb alətləri və bir və ya bir neçə vokal ifa ilə birlikdə tək və ya qrup şəklində ifa olunur. Ümumiyyətlə, rok 4
4 xanə ölçülü və nəqarət-bənd formasından istifadə edən mahnı əsaslı musiqidir, lakin janr zamanla çox dəyişmişdir. Pop musiqisi kimi, rok musiqisinin sözləri də əsasən romantika, sevgi mövzusuna yönəlir, lakin tez-tez sosial və ya siyasi mövzulara toxunan geniş mövzuları da əhatə edir. Rok musiqisi 1950-ci illərdən 2010-cu illərə qədər ABŞ-də və Qərb dünyasının böyük bir hissəsində ən populyar musiqi janrı olmuşdur.

Rok musiqiçiləri 1960-cı illərin ortalarından etibarən albomu sinql əvəzinə ön plana çıxardılar və eyni zamanda qeyd edilmiş musiqi ifadəsi və istehlakının dominant forması kimi təqdim etməyə başladılar. Onların töhfələri bu janrın əsas cərəyanda mədəni haqq qazanmasına və musiqi sənayesində onilliklər boyu davam edəcək rok əsaslı albomlar dövrünün başlamasına səbəb oldu. 1960-cı illərin sonlarında, "klassik rok" dövründə, rok musiqisinin müxtəlif alt janrları, o cümlədən blüz rok, folk rok, kantri rok, cənub roku, raqa rok və caz rok kimi hibrid janrlar yarandı. Bu janrlar anti-mədədəniyyətlə əlaqədar olan psixodeliya musiqisi və hippi səhnəsindən təsirlənərək, psixodelik rokun inkişafına töhfə verdi. Yaranan janrlar arasında texnika cəhətdən geniş və mürəkkəb proqressiv rok və vizual üslubu və parlaqlığı vurğulayan qlem rok da vardı. 1970-ci illərin ikinci yarısında enerjili sosial və siyasi tənqidlər çıxaran pank rok cərəyanı yarandı. Pank musiqisi 1980-ci illərdə törəmə formaları olan yeni dalğa, postpank və nəhayət alternativ roka təsir etdi.

1990-cı illərdən etibarən alternativ rok rok musiqisində üstünlük təşkil etməyə başladı və qranj, Britpop və indi rok kimi əsas cərəyana daxil oldu. O vaxtdan bəri pop-pank, elektronik rok, rep rok və rep metal kimi daha çox füzyon rok janrları meydana gəldi. Bəzi qruplar rokun tarixini yenidən nəzərdən keçirməyə çalışdı; 2000-ci illərdə qaraj roku/postpank dirçəlişi buna misal ola bilər. 2010-cu illərdən başlayaraq rok, dünya mədəniyyətində dominant populyar musiqi janrı mövqeyini itirdi, lakin yenə də kommersiya baxımından uğurlu oldu. Hip-hop və elektronik rəqs musiqisinin artan məşhurluğu rok musiqisində, xüsusən 2010-cu illərin əvvəllərindəki texno-pop səhnəsində və 2020-ci illərin pop-pank-hip-hop dirçəlişində görmək olar.

Rok həm mədəni həm də ictimai hərəkatlar üçün bir vasitə rolunu oynamış və panklar, qotiklər, rokçular kimi əsas subkulturaların yaranmasına səbəb olmuşdur. ABŞ-də 1960-cı illərdə San-Fransiskodan yayılan hippi hərəkatı və daha geniş Qərb anti-mədəniyyət hərəkatı eyni şəkildə 1970-ci illərdə pank mədəniyyətinin qotik, pank və emo subkulturalarının yaranmasına səbəb olmuşdur. Etiraz mahnısı ənənəsini miras alan rok musiqisi siyasi fəallıqla, eləcə də irq, cins və narkotik istifadəsi kimi sosial münasibətlərdə dəyişikliklərlə əlaqələndirilmiş və tez-tez gənclərin yetkin istehlakçılığa və uyğunluğa qarşı üsyanının ifadəsi kimi qəbul olunmuşdur. Bununla yanaşı, kommersiya baxımından son dərəcə uğurlu olmuş və "kommersiya məqsədləri üçün sənət satmaq" ittihamlarına məruz qalmışdır.

Rok musiqisinin tərkibi ənənəvi olaraq gücləndirilmiş elektrik gitara üzərində qurulub. Bu gitara müasir formasını 1950-ci illərdə rok-n-rollun populyarlaşması ilə qazanmışdır. Elektrik-blüz gitaraçılarının ifası da bu musiqi növünə təsir etmişdir. Rok musiqisində elektrik gitara tez-tez elektrik bas gitara ilə müşayiət olunur; elektrik bas gitara da eyni dövrdə caz musiqisində istifadə olunmuşdur. Həmçinin, zərb alətləri ilə yaradılan zərb səsi də rok musiqisində mühüm rol oynayır. Bu trioya tez-tez piano, Hammond orqanı və sintezator kimi klavişli alətlər əlavə olunur. Rokun musiqi alətləri blüz qrupunun alətlərindən (başlıca gitara, ikinci akkord aləti, bas və zərb alətləri) törəmişdir. Rok musiqisi ifa edən bir qrup musiqiçiyə rok qrupu (ing. rock band) deyilir. Tipik olaraq, bir rok qrupu triodan (güc üçlüyü) beşliyə qədər dəyişə bilər. Klassik olaraq, bir rok qrupu dörd üzvdən ibarət kvartet olur və bu üzvlər adətən vokalçı, gitaraçı, ritm gitaraçı (hər qrupda olmaya bilər), bas gitaraçı və zərb alətləri ifaçısıdır; bəzən əlavə olaraq klavişli alətlər və ya digər instrumental ifaçılar da ola bilər.

Rok musiqisində istifadə olunan 4
4 ölçülü baraban ritmindən bir nümunə

Rok musiqisi tez-tez 4
4 ölçüdə sadə sinkoplaşdırılmış ritmlərə əsaslanır və iki və dörd vuruşlarda təkrarlanan tələ nağara dəstək ritmi ilə xarakterizə olunur. Melodiyalar, adətən, Dorik və Miksolidik kimi qədim ladlarda, həmçinin major və minor modlarında bəstələnir. Harmoniyalar, əsas triad akkordları, paralel təmiz kvarta və kvinta ilə dissonant harmonik irəliləyişlərdən ibarətdir. 1950-ci illərin sonlarından, xüsusilə də 1960-cı illərin ortalarından etibarən, rok musiqisi blüz və folk musiqisindən gələn nəqarət-bənd strukturunu istifadə etmiş, lakin bu modeldə müxtəlif dəyişikliklər baş vermişdir. Tənqidçilər rok musiqisinin eklektizmini və üslub müxtəlifliyini vurğulayırlar. Tarixi mürəkkəbliyi və digər musiqi və mədəni formalardan alıntı etmə meyli səbəbindən, rok musiqisini dəqiq bir musiqi tərifinə sıxışdırmaq çətin sayılır. Musiqi jurnalisti Robert Kristqaunun fikrincə, "ən yaxşı rok mahnısı xalq sənətinin təbiiliyini, funksionallığını və birbaşa cazibəsini müasir texnologiya ilə birləşdirərək günümüzə gətirir və modernist dissosiasiya ilə yeniləyir."

Rok musiqisinin mahnı sözləri romantik sevgi, cinsi əlaqə, cəmiyyətə qarşı üsyan, sosial problemlər və həyat tərzi kimi geniş mövzulara toxunur. Bu ənənə Tin Pan Alley pop ənənəsi, folk musiqisi və ritm və blüz kimi müxtəlif mənbələrdən miras qalmışdır. Kristqau rok lirikasını "soyuq mühit" olaraq təsvir edir və onun sadə dil və təkrarlanan nəqarətlərə malik olduğunu qeyd edir; rok musiqisinin əsas funksiyasının isə "musiqi, daha dəqiq desək, səs-küy" olduğunu irəli sürür. Rok musiqisində ağ dərili, kişi və ümumiyyətlə orta sinif musiqiçilərin üstünlük təşkil etməsi tez-tez vurğulanır və rok musiqisi, qara dərili musiqi formalarının gənc, ağ və əsasən kişi auditoriyasına ötürülməsi kimi qəbul edilir. Buna görə də, rok musiqisi həm üslub, həm də lirika baxımından bu qrupun narahatlıqlarını ifadə etməyə xidmət edirdi. Kristqau, 1972-ci ildə yazdığı məqalədə, bəzi istisnalarla, "rok-n-rollun ümumiyyətlə kişi sexsuallığı və təcavüzü ilə eyniləşdirilməsini" nəzərdə tutduğunu bildirmişdir.

1960-cı illərin sonlarından etibarən "rok" termini "rok-n-roll" əvəzinə istifadə olunmağa başlayanda, pop musiqisi ilə müqayisə edilirdi. Rok musiqisi pop musiqisi ilə bir çox xüsusiyyətləri paylaşsa da, adətən musiqi, canlı ifa və ciddi, mütərəqqi mövzulara diqqət yetirməklə pop musiqisindən fərqlənir. Saymon Fritə görə, rok "pop və rok-n-roll-dan daha çox fərqli" idi və rok musiqiçiləri bacarıq və texnikaya vurğunu, orijinal və şəxsi ifadə ilə romantik sənət anlayışını birləşdirdilər.

Yeni minillikdə "rok" termini pop, reqqi, soul və hətta hip hop kimi musiqi janrlarını əhatə edən geniş və ümumi bir termin kimi istifadə edilmişdir. Bu janrlar tarix boyu rok musiqisinə qarşı çıxmış olsalar da, ondan müəyyən dərəcədə təsirlənmişdir. Tənqidçi Robert Kristqau "rok" terminini geniş şəkildə "rock'n'roller" həssaslığına müraciət edən populyar və yarı populyar musiqi janrlarına istinad etmək üçün istifadə etmişdir. Bu həssaslığa yaxşı ritmə olan sevgi, mənalı və yumoristik lirikalar, eləcə də gənclik mövzusunun "əbədi cazibəsi" daxildir. Bu həssaslıq, o qədər universal bir şəkildə mövcuddur ki, hər bir gənclik musiqisinin öz sosiologiyası və sahə araşdırması hissəsi var. Kristqau "Christgau's Record Guide: The '80s" (1990) kitabında bu həssaslığın folk müğənnisi-bəstəkar Mişel Şoked, reper LL Cool J və sinti-pop dueti Pet Shop Boys-un musiqisində, eləcə də Çak Berri, Ramones və The Replacements kimi musiqiçilərin əsərlərində aydın göründüyünü qeyd edir. Bu həssaslıq, öz şəxsiyyətlərini kəşf etməyə çalışan bütün gənclərin musiqisində özünü göstərir.

Əsas məqalə: Rok-n-roll

Rok musiqisi 1940-cı illərin sonu və 1950-ci illərin əvvəllərində ABŞ-də yaranmış və tezliklə bütün dünyaya yayılan rok-n-rolldan qaynaqlanır. Rok-n-roll ritm və blüz, qospel musiqisi, kantri və vestern kimi afro-amerikan musiqi janrlarının birləşməsindən yaranmışdır.

Rok-n-roll musiqisinin “ilk səsyazması” iddia edilən bir çox mahnı səsyazması barədə mübahisələr mövcuddur. Həmin mahnı səsyazmalarına nümunə olaraq Rozetta Tarpın 1944-cü ildəki "Strange Things Happening Every Day", Artur Krudupun 1946-cı ildəki "That's All Right" (1954-cü ildə Elvis Presli bu mahnının kover versiyasını ifa etmişdir), Ella Mae Morse və Freddi Slekin 1946-cı ildəki "Cow Cow Boogie", Venonya Herrisin 1948-ci ildəki "Good Rockin' Tonight", Qori Karterin 1949-cu ildəki "Rock Awhile", Cimmi Prestonun 1949-cu ildəki "Rock the Joint" (1952-ci ildə Bill Haley & His Comets tərəfindən kover versiyası yaradılmışdır), Ceki Brenston və Delta Cats tərəfindən 1951-ci ildəki "Rocket 88" mahnısını (əslində Ayk Törner və qrupu the Kings of Rhythm tərəfindən ifa edilmişdir) göstərmək olar. Bu mahnıların hər biri rok-n-roll musiqisinin yaranmasına təsir etmişdir.

1951-ci ildə Ohayo ştatının Klivlend şəhərində radio aparıcısı Alan Frid çox irqli auditoriyaya ritm və blüz musiqisi (o vaxtlar "irq musiqisi" adlanırdı) çalmağa başladı və bu musiqini təsvir etmək üçün "rok-n-roll" ifadəsini istifadə edən ilk şəxs oldu. Dörd il sonra, Bill Heleyin "Rock Around the Clock" (1954) mahnısı Billboard jurnalının əsas satış və airplay çartlarında birinci yerə çıxan ilk rok-n-roll mahnısı oldu və bu yeni pop mədəniyyət dalğasının dünya miqyasında yayılmasına qapı açdı. Erkən rok-n-roll hitləri arasında Çak Berri, Bo Diddli, Fats Domino, Litl Riçard, Cerri Li Lüis və Cin Vinsent kimi sənətkarlar var idi. Tezliklə rok-n-roll musiqisi Amerika rekord satışlarında dominant gücə çevrildi və əvvəlki onilliyin populyar musiqisində dominantlıq edən Eddi Fişer, Perri Komo və Patti Peyc kimi sənətkarların populyar musiqi siyahılarında görünmək şansları əhəmiyyətli dərəcədə azaldı.

Rok-n-roll, 1950-ci illərin ortalarında Karl Perkins, Cerri Li Lüis, Baddi Holli kimi ağdərili müğənnilər tərəfindən ifa olunaraq və "hillbilly" kantri musiqisi ilə birləşdirilərək rokabilli kimi müxtəlif alt janrların yaranmasına səbəb oldu və Elvis Presli kimi müğənnilər ilə tanınmağa başladı. İspan və Latın Amerikasının rok-n-roll hərəkatları ABŞ-nin cənub-qərb bölgəsində yayılmağa başladı və nəticədə ABŞ-də Latın roku və Çikano rokunun yaranmasına səbəb oldu. Rok-n-rollun standart musiqiçilərindən olan Riçi Valens və ənənəvi Nyu-Meksiko musiqisində rok-n-rollu kantri-vestern musiqisi ilə birləşdirən Al Hurricane və onun qardaşları Tayni Morri və Bebi Qebi kimi sənətkarlar bu dövrdə tanındı. Bundan əlavə, 1950-ci illərdə elektrik gitarasının populyarlığının artması və rok-n-roll üslubunda ifaçılığın inkişafı Çak Berri, Link Urey və Skatti Moor kimi nümayəndələr tərəfindən təmin edildi. Distortiondan istifadə Qərb svinq gitaraçıları Cunyor Barnard və Eldon Şemblin tərəfindən təkmilləşdirildi və 1950-ci illərin ortalarında Çak Berri tərəfindən populyarlaşdırıldı. Güc akkordlarının istifadəsi 19-cu əsrdə Fransisko Tarreqa və Heitor Villa Lobos tərəfindən təkmilləşdirildi, 1950-ci illərin əvvəllərində Villi Conson və Pat Heri tərəfindən həyata keçirildi və 1950-ci illərin sonunda Link Urey tərəfindən populyarlaşdırıldı.

Tənqidçilər ənənəvi olaraq rok-n-rollun 1950-ci illərin sonları və 1960-cı illərin əvvəllərində "tənəzzülə" uğradığını hesab edirlər. 1959-cu ildə Baddi Holli, Biq Bopper və Riçi Valens təyyarə qəzasında vəfat etməsi, Elvisin hərbi xidmətə çağırılması, Litl Riçardın moizəçi olaraq təqaüdə çıxması, Cerri Li Lüis və Çak Berrinin hüquqi problemlərlə üzləşməsi və Alan Frid kimi tanınmış şəxslərin rüşvət ittihamları ilə qarşılaşması kimi hadisələrin rok-n-roll dövrünün sona çatdığı hissini yaratdı.

Əsas məqalələr: Britaniya rok-n-rollu və Skiffl

Rok musiqisi II. Dünya Müharibəsindən sonra dünya miqyasında sürətlə yayıldı və qlobal Amerikanlaşmanın bir hissəsi hesab edildi. İngiltərə müğənnisi Kliff Riçard, Britaniya rokunun səsini təqdim edən "Move It" (1959) mahnısı ilə Şimali Amerikadan xaricdə rok-n-rollun ilk hitlərindən birinə sahib oldu. Bir çox sənətçi, xüsusən də İngiltərədən olan Tommi Stil, beynəlxalq miqyasda yayılmazdan əvvəl, bu səsyazmaları yerli dillərə tərcümə edərək, Amerika rok-n-roll hitlərinin koverlərini istehsal etməkdə uğur qazandı. Stil 1955-1957-ci illər arasında İngiltərə, Skandinaviya, Avstraliya, SSRİ və Cənubi Afrikada qastrol səfərləri edərək rok musiqisinin qloballaşmasına töhfə verdi. Conni Okifin 1958-ci ildə yazdığı "Wild One" mahnısı Avstraliyanın ilk rok-n-roll hitlərindən biri kimi tanınır. 1950-ci illərin sonlarında rok musiqisi təkcə Amerikanın təsiri altında olan Qərb dünyasında deyil, həm də Yuqoslaviya və SSRİ kommunist dövlətləri kimi yerlərdə, eləcə də Cənubi Amerika kimi regionlarda populyarlaşdı.

1950-ci illərin sonu və 1960-cı illərin əvvəllərində Amerikada rok-n-rollun yüksəlişindən geridə qalan Amerika blüz musiqisi və blüz rok musiqiçiləri İngiltərədə yeni populyarlıq qazandılar və uğurlu turlar təşkil etdilər. Lonni Doneqanın 1955-ci ildə hit olan "Rock Island Line" mahnısı ölkədə skiffl qruplarının inkişafına böyük təsir göstərdi. Bu qruplardan bəziləri Con Lennonun Quarrymen (sonradan Beatles) qrupu da daxil olmaqla rok-n-roll ifa etməyə başladılar. ABŞ-də rok-n-roll bazarında mülayim pop və balladalar üstünlük təşkil edərkən, Britaniya rok qrupları klublarda və yerli rəqslərdə öz blüz-rok pionerlərindən daha güclü təsirlənən bir üslub inkişaf etdirdilər və intensivliklə ifa etməyə başladılar. Bu təsir Britaniya işğalı vasitəsilə rok musiqisinin gələcəyini formalaşdıracaqdı.

Rok musiqisini adətən vokalist, çox vaxt elektrogitarada çalan gitaraçı, bas-gitaraçı, barabançı və bəzən sintezatorçudan ibarət olan rok qrupları ifa edir. Bas-gitara, zərblər və ritm-gitara (hər qrupda olmur) birlikdə ritm-seksiya yaradırlar. Buna baxmayaraq, rok kompozisiyalarında demək olar ki, az-çox məşhur olunan bütün alətlərdən istifadə olunub. Klassik rokun fərqləndirici xüsusiyyəti – dəyişməz ritm-seksiya tərəfindən dəstəklənən ritmdi. 60-cı illərdən bəri rokun bir neçə axını mürəkkəbləşdirilmiş strukturu və ritmi olan kompozisiyalardan istifadə edir. Solo ifa edən adətən elektogitara olur. Əksər qruplarda vokalist də var. Əgər başlanğıcda rok musiqisi əsasən blyuz harmoniyası çərçivəsində idisə, hal-hazırda rokun bir çox növü bir-biriylə musiqi baxımdan heç bir oxşarlığa malik deyil.

Rok musiqisi, özündə bir çox musiqi janrlarını birləşmdirmiş bir növ olaraq "rock and roll"dan, "and rollun" çıxarılmasıyla 1960-cı illərin əvvəllərində meydana gəldi. Rok musiqisini meydana gətirən musiqi janrlarının növləri də, öz daxilində alt növlərə ayrılmışlar. Bu səbəbdən ötəri rok musiqinin tarixini izah edərkən, başlanğıc nöqtəsi olaraq "rok & roll" dan yola çıxsaq böyük bir səhv etmiş olarıq, çünki rok musiqisini də əhatə edən pop musiqi növləri bir çox musiqi janrlarının alt növlərinin sintezindən meydana gəlmişdir. Musiqi növləri arasındakı ilk qarşılıqlı təsir nə vaxt, harada və necə reallaşmışdır? Bu sualın cavabını 1730-cu illərdə Amerikada "Böyük Oyanışlar" adı ilə tanınan təkanda tapmaq mümkündür. "Böyük oyanışlar, Amerikan musiqisinə dərindən təsir edən dini bir oyanışın ardıcıl olaraq meydana çıxan iki dalğası idi. "Birincisi Dr. Isaac Watts adında bir İngilisə aid "Hymms and Spirituali"nin (1701) Londonda nəşr olunmasıyla yaranan və 1739-cu il Boston nəşrindən sonra Amerikanın bütün şəhərlərində təsiri hiss edilən yeni bir musiqi anlayışının cənubun folk musiqilərini təsir etməsi nəticəsində meydana gəlmişdir. İkinci oyanış isə 1780-1830 illəri arasında düşərgə yığıncaqlarında ortaya çıxan bir axındır. Xristianlaşdırılmış zəncilər ayinlərini edərkən Afrika dini mərasimlərində görülən dairəvi rəqs, qışqırma, ritim tutma kimi elementlər dualarla birlikdə yerinə yetirilirdi. Beləcə zəncilər ağlardan mənimsədikləri spirituallarin içinə atalarından miras qalan ritim və coşğunu qataraq ortaya yeni bir növ musiqi çıxarmışlar. Bu eyni zamanda dini musiqidə qara-ağ ayrı-seçkiliyini də doğurmuşdur. Ağların spirituallari yerində sayarkən, qaraların etdikləri bütün ölkəyə yayılmaqla qalmayıb, ölkə xaricinə də çıxmışdır.

Bir çox Amerikan musiqisi kimi Gospel də vətəndaş müharibəsidən sonra cənubda spirituallarin davamı xüsusiyyətində ayrı bir növ olaraq özünü göstərir. Spirituallarda olduğu kimi Gospelin də yalnız qaralara xas olduğunu demək düzgün olmazdı, amma ən çox zəncilərin kilsələrində və zənci qrupları daxilində icra edilmişdir. 19-cu əsrin sonunda qurulan Pentacostalis və Hoolines kilsələrində, Afrika musiqisindəki əl çırpma və ayaqları yerə vurma yoluyla edilən musiqi, gospel növünün ilk nümunələrini meydana gətirmişdir. Gospel tərzində spirituallardan fərqli olaraq bu dünya ilə əlaqədar vədlərə daha çox yer verilir, o biri dünya isə daha şən bir dillə izah edilə bilər. Amerikada, dini məzmunlu musiqinin yanında xalqın ağızdan köçürəm üsulu ilə günümüzə qədər uzanıb gələn bir folk musiqi mədəniyyəti vardır. Ən köhnə folk mahnıları ya solo olaraq ya da cəm şəkildə oxunmuşdur. Bu folk mahnılarına yoldaşlıq etmək üçün skripka, banjo və gitaranın da əlavə edilməsi ilə ilk pop musiqi növlərinin təməlləri qoyulmuş oldu. Amerikanın ilk pop musiqi ulduzu Jimmie Rodgersdir. Rodgers, country və boogie-blues arasında harmoniya yaradaraq hillbilly, folk və bluesdən mənimsədiyi sözləri birləşdirərək country musiqisinin başlıca dayağı halını almışdır. Rodgers, bluesi borc alan deyil oğurluğunu edən ilk ağ adam və beləcə country musiqisinin dominant rejimi halına gətirən sintezini edən sənətçi olaraq düşünülə bilər. "Bu illərdə cənub ştatlarına edilən ilk gəzintiləri nəticəsində Paramounts Records, blues musiqinin atası olaraq xatırlanan Blind Lemon Jeffersonun ilk valını hazırlayar. Bu tarixdən sonra, Jefferson, özündən sonrakı bütün blues və rok musiqiçilərinə təsir edə biləcək keyfiyyətdə musiqi parçalarına imza atmışdır.

Rok & Roll janrı ragtime, blues, boogie, country, gospel kimi musiqi janrlarının alt növlərin sintezi nəticəsində meydana gəlmişdir. Bu alt növlərdən roka keçidindəki son quruluş daşı R&B-dir (Rhtyhm and Blues). Bu keçid əsnasındakı ən əhəmiyyətli kəslərdən biri Robert Johnsondur. (1911-1938) Əsasında delta blues musiqiçiləri içərisində Charlie Patton ya da Skip James kimi ondan çox daha əhəmiyyətli adlar olmasına baxmayaraq Johnsonun əhəmiyyəti; şəxsiyyəti və bəstələdiyi musiqi ilə ilkin bir rocker olmasından qaynaqlanmaqdadır. Blyuzdan roka doğru mərhələdə bir başqa əhəmiyyətli hadisə isə elektirik gitaranın blyuzsdə istifadə edilməyə başlanmasıdır. Elektirikli gitaranı ilk istifadə edən blyuz musiqiçisi T. Bone Walkerdir. Özünə xas texnikasıyla, özündən sonrakı B. B. King, Freddy King, Buddy Guy kimi gitara sehirbazlarına təsir etməyi bacaran Walker roka keçid mərhələsində çox əhəmiyyətli bir rol oynamışdır.

1943-51-ci illər arasında cənubdan şimala edilən köçlər əsnasında pianino və nəfəs alətləri ilə tanış olan delta blues icraçıları rok-n-rolla keçiddəki son musiqi növü olan R&B-u meydana gətirərlər. Bu musiqi növü, ümumiyyətlə bütün qara musiqi stillərinin qarışığından, blyuz harmonik quruluşu və düsturu meydana gəlmişdir. Başlanğıcda yalnız qaraların radio stansiyalarında və küçələrdə yaşayan R&B, orta sinif ağ gənclərin bu musiqini vərdiş halına gətirməsiylə birlikdə həmçinin də məşhurlaşdı. Gün keçdikcə artan tələblər, nəşr olunan R&B vallarının sayının artmasına və 25 May 1949-cu ildə Billboard musiqi jurnalı siyahılarında R&B adında yeni bir başlığın açılmasına gətirib çıxardı. 1953-cü ildə "Chords" qrupunun "Sh-boom" adlı musiqi parçaları R&B siyahılarına sığmayaraq, məşhur musiqi siyahılarına daxil oldu və "1" nömrəyə qədər yüksəldi. 1954-55-ci illərdə eyni musiqini ağlar icra edincə bunun adını Rok & Roll qoydurlar. "Məşhur rok and roll piyanoçusu Fats Domino "biz rok-n-rolla 15 il əvvələ qədər New Orleansda R&B deyərdik" demişdir. R&R, gənclər arasında o qədər rəğbət qazanar ki, həm sənayeyə qarşı ən radikal çıxışların qaynağı, həm də musiqi sənayesinin ən gəlirli dolanışıq qaynağı mövqeyinə gəlir. Rok & Rollun R&B'dən fərqlənərək özünə xas bir musiqi növü halını almasını təmin edən ən əhəmiyyətli kəslər Elvis Presley və Chuck Berrydir.

Rokn rollun böyük kralı Evis Presley R&B ilə, country və hillbilly musiqilərini çox yaxşı qaynaşdırmışdır. Çak Berri isə özündən əvvəlki gitaraçıların texnikalarını sintez edərək R&R-in ilk gitara qəhrəmanı olmuşdur. Buna baxmayaraq ikisinin də əsl şöhrətləri bu birləşdirici güclərindən və özlərindən sonrakı bütün rok musiqiçilərinə təsir etmələrindən gəlmişdir. Lakin sənaye rokn rollu çox tez udmuşdur. Araşdırmaçıların çoxu 1950-ci illərin sonunun R&R musiqisinin də sonu olduğu mövzusunda görüş təşkil etmişdilər. 1950-ci illərin sonunda ən məşhur R&R musiqiçilərindən olan Elvis Presli hərbi xidmətdə, Buddy Holly ölmüş, Chuck Berry isə həbsdə idi. 1959-63-cü illər arasında rok musiqisində demək olar ki, bir boşluq yaranmışdı. Lakin, bu illərdə sonradan "60 gəncliyinin lideri" adını alan musiqiçi, Bob Dylan meydana çıxır. Dylanın ilk üç albomundakı musiqilər nə folk musiqisi nə də R&R musiqisinə aid idi. Dilan, mahnılarında qaralara qarşı düşmənçiliyin inadla davam etməsindən, döyüşün mənasızlığından, sevginin əhəmiyyətindən, dünyanın gözəlliklərinin sürətlə itib getməsindən bəhs edirdi.

Amerikada reallaşan bu musiqi yönümlü inkişaflar bütün dünya gəncliyinə, amma ən çox İngilis gəncliyinə böyük təsir etmişdir. Uşaqlıqdan R&R musiqisi ilə böyüyən İngilis gənclərinin arasından bir çox musiqiçi çıxmışdır. Bunlar The Beatles, Rolling Stones, The Animals kimi ilk rok qruplarını qurmuşlar. Bu qruplar, ilk zamanlarda Amerikan musiqininin alt növlərindən təsirlənmişlər, lakin qısa bir müddət sonra özlərinə xas strukturları ortaya qoyaraq əsl mənada rok musiqisini formalaşdırmışlar. Bu qruplardan ilk musiqi albomunu satışa çıxaran The Beatles, yarandıqdan bir iki il sonra, ilk albomlarındakı blyuz, buqi, gospel mahnı ailələrinin parçalarını təkrar etməkdən və Rock&Rolla yaxın musiqi parçaları bəstələməkdən yavaş yavaş imtina etməyə başlamışdır. Ən son olaraq R&R mahnılarından 1965-ci ildəki "Help" albomunda yer verdikləri Larry Williamsa aid "Dizzy Miss Lizzy" musiqi parçasının istifadə edilməsi ilə başa çatdırmışlar. Dekabr 1965-ci ildə "Rubber Soul" albomunu nəşr etdikdən sonra tamamilə xüsusi quruluşa keçid beləcə tamamlandı. Bu inkişafdan sonra rokun maneə törədilə bilməz yükləlişi başlamış oldu. Eric Claptonun üzvü olduğu qruplar, xüsusilə Cream çox böyük uğurlara imza atmışdır. The Beatles ulduzu sönərkən səhnəyə Eric Clapton adıyla dünyanın ən yaxşı gitara virtuozlarından biri çıxar. O zaman İngiltərə divarlarının "Clapton his God"(Clapton tanrıdır) yazıları ilə dolması dövrü idi.

1960-cı illərın sonu, dünyada gənclik hərəkatları olaraq xarakterizə edə biləcəyimiz bir üsyanın yüksək səviyyəyə çatdığı illərdir. Get-gedə böyüyən nüvə müharibəsi hədəsi, Amerikanın Vyetnamı amansızca döyüşə sövq etməsi, bir çox vyetnamlının və amerikalının bu döyüşdə ölmə qorxusu çarxları hərəkətə keçirmiş, "çiçək gücü" hərəkati belə bir mühitdə ortaya çıxmışdır. Artıq rok musiqisi dünyaya qlobal problemlərin çatdırılması vəzifəsini öz üzərinə götürmüşdür. Məşhur "döyüşmə - seviş" şüarı bu hərəkatın bir məhsuludur. "Çiçək gücü"nü yaradanların əksəriyyəti orta sinif ağ gəncləri idi. Bu insanlar "hippi" olaraq adlandırılmışlar. Ümumiyyətlə o dövrlərdə bu hərəkat harada olmağından asılı olmayaraq bütün rok qruplarından dəstək almışdır. Bu illərdə şərq dinlərinə olan maraq da artmış, hətta The Beatlesin üzvləri Hindistana tanınmış Hindi Maharishi Yogini ziyarətə getmişdilər. Rokdakı bu şərq dəbi ilə birlikdə musiqiçilərin və dinləyicilərin narkotik maddələrə olan maraqları daha da artmış və xüsusilə də LSD o zaman qadağan edilmədiyindən aspirin kimi çox istifadə edilirdi. Lakin çox qısa bir müddət içində "çiçək uşaq" olmağı da bir "dəb" halına gətirilər və hərəkat demək olar ki, heç bir nəticəyə çata bilmədən sona çatdı. Üstəlik hippilərin bəziləri zaman keçdikcə kobud rəftarı ilə bir nizam-intizam müdafiəçisi olurlar. Bunlara ən yaxşı nümunə ABŞ prezidenti Bill Klintondur. 1960-70-ci illər rok, tarixi baxımından çox müxtəlif və əhəmiyyətli qrupları daxilində saxlamışdır. The Beatles, The Animals, The Doors, The Rolling Stones, The Who kimi qruplar hamısı bu tarixlərdə yaranmışlar. 65-70-ci illər arasında qurulan Pink Floyd, Deep Purple, Led Zeppelin, Yes kimi qruplar da artıq meqa rok qruplarıdır. Bu qruplar sayəsində rok, heç olmadığı qədər məşhur olub, ciddi bir musiqi janrı kimi qarşılanmağa başlanmışdır. Rok musiqiçiləri özlərini klassik musiqi icraçıları kimi görmələri də bu dövrə təsadüf edir. O zamanların ən diqqət çəkən müzakirəsi rokun bir sənət növü olub-olmadığıdır. 70-ci illərin ikinci yarısında rok artıq val satışları və konsert gəlirləriylə musiqi sənayesinin ən yaxşı dolanışıq qaynağını meydana gətirməkdə idi. Rok musiqiçiləri milyonlarla dollarlıq elektron alətlərə sahib idilər və hamısı çox zəngin olmuşdular. Bu mega rok qrupları nə edirsə etsin satışlara görə səsyazma studiyaları yeni yaranan qruplara heç bir şans vermiyib musiqilərini meqa rok qrupları kimi hazırlamaq şərti qoymuşdular.

Budur pank rok tam bu dövrlərdə özünü göstərmişdir. Pankda digər heç bir rok növündə görülməyən şiddət, qarışıqlıq və xaos vardır bu xüsusiyyətlər pank, rokun qaranlıq qanadını gözlər önündə açmışdır. 60-cı illərdə Nyu-Yorkun qaraj qruplarından formalaşan Velvet Underground Pankın ilk toxumlarını atan qrup olaraq göstərilə bilər. Ancaq bu fikri ilk pank birliklərindən biri olan Sex Pistols qəbul etməyərək reaksiya vermişdir. Pankda qətiliklə keyfiyyət və xoşa gəlmə qayğısı yoxdur. Pankçılar 1960-70-ci illərdəki rok musiqisini və təbii ki, rokçuları da lənətləyirdilər, çünki onların fikrincə rokdan artıq pul, şan, şöhrət vasitəsi olaraq istifadə edilməyə başlanmışdır. 70-ci illərin uzun və qarışıq soloları ilə dolu musiqi parçaları yerinə qısa və nizamsız şəkildə musiqilər ifa edərdilər. Hətta Sex Pistols o qədər sadə və primitiv ifa edərdi ki, izləyənlər istər istəməz" bunu mən də ifa edə bilərəm" kimi bir fikrə düşərdilər. Beləcə İngiltərədə bir çox pank qrupu yaranmağa başlamışdır. Sənayenin ən böyük düşməni olmasına baxmayaraq pank dəliliyi də digər bütün rok dəlilikləri kimi qısa müddətdə sənaye tərəfindən udulub "dəb" halına gətirilmişdir. Pank geyimləri ən lüks mağazaların vitrinlərində biribirinin ardınca düzülmüşdür. 80-ci illərə gəldikdə bir çox rok musiqi növü icra halında olduğundan bir Heavy Metal partlayışı yaranar. Heavy Metal musiqisini izah edən ən yaxşı söz "qarışıqlıq" dır. Bütün Heavy Metal qruplarının fəaliyyət sahələri fərqlidir. Bu musiqi növünün içində kommunizm, faşizm, anarxizm, inqilabçılıq, sadizm kimi biri-birindən çox fərqli mövzuları tapmaq mümkündür. Heavy Metal bu çox rənglarəngliyi sayəsində bir çox alt növlərə ayrılmışdır. Lakin hamısında ortaq olan bir şey vardır: küfr. Kimi dövlətə kimi qaralara küfr edər.

Alternativ rok 1970-ci illərin sonunda hard roka bir alternativ təqdim etmək məqsədilə ortaya çıxmışdır. Hər nə qədər hard roka bənzədilsə də akkord və ritmləri fərqlidir. Dinləyiciyə fərqli bir harmoniya anlayışı təqdim edir. Analiz edildiyində indiki vaxtda sərt tonlarla istifadə edilən alternativ rok, Hard Rok əsaslıdır, Proqressiv rok, Indie Rok, Grunge, Indie Pop, Brit Pop, kimi bir çox fərqli musiqi növünü içində saxlayır. İndiki vaxtda ən çox seçilən rok sahəsidir. 1980-ci illərin ortalarında ən məşhur amerikan alternativ qrupları R.E.M., Sonic Youth, The Replacements və Hüsker Dü; və ingilis New Order, The Smiths, The Cure idi. 1980-ci illərin alternativ qrupları böyük müvəffəqiyyət əldə etmədilər, amma musiqi qruplarının növbəti nəsilinə böyük təsir göstərdilər, onların məşhurluğu üçün əsaslı təməli qoydular.

90-cı illərə nəzər yetirsək gözlənilən yeni rok anlayışı Amerkanın Sietl şəhərindən gəlir. Bu şəhərdə qurulan "qaraj qruplarının" əvvəl Amerikaya sonra bütün dünya açılması ilə birlikdə bir "grunge" cərəyanı yaşanar. Hələ Nirvananın "Nevermind" albomu bu yeni, alternativ roku bütün dünyaya tanıtdı. Bu illərin məhşur rok qrupları Pearl Jam, Soundgarden, Red Hot Chilli Peppers, Therapy, Radiohead kimi qruplar olub.

Bu gün The Strokes, White Stripes, Arctic Monkeys, Muse, Coldplay kimi qruplar sayəsində rok yenidən canlanmışdır.

• Yoni Bloç

• Azərbaycan Rok Portalı Arxivləşdirilib 2014-05-06 at the Wayback Machine