Kütlə vahidləri

Kütlə vahidləri — kütləni ifadə etmək üçün istifadə olunan ölçü vahidi etalondur.

Əraziyə və dövrlərdən asılı olaraq, bu fiziki kəmiyyəti ifadə etməyə imkan verən fərqli sistemlər mövcuddur.

Kütlənin Beynəlxalq vahidlər sistemi çərçivəsində, beynəlxalq səviyyədə tanınan vahidi kiloqramdır.

Metrik sistemdən ilhamlanan Beynəlxalq vahidlər sistemi, dünyada ən çox istifadə edilən vahidlər sistemidir. Bu sistem zaman vahidləri istisna olmaqla, onluq sistemdir. Yəni bir vahid digərindən 10 dəfə böyük, ya da 10 dəfə kiçikdir. Bu sistem daxilində, beynəlxalq səviyyədə tanınan əsas kütlə vahidi kiloqram olaraq müəyyən edilmiş və digər vahidlər də onluq sistemə əsaslanaraq ondan törəmişdir. Maddələrin mühüm xassələrindən biri onun kütləyə malik olmasıdır. Kütlə cismin ağırlıq dərəcəsini ifadə edir. Məsələn, içərisi qumla dolu olan arabacığı yerindən tərpətmək boş arabacığı tərpətməkdən daha çətindir. Çünki dolu arabacığın kütləsi boş arabacığın kütləsindən daha böyükdür. Cismin ağırlığı ondakı maddənin miqdarından asılıdır. Belə ki, cisimdəki maddənin miqdarı nə qədər çox olarsa, o daha ağır olar.

Beynəlxalq Vahidlər Sistemində (BS) kütlə vahidi kiloqram (1 kq) qəbul olunmuşdur. Cisimlərin kütləsi müxtəlif vahidlərlə də ifadə oluna bilər:

1t (ton) = 1000kq (kiloqram), 1t = 10s (sentner), 1s =100kq, 1kq =1000 q (qram). Kütlə m hərfi ilə işarə olunur və tərəzi vasitəsilə ölçülür.

Kütlə vahidi olaraq platin və iridium ərintisindən hazırlanmış etalon qəbul edilmişdir. Bu etalonun kütləsi 1 kq-dır. Həmin etalon Fransanın Sevr şəhərində saxlanılır (a). Tərəzilərdə cismin kütləsi bu etalonun surətləri ilə müqayisə edilir. a Cismin kütləsinin birbaşa ölçülməsi qollu tərəzi (b), yaylı tərəzi (c) və elektron tərəzilər (d) vasitəsilə həyata keçirilir.

b Qollu tərəzi

c Yaylı tərəzi

Mexaniki tərəzilər

d Elektron tərəzi

Artıq fizika laboratoriyalarında cismin kütləsi elektron tərəzi vasitəsilə ölçülür.