Məkan-zaman

Bu məqalə qaralama halındadır. Lütfən, məqaləni ümumvikipediya və redaktə qaydalarına uyğun şəkildə tərtib edin. Əgər mümkündürsə, daha dəqiq bir şablondan istifadə edin.

Fəza-zaman
Xüsusi nisbilik Ümumi nisbilik
Fəza-zaman konseptləri Fəza-zaman Ekvivalentlik prinsipi Lorens çevirlmələri Minkovski fəzası
Ümumi nisbilik Ümumi nisbiliyə giriş Ümumi nisbiliyin riyaziyyatına giriş Eynşteyn sahə tənlikləri
Klassik qravitasiya Qravitasiyaya giriş Ümumdünya cazibə qanunu
Müvafiq riyaziyyat 4-vektor Nisbiliyin törəmələri Fəza-zaman diaqramları Diferensial həndəsə Əyri fəza-zaman Ümumi nisbilik riyaziyyatı Fəza-zaman topologiyası
b m r

Xüsusi nisbilik nəzəriyyəsi
Nisbilik prinsipi Nisbilik nəzəriyyəsi
Əsasları Ətalət hesablama sistemi İşıq sürəti Maksvell tənlikləri Lorens çevrilmələri
Nəticələri Zaman genişlənməsi Uzunluq qısalması Relativistik kütlə Kütlə-enerji ekvivalentliyi Sinxronluğun nisbiliyi Relativistik Doppler effekti Tomas presessiyası Relativistik disk Belin kosmik gəmisi paradoksu Ehrenfest paradoksu
Fəza-zaman Minkovski fəzası Faza-zaman diaqramı Dünya xətti İşıq konusu
Dinamika Məxsusi zaman Məxsusi kütlə 4-impuls
Tarixi Prekursorları Qaliley invariantlığı Qaliley çevrilməsi Efir nəzəriyyələri
Şəxslər Eynşteyn Sommerfeld Maykelson Morli Fitzqerald Herqlos Lorens Puankare Minkovski Fizo Abraham Born Plank fon Laue Erenfest Tolman Dirak
b m r

Məkan-zaman və ya fəza-zaman anlayışı – nisbilik nəzəriyyəsində məkan və zamanın vahid 4 ölçülü koordinat sisteminin müxtəlif hissələri kimi götürülməsindən formalaşıb. Nisbilik nəzəriyyəsi kəşf olunana qədər mexanikada Nyuton qanunları və Qalileyin nisbilik prinsipi əsas yeri tuturdu. Bu çərçivədə məkan, sərbəst hərəkətin mümkün olduğu və 3 ölçülü koordinat sistemi ilə təsvir oluna biləcək mühit, zaman isə bu fəzadakı hərəkəti xarakterizə edən kəmiyyət olaraq götürülürdü. Beləliklə, nisbilik nəzəriyyəsindən əvvəl məkan və zaman bir-birindən ayrı anlayışlar idi. Lakin Albert Eynşteyn zaman və uzunluğun nisbi anlayışlar olduğunu göstərdikdən sonra alman riyaziyyatçısı Herman Minkovski, hadisələri 3 ölçülü fəzada dəyərləndirmək əvəzinə 4 ölçülü fəzazaman koordinat sistemində dəyərləndirməyin daha əlverişli olduğu qənaətinə gəldi. Belə olduqda zaman özü keçmişdən gələcəyə doğru bir istiqamət kimi götürülürdü. Ümumi nisbilik nəzəriyyəsinin kəşf olunmasında xüsusi nisbilik nəzəriyyəsinin, Minkovski koordinat sistemində təsviri böyük rol oynayıb.