Antişiəlik

Vikipediya, azad ensiklopediya
Naviqasiyaya keç Axtarışa keç
Şiə İslamı üçün ən müqəddəs yerlərdən biri olan İraqın Nəcəf şəhərindəki İmam Əli Türbəsi

Antişiəlik — dini inancları, ənənələri və mədəni irsinə görə Şiə müsəlmanlara qarşı yönəlmiş nifrət, ayrı-seçkilik və şiddətə verilən ad. Termin ilk olaraq 2011-ci ildə Şiə Haqları İzləmə Təşkilatı tərəfindən müəyyən edilmiş, lakin onilliklər ərzində qeyri-rəsmi tədqiqat və elmi məqalələrdə istifadə edilmişdir.[1][2]

Məhəmməd Peyğəmbərin hüquqi varisinə qarşı mübahisə yaradan iki əsas məzhəb, sünni və şiənin meydana gəlməsiylə nəticələndi.

Sünnilik və ya yolun davamçıları xilafətə tabe oldular və Qureyşin hər hansı bir üzvü potensial olaraq əksəriyyət tərəfindən qəbul edildiyi təqdirdə Peyğəmbərin varisi halına gələcəyini təmin etdi. Şiəlik isə Peyğəmbərdən sonra Allah tərəfindən təyin edilmiş yalnız (Qədir-Xum hədisinə əsasən) İmam Əli onun davamçısı ola bilərdi. Beləliklə, İmam Əli Şiə əhalisi üçün dini hakimiyyətə çevrildi.Müvəqqəti olaraq qurulan Əməvi hökuməti üzərində nəzarət sahibi olan sünni idarəçilər Şiəliyi həm həm siyasi,həm də dini hakimiyyəti üçün təhlükə görmüşdülər.[3]

Şiələrin tarix boyu sünni din adamları tərəfindən zülmü tez-tez qəddar və soyqırım hərəkətləri ilə xarakterizə edilmişdir. Bütün müsəlman əhalisinin yalnız 10-15% -ni əhatə edən şiələr bu günə qədər sünni ərəb hakimiyyəti olan bir çox ölkədə öz dinlərini sərbəst şəkildə həyata keçirmək və ya mütəşəkkil bir məzhəb kimi təşkilatlanma hüququna malik olmayan marjinal bir cəmiyyətdir.[4]

Tarixi zülm

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Əməvilər

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Məhəmməd Peyğəmbərin (s.ə.s) nəvəsi İmam Hüseyn (ə.s) Yezidin hakimiyyətini qəbul etməmişdi. Yezid miladi tarixlə 680-ci ildən sonra Hüseynin karvanını mühasirəyə almaq üçün minlərlə Üməyyə (Əməvi) qoşunlarını göndərdi. Kərbəla döyüşü zamanı Əməvi qoşunlarını altı günlüyünə sərəncamlarına buraxdıqdan sonra Hüseyn və onun yetmiş iki yoldaşı öldürüldü, başları kəsildi və Şamdakı xəlifəyə göndərildi. Bu yetmiş iki nəfər Hüseynin dostu və ailəsi idi. Bu qəhrəmanlardan daha məşhur olan Həbib (Hüseynin yaşlı dostu), Abbas (Hüseynin sadiq qardaşı), Əkbər (Hüseynin 18 yaşlı oğlu) və Əli Əsgər (Hüseynin altı aylıq körpəsi) idi. Aşura gecəsində (Şamı-Qəriban) Yezid ordusu Hüseynin ailəsi və yoldaşlarının yaşadığı çadırları yandırdı.

Savaşdan sonra çadırda qalan İmam Hüseynin (ə.s) silahdaşlarının xanım və uşaqlarıyla yanaşı xəstə oğlu Zeynülabidin (sonrakı imam) idi. Hücum zamanı Yezidin qoşunları çadırları yandırdıqdan sonra qadınları və uşaqları talan və işgəncə etdilər. Şəhidlərin kəsilmiş başlarını götürərək parad şəklində hərəkət etdilər. Qadınların baş geyimləri soyularaq ərlərinin kəsilmiş başları arxasında Şama gedilməyə məcbur edildi. Onlar təxminən bir il həbsxanada qaldılar. İmam Hüseynin şəhid olması Əməvi xilafətinə birbaşa meydan oxuduğu ehtimalı sona çatdıqdan sonra şiələrin Üməyyə övladlarına və onların tələblərinə mənəvi müqavimət forması kimi yer qazanmasını asanlaşdırdı.[5]

Bağdadın mühasirəsi

[redaktə | vikimətni redaktə et]

1258-ci ildə Bağdadın monqol mühasirəsindən sonra şiələrə qarşı mühakimə daha sıx şəkil aldı, hər problemə görə şiələri günahlandırırdılar.[6]

Səlcuq/Osmanlı imperiyası dövründə zülm

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Osmanlı imperiyası Anadoluda artmaqda olan şiəliyə cavab olaraq qətliam həyata keçirtdi. İmperiya ərazisində yüz minlərlə Anadolu və Suriya ələviləri daxil olmaqla Livan şiələri də soyqırıma məruz qaldı.[7]

Hindistan

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Keçmişdə Hindistan ərazisində şiələr bəzi keşmiş sünni hökmdarlar və Moğol imperiyası tərəfindən zülmlərə məruz qalmışdır. Bu da Qazi Nurullah Şüstəri (Şəhid-e-Daalis adlanan 3-cü şəhid), Mirzə Məhəmməd Kamil Dehləvi (Şəhid-e-Rabay adlanan 4-cü şəhid), Əhmədabadda Davudi Böhran təriqətinin 32-ci Dai-əl-mütləqi Qütbəddin Şəhid (həmçinin Qütbxan Qütbəddin) bir neçə hind şiə alimlərinin qətlə yetirilməsinə gətirib çıxartdı. Şiə İslamın beş şəhidindən üçü olan 31-ci Dai Qasim Xan Zainuddinə müvəffəq oldu.

Əsrlər boyu Kəşmirdə Hindistanda zülmlərlə üzləşdilər, bölgənin sünni işğalçıları tərəfindən bir çox şiələrin öldürülməsinə səbəb oldu və nəticədə əksəriyyəti bölgədən qaçmaq məcburiyyətində qaldı.[8]

Sonrakı illərdə də Kəşmirdə Şiələr tarixinin ən çətin dövründən keçmişdilər. “Taaraclar” kimi tanınmağa başlayan talan, yağma və öldürmə şiə camaatı məhv etdi. Tarixi qeydlər kimi 1548, 1585, 1635, 1686, 1719, 1741, 1762, 1801, 1830, 1872-ci illərdə Şiə yaşayış yerlərinin talan edilərək öldürüldüyü “Taraj-e-Şiya” kimi tanınan “10 Taarac” kitabxanaları yandırmış və müqəddəs yerlər mundarlanmışdı. Onlar faciələrdən, çətinliklərindən ötəri həyatlarını qorumaq üçün “təqiyyə” (zülmün qarşısında kimliyini inkar etmək) etməyə məcbur olmuşlar.[9]

Kəndlər məhv olmuşdu, camaat üzvlərinin əksəriyyəti inancını qorumaq üçün təhlükəsiz şimal ərazilərə köçürdülər. Kəşmirdə ardıcıl xarici qaydalar zamanı Şiələrin çəkdiyi zülm cəmiyyət üçün yeni deyil. Şiəliyin daşıyıcılarından bir çoxu məsələn, Peyğəmbərin övladları və başqa Kəşmirə inanc yaymaqda əsas rol oynayan Saadat kimi digər missionerlər oxşar vəziyyətlərdən zorla evlərini tərk etmişdilər.

Auranqzebin hakimiyyəti dövründə Şimali Karnitakadakı bir çox şiə müsəlman özlərini xilas etmək üçün şəhərlərini tərk etmək məcburiyyətində qaldı. Onlar Banqalore, Maysore, Alipur, Karnataka və digər cənub şəhərlərində məskunlaşmışlar.

İndiki Hindistan dünyəvi bir dövlətdir və Hindistanda Şiə İslamın tərəfdarları inanclarını sərbəst şəkildə tətbiq etməkdə azaddırlar. Əlavə olaraq Aşura günü Məhərrəm olaraq qeyd edilən və İmam Əlinin Doğum günü ictimai bayramlar olaraq tanınır.

Kəşmirdəki şiə müsəlmanlarına Aşura günündə yas tutmağa icazə verilmir. Cammu və Kəşmir dövlətinin hökuməti Hindistanda vətəndaşların əsas hüquqlarından biri olan din azadlığı hüququna zidd olan Məhərrəm hərəkatlarına görə məhdudiyyətlər qoymuşdur. Hər il Kərbəla şəhidliyinin ildönümü ərəfəsində yas tutanlarla hind əsgərləri arasında qarşıdurma baş verir.[10]

Çin

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Sintizyandakı əksər əcnəbi qullar İsmaili şiə məzhəbinə aid Çindəki dağ tacikləri idi. Sünni Uyğur müsəlmanları tərəfindən “Qalça” olaraq adlanırdılar, sünni Uyğurlardan fərqli olduğu üçün kölələşdirilmişdirlər.[11] Şiə müsəlmanlar Kotanda qul kimi satılmışdılar. Sintizyanda da qul kimi satılmışdılar.[12]

Müasir dövr

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Banqladeş

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Banqladeşdə şiəlik əleyhinə hücumlar tətbiq olunur. Məsələn, 2015-ci il oktyabrın 24-də Şiə məscidi partlayıb, 1 nəfər həlak olub, çoxu yaralanıb.[13] Digər ən geniş müzakirə edilən hücum Boqrada Şibanyidəki Haripurda baş verdi. Şiə məscidində müəzzin öldürüldü və Məğrib namazı davam edərkən imam da daxil olmaqla ən azı dörd nəfər yaralanıb.[14]

Bəhreyn

[redaktə | vikimətni redaktə et]
Əsas məqalə: 2011-ci il Bəhreyn iğtişaşları

Bəhreyn əhalisinin əksəriyyəti Şiədir, 70-75% arasında rəqəmlər mövcuddur.[15] Sünni Müsəlman olan hakim Əl Xəlifə ailəsi XVIII əsrin sonlarında Qətərdən Bəhreynə gəlmişdir. Şiələr Əl Xəlifənin Bəhreyndə legitimliyini qazana bilmədiklərini və “irqçi, məzhəbi və qəbilə ayrı-seçkiliklərinə əsaslanan siyasi aparteid” sistemi qurduqlarını iddia edirlər.[16] Yaxın Şərq və İslam dünyası üzrə aparıcı İranlı mütəxəssis Vəli Nəsr “Şiələr üçün sünni hakimiyyəti aparteid təsiri altında yaşamağa bənzəyir”.[17]

2011-ci il iğtişaşları

[redaktə | vikimətni redaktə et]

2011-ci ildəki iğtişaşlardan bu yana təxminən 1000 bəhreynli həbs olundu, Bəhreyn və beynəlxalq insan haqları qrupları yüzlərlə şiə məhbusa şübhəli işgəncə və sui-istifadə hallarını sənədləşdirdilər.[18]Csmonitor.org saytına istinadən, hökumət siyasi ittihamların sarsıdılmasına qarşı “adanın şiə əksəriyyətini səssiz şəkildə ittiham etmək üçün psixoloji cəhətdən alçaltmaq” cəhdi olaraq görünür.[18]

Aparteid

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Bəhreyndə şiə müsəlmanlarına qarşı ayrı-seçkilik bir sıra mənbələr üçün (Taym Maqazin,[19] Vali Nasr,Yitzhak Nakaş, Kounturpanç,[20] İnsan haqlarının Bəhreyn mərkəzi[21] və s.) onu "aparteid" ifadəsi ilə istifadə etmək üçün kifayət qədər ağır və sistematikdir.

“Daily Mirror”da yazan Ameen Izzadeen təsdiqləyir ki,

Cənubi Afrikadakı aparteid rejiminin ləğvindən sonra Bəhreyn azlığın çoxluğa şərtlərini diktə etdiyi tək ölkə olaraq qaldı. Bəhreynlilərin 70%-dən çoxu Şiə Müsəlmanlardır, lakin hökumətdə nəinki az, ümumiyyətlə mövcud deyildirlər.

Xristian Elm Monitoru (xəbər təşkilatı) Bəhreyni praktik olaraq təsvir edir

Şiələrin əsas hökumət vəzifələrini tutmasına və ya polis və hərbi xidmətdə çalışmasına icazə verməmək məzhəb ayrı-seçkiliyi formasıdır. Əslində, təhlükəsizlik qüvvələrinin heyəti Suriya, Pakistan və Bəlucistanlı sünnilər tərəfindən təşkil olunmuşdur. Bunlar da yerli şiə nüfusunun narazılığına səbəb olur.[22]}}

Misir

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Şiə fəalların sayı bir milyondan çox olduğu iddia edilərkən, sələfilər yalnız bir neçə min olduğunu söyləyirlər.[23] Misir Şiələrinin təxmin edilən sayı 800 mindən[24] iki ilə üç milyon arasındadır.[25][26]

Brian Vitekerin sözlərinə görə Misirdə kiçik şiə əhalisi hakimiyyət tərəfindən təzyiqlərə məruz qalır və şübhə ilə münasibət göstərilir, ehtimala görə təhlükəsizlik səbəbləri ilə həbs edilir, lakin sonra dövlət təhlükəsizliyi zabitlərinin dini inanclarına görə sui-istifadə hallarına məruz qalırlar. Onilliklər ərzində BMT, Human Rights Watch və Amnesty İnternational kimi beynəlxalq təşkilatlar Misir şiələrinin dini inancları üçün hədəf alındıqlarını sənədləşdirdilər. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Qaçqınlar üzrə Ali Komissarlığının 2012-ci ilin dekabr ayında verdiyi hesabatda Şiələrin hələ də Misirdə dini mərasimləri açıq şəkildə həyata keçirə bilmədiyi vurğulandı. Hassiba Hac Şahraoui BMT QAK-a deyib ki, bir çox qruplar "küfr" iddiası ilə təqib olunur. ABŞ-nin Beynəlxalq Dini Azadlıq üzrə Komissiyası dini etiqad azadlığının sistematik pozulması baxımından Misiri "xüsusilə narahatlıq yaradan ölkə" kimi qeyd etməyə davam edir. 2011-ci ilin dekabrında Misir təhlükəsizlik qüvvələri yüzlərlə şiəni Qahirənin Əl-Hüseyn məscidində şiənin müqəddəs Aşura dini mərasimini müşahidə etməklə maneə törətmişdir. Sələfi qrupları onları barbar ritualları icra etməkdə ittiham etdikdən sonra polis şiə dindarlarını məsciddən zorla çıxarmışdı.

İndoneziya

[redaktə | vikimətni redaktə et]

29 dekabr 2011-ci ildə Nangkrenang Madura adası Sampanq vilayətinin Nanqkrenanq rayonunda Şiə İslam internat məktəbi, məktəb məsləhətçisinin evi və bir məktəb binası yerli kəndlilər və kənardan gələn insanlar tərəfindən yandırıldı. İndoneziya Sünnilərin hakim olduğu dünyanın ən sıx müsəlman ölkəsidir. Hadisədən bir gün sonra Cakartada Sünni vaizin dediyi kimi: "Bu onların öz günahı idi, Sünni bölgəsində bir pesantren (İslam məktəbi) yaratdılar. Bundan əlavə, bir şiə olmaq böyük bir səhvdir. Doğru ibadət sünni ibadətidir, Allah yalnız sünni müsəlmanları qəbul edəcək. Şiələr sülh şəraitində yaşamaq istəyirlərsə, tövbə edib çevrilmək məcburiyyətindədirlər".[27][28] Beynəlxalq Amnistiya İndoneziyadakı radikal İslam qrupları tərəfindən dini azlıqlara qarşı qorxu və şiddət hadisələrinin çoxunu qeyd etdi və İndoneziya hökuməti Şərqi Yavada kəndlərinə qayıtmaq məcburiyyətində qalan yüzlərlə şiə üçün qorunmanı təmin edəcək.[29]

Malayziya

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Malayziya Şiələri inanclarını təbliğ etməkdən çəkindirir.[30] 16 nəfər şiə müsəlmanı 2013-cü il sentyabrın 24-də inanclarını yaydığına görə həbs edilmişdilər.[31]

Malayziya hökuməti ölkənin 250 min güclü şiə əhalisinə ev sahibliyi etməsinə baxmayaraq şiə İslamını yaymaqdan çəkindirməyə çalışır. Nazirliyin baş katibi Datuk Seri Abdul Rahim Mohamad Radzi 10 il əvvəl üç düşərgənin kiçik bir camaatı olan şiə tərəfdarlarının indi Malayziya daxilində 10 aktiv qrupun da olduğu 250.000 nəfər əhalisi olduğunu açıqladı. Radzi şiə hərəkatının köklü olduğunu söyləyərək, "İnformasiya texnologiyasının inkişafı təlimlərin bir sıra ictimai sahələrə yayıldığı kimi böyüməsi üçün bir faktordur"

ISA Malayziyada Şiələri hədəfə alan bir neçə dəfə istifadə edildi. On şiə 1997-ci ildə ISA-nın nəzarəti altında həbs olundu və onlardan biri də 2000-ci ilin oktyabr ayında eyni taleyinə məruz qalıb. Federal sistem həmçinin antişiə fətvaya sadiq olmaya bilməzdi, hətta, bu qanuni qüvvəyə malikdir. 2010-cu ilin dekabrında, məsələn, Selanqorda İslam dini şöbəsi tərəfindən Selanqor dövlət şəriəti cinayət əməl qanununa əsasən Aşura qeyd etmək üçün yığılan 200 Şiəni həbs etdi. Dörd il sonra 114 Şiə Malayziya polisinin dəstəyilə ilə Perak İslam Dini Məsələləri İdarəsi tərəfindən həbs edildi.

Pakistan

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Pakistanda son bir neçə il ərzində Şiə müsəlmanlarına qarşı zorakılıq artımı görülüb. Bomba partlayışlarında və ya 2012-ci ilin mayından 2015-ci ilin may ayına qədər hədəflənən silahlı hücumlarla 1900-dən çox Şiə (Həzaralar və İsmaililər daxil olmaqla) öldürüldü.[32]

Zülmlər minlərlə kişi, qadın və uşağın həyatını aldı. Şiələr Pakistanda müsəlman əhalisinin 5–20%-ni təşkil edirlər.[33][34] Həkimlər, iş adamları və digər peşəkarlar Sünni Müsəlmanları tərəfindən müntəzəm olaraq Kəraçidə hədəf alınmışdır. Quettadakı Həzara xalqı təxminən 8000 icma üzvünü itirmişdir. Çoxları Əl-Qaidə və Talibanla əlaqəli bir sünni militant təşkilatı olan Laşkar-e-Chanqvi və Sipah-e-Sahaba Pakistan tərəfindən terror hücumlarına məruz qalmışdır. Pakistanın şimal bölgələrində, məsələn Paraçinar və Gilgit-Baltistanda kimi bölgələrdə sünni müsəlman silahlıları müntəzəm olaraq Şiələrə hücum edib onları öldürürlər. 16 avqust 2012-ci il tarixində Babusar yolunda Şiə sərnişinlər ailələriylə Qurban bayramını qeyd etmək üçün avtobusdan çıxaraq evə getdilər. Onlar Əl-Qaidə ilə bağlılığı olan sünni müsəlmanlar tərəfindən qətlə yetirildilər. Həmin gün Pakistanın cənub-qərbində yerləşən Quetta şəhərində üç Həzarə icması üzvü öldürüldü. Əl-Qaidə və Talibanla əlaqəli sünni ekstremistlər Pakistanda yüzlərlə Şiəni öldürürlər.

Səudiyyə Ərəbistanı

[redaktə | vikimətni redaktə et]

Müasir Səudiyyə Ərəbistanında Vəhhabi hakimiyyəti şiənin siyasi iştirakını bir neçə görkəmli insanlarla məhdudlaşdırır. Bu şəxslər də hakimiyyətlə bağlı olduğu üçün öz toplumlarını idarə etmək məcburiyyətindədirlər. Şiələr 28 milyonluq Səudiyyənin təxminən 15% -ni (2012-ci ildə) təşkil edir.[35][36][37] Bəziləri Mədinə, Məkkə və hətta Ər-Riyad da yaşasa da, əksəriyyəti Şərq əyalətin neftlə zəngin bölgələrindəki Əl-Hasa və Qatifdə cəmlənmişdir. Uzun müddətli dini və iqtisadi ayrı-seçkilik ilə qarşılaşmışlar. Onlar adətən bidətçilər, xainlər və qeyri-müsəlmanlar kimi qınanılıblar. Şiələr 1988-ci ildə neft boru kəmərlərini bombalamaq üçün təxribatda ittiham olunublar. Bununla bir neçə şiə edam edildi. İranın hərbi əməliyyatlarına cavab olaraq Səudiyyə hökuməti şiələrin azadlıqlarına məhdudiyyətlər qoymaq və onları iqtisadi cəhətdən məhdudlaşdırmaqla cəzalandırdı. Üləma şiələrə qarşı zorakılığa, sanksiyaya icazə (Sələfiliyə sadiq olanlar üçün) verdi. Şiələri mürtəd kimi pisləyən Əbdül-Əziz ibn Baz kimi ölkənin aparıcı din xadimi tərəfindən göndərilmiş fətvalar olmuşdur. Ali Üləma Şurasının üzvü Ədül-Rəhman əl-Cibrinin tərəfindən də Şiələrin öldürülməsinə icazə verildi. Bu çağırış Sələfi dini ədəbiyyatında 2002-ci ildəki kimi təkrar edilmişdir.[37]

Səudiyyə Ərəbistanından fərqli olaraq çox sayda Şiə olan İraq və Livanda elə deyil. Nazirlər Kabinetində şiə nazir mövcud deyil. Onlar silahlı qüvvələr və təhlükəsizlik xidmətlərinin vacib işlərindən kənarda qalırlar. Bələdiyyə sədrləri, polis rəisləri və əyalətin şərqində üç yüz şiə qız məktəbi müdirlərinin heç biri şiə deyil.[37]

Səudiyyədə hökumət Şiələrin uşaqları üçün istifadə edə biləcəyi adları öz şəxsiyyətlərini göstərməməyə maneə törətmək məqsədilə ilə məhdudlaşdırmışdır. Səudiyyə dərsliklərində şiəliyə düşmənçilik edilir, tez-tez imansızlığın bir forması kimi təsvir edilir.[3] Sələfi müəllimləri tez-tez gənc şiə məktəblilərlə dolu siniflərdə dərs keçərək deyirlər ki, onlar dindən dönmədirlər.[38]

Əhalisinin dörddə biri şiə olan Dammam şəhərində Aşura mərasimi qadağan edilib və şiə namazı qılmağa icazə yoxdur. Orada yaşayan 600.000 əhalinin təxminən 25%-i olan şiələrin öz qəbiristanlığı yoxdur. Şəhərin 150 min Şiə müsəlmanı üçün yalnız bir məscid var. Səudiyyə hökumətinin tez-tez Vahabilik ideologiyasının maliyyələşdirilməsi səbəbindən[39] Şiələr təzyiqə məruz qalır.[40]

2011-ci ilin mart ayında polis Qatifdə dinc nümayişçilərə atəş açdı və 2011-ci ilin oktyabrında Şiə iğtişaşlarından sonra Səudiyyə hökuməti şərq əyalətini "dəmir yumruqla" idarə edəcəyini qarşısına məqsəd qoydu.[41]

Səudiyyə Ərəbistanı şiə əleyhinə kampaniyasını ölkə içində və xaricdə davam etdirir. Müstəqil olaraq Ərəb yarımadasında neft ölkələri tərəfindən yayılmış və ya maliyyələşdirilən peyk televiziyası, internet, YouTube və Twitter kimi məzmunları müsəlman dünyasının hər bir yerində, şiələrin Liviya, Tunis, Misir və Malayziya kimi azlıq olduğu yerlərdə məzhəb nifrətini yaymaq üçün kampaniyanın mərkəzindədir.[42]

Səudiyyə Ərəbistanının qeyri-Vahabilərin dini ifadələrinə dair siyasəti dini ayrı-seçkilik kimi təsvir edilmişdir.[43] Məhəmməd Təqi yazır ki,

Səudiyyə rejiminə aid son təhlillərində şiələrə məxsus problemlər təkcə doktrinal məsələlər deyil, aparteiddə olan dini təzyiqlər və siyasi marginallaşmə nəticəsində kəskin sosial-iqtisadi məhrumiyyətdən qaynaqlanır.[44]

2016-cı ilin yanvarında Səudiyyə Ərəbistanı terrorist ittihamları ilə əlaqədar Xüsusi Cəza Məhkəməsi tərəfindən cəzalandırılan digər 47 Səudiyyə vətəndaşı ilə yanaşı demokratik nümayişlərə çağırış edən məşhur şiə din xadimi Şeyx Nimr də edam edilmişdir.[45]

2017-ci ilin[46][47][48][49][50] may ayından etibarən hökumətə qarşı edilən etirazlara cavab olaraq, əsasən Şiə Əl-Avamiyyə şəhəri Səudiyyə əsgərləri tərəfindən tam olaraq mühasirəyə alındı. Sakinlərə şəhərə girmək və ya buraxılma icazəsi verilmirdi və hərbi gəmilər, hava hücumları, artilleriya[51] və[52] snayperlərlə birlikdə[53] sakinləri atəşə məruz qoydular.[54][55][56][57] Şiə vətəndaşlarının bir çoxu, o cümlədən, üç yaşlı[58] və iki yaşlı uşaq öldürüldü.[59][60] Səudiyyə hökuməti Əl-Avamiyyədə terroristlərlə savaşdığını iddia edirdi.

Sakinlər əsgərlərin evlərdə, avtomobillərdə və küçələrdə hər kəsə atəş açdığını bildirdi.[61][62]

Zorakılıq dövründə Səudiyyə hökuməti Qatifdə bir neçə tarixi ərazini və bir çox digər binaları və evləri dağıtdı.[63][64][65]

26 iyul 2017-ci ildə Səudiyyə səlahiyyətliləri yaralı vətəndaşlara təcili xidmət verməkdən imtina etməyə başladı. Səudiyyə Ərəbistanı Əl-Avamiyyənin tələf olan vətəndaşlarına da yardım göstərməmişdir.[66]

2017-ci ilin avqust ayında Səudiyyə hökuməti Əl-Avamiyyədə 488 binanı dağıtdığını bildirdi. Bu dağıntı şəhər əhalisinin öz hüquqlarını qazanmalarına mane olmağa çalışarkən Səudiyyə hökuməti silahlı qüvvələri tərəfindən şəhərin mühasirəsindən yaranmışdı.[67]

20 min sakin öz evlərindən qaçmaq məcburiyyətində qaldılar.[68][69]

Quran Şurasının sədri[70] və edam olunmuş Nimr ən-Nimrin iki əmisi oğlu da Qatifdə 2017-ci ildə Səudiyyə təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən öldürüldü.[71][72]

Həmçinin bax

[redaktə | vikimətni redaktə et]

İstinadlar

[redaktə | vikimətni redaktə et]
  1. ↑ "Anti-Shi'ism". Shia Rights Watch. 10 December 2019 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 11 December 2012.
  2. ↑ Kedourie, Elie. "Anti-Shi'ism in Iraq under the Monarchy". Middle Eastern Studies. 24 (2). April 1988: 249–253. doi:10.1080/00263208808700740.
  3. ↑ "The Origins of the Sunni/Shia split in Islam". 2007-01-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  4. ↑ Nasr, Vali (2006). The Shia Revival: How Conflicts Within Islam Will Shape the Future. W.W. Norton & Company Inc. ISBN 978-0-393-06211-3 pp. 52-53.
  5. ↑ Nasr(2006), p. 41
  6. ↑ Nasr(2006), p. 53
  7. ↑ Nasr(2006)p. 65-66
  8. ↑ "Shias of Kashmir – Socio Political Dilemmas". Kashmir Observer. 2010-06-25 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-01.
  9. ↑ "Shias of Kashmir: Socio-Political Dilemmas". Kashmir Observer. 2013-01-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  10. ↑ "Clashes in Jammu and Kashmir over Muharram procession ban". The Asian Age. 2014-12-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  11. ↑ Ildikó Bellér-Hann. Situating the Uyghurs between China and Central Asia. Ashgate Publishing, Ltd. 2007. səh. 20. ISBN 0-7546-7041-4. 2016-12-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-07-30.
  12. ↑ Ildikó Bellér-Hann. Community matters in Xinjiang, 1880-1949: towards a historical anthropology of the Uyghur. BRILL. 2008. səh. 138. ISBN 90-04-16675-0. 22 December 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 28 December 2010.
  13. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2015-11-26 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  14. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2016-03-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  15. ↑ "Religion and Politics in Bahrain: Facts on the Ground: A Reliable Estimate of Bahrain's Sunni-Shi'i Balance, and Evidence of Demographic Engineering". bahrainipolitics.blogspot.co.uk. 2016-03-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2016-03-02.
  16. ↑ Nakash, Yitzhak. Reaching for Power: The Shi'a in the Modern Arab World (PDF). Princeton University Press. 2006. səh. 24. 2011-10-21 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  17. ↑ Bobby Ghosh. "Behind the Sunni-Shi'ite Divide". Time magazine. 5 March 2007. 11 March 2012 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 March 2012.
  18. ↑ 1 2 Bahrain campaign to humiliate Shiites goes beyond politics Arxivləşdirilib 2011-10-07 at the Wayback Machine, By Caryle Murphy / csmonitor.com / June 7, 2011
  19. ↑ Aryn Baker [1] Arxivləşdirilib 2011-09-18 at the Wayback Machine "Why A Saudi Intervention into Bahrain Won't End the Protests" March 14, 2011, Time Magazine.
  20. ↑ Franklin Lamb "Archived copy". 2011-06-23 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2011-10-08. " The Obama Doctrine: AWOL in Bahrain," April 15–17, 2011, CounterPunch.
  21. ↑ "A Smearing Campaign against the Shiite Bahraini Citizens with the Participation of the Bahraini Crown Prince and the Ambassador of Bahrain in Washington" Arxivləşdirilib 2011-09-29 at the Wayback Machine, Bahrain Centre for Human Rights, viewed Mar 31, 2011
  22. ↑ Raymond Barrett [25] "Bahrain emerging as flashpoint in Middle East unrest," Feb. 15, 2011, Christian Science Monitor.
  23. ↑ Zeinab El-Gundy. "The Shias: Egypt's forgotten Muslim minority". Ahram Online. 18 Mar 2013. 28 July 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 July 2013.
  24. ↑ Col. (ret.) Dr. Jacques Neriah. "Egypt's Shiite Minority: Between the Egyptian Hammer and the Iranian Anvil". JCPA. September 23, 2012. September 9, 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 24, 2018.
  25. ↑ Cam McGrath. "Spring Brings Worse for Shias". Cairo. Inter Press Service News Agency. Apr 26, 2013. 29 August 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 July 2013.
  26. ↑ Tim Marshall. "Egypt: Attack On Shia Comes At Dangerous Time". Sky News. 25 June 2013. 30 June 2013 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 29 July 2013.
  27. ↑ "Shia Islamic boarding school attacked in Madura". December 29, 2011. January 8, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 24, 2018.
  28. ↑ "Arson of Shiite 'pesantren', illiteracy and local leaders". December 31, 2011. January 3, 2012 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 24, 2018.
  29. ↑ "Amnesty Int`l urges RI to protect Shiite minority". January 14, 2012. September 9, 2014 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 24, 2018.
  30. ↑ "Archived copy". 2013-04-15 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2012-12-18.
  31. ↑ "16 arrested for spreading Shia teachings, says minister - Bernama". themalaysianinsider.com. 2013-11-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib.
  32. ↑ Roul, Animesh. "Growing Islamic State Influence in Pakistan Fuels Sectarian Violence". Terrorism Monitor. 13 (13). June 26, 2015. 6 July 2015 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 30 June 2015.
  33. ↑ "Country Profile: Pakistan" (PDF). Library of Congress Country Studies on Pakistan. Library of Congress. February 2005. 2015-05-05 tarixində arxivləşdirilib (PDF). İstifadə tarixi: 2010-09-01. Religion: The overwhelming majority of the population (96.3 percent) is Muslim, of whom approximately 95 percent are Sunni and 5 percent Shia.
  34. ↑ "Religions: Muslim 95% (Sunni 75%, Shia 20%), other". Pakistan (includes Christian and Hindu) 5%. The World Factbook. Central Intelligence Agency. 2010. 2010-05-28 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2010-08-28.
  35. ↑ Nasr(2006) p. 84
  36. ↑ Saudi Arabia's Shia press for rights Arxivləşdirilib 2020-09-02 at the Wayback Machine retrieved 19 July 2012
  37. ↑ 1 2 3 Nasr(2006) p. 236
  38. ↑ Nasr(2006)p. 237
  39. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-02-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  40. ↑ Nasr(2006) p. 237
  41. ↑ Saudis crush dissent and point finger at Iran for trouble in eastern province Arxivləşdirilib 2017-08-28 at the Wayback Machine, Ian Black, guardian.co.uk, 6 October 2011
  42. ↑ Patrick Cockburn. "Sunni monarchs back YouTube hate preachers: Anti-Shia propaganda threatens a sectarian civil war which will engulf the entire Muslim world". Independent. December 29, 2013. September 26, 2015 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: November 24, 2018.
  43. ↑ Patrick Bascio (2007). Defeating Islamic Terrorism: An Alternative Strategy. Branden Books. p. 60. ISBN 978-0-8283-2152-5. [2] Arxivləşdirilib 2020-04-28 at the Wayback Machine. Retrieved March 6, 2010.
  44. ↑ Mohammad Taqi, "Saudi Arabia: the prized domino" Arxivləşdirilib 2016-09-15 at the Wayback Machine March 10, 2011, Daily Times (Pakistan)
  45. ↑ "Saudi execution of Shia cleric sparks outrage in Middle East". The Guardian. 2 January 2016. 8 January 2016 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2018.
  46. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-08-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  47. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  48. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-08-11 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  49. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-07-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  50. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-03-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  51. ↑ ABNA24. "ABWA's satement on condemnation of Al Saud's crimes in Awamiyah". 31 July 2017. 6 August 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2018.
  52. ↑ ABNA24, PressTV,. "Saudi forces shell homes in Awamiyah, Two killed / Video & Pics". 26 July 2017. 6 August 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2018.
  53. ↑ "Snipers Injure Scores of Civilians in Saudi Arabia's Qatif". 14 June 2017. 1 August 2017 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 24 November 2018.
  54. ↑ "PressTV-Saudi forces shot dead youth in restive Qatif". 2017-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  55. ↑ "PressTV-Saudi regime offensive on Shia town enters week 2". 2017-08-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  56. ↑ "'You might get shot any time': Saudi forces raid Shia town as Riyadh welcomes Trump". 2017-08-01 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  57. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2022-01-16 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  58. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-08-10 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  59. ↑ "PressTV-Saudi forces kill toddler, young man in Qatif". 2017-08-01 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  60. ↑ "Saudi Forces Raid Al-Masoura in Awamiyah, Open Fire, Destroy Houses". 2017-08-18 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  61. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-08-14 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  62. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2018-07-05 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  63. ↑ Editorial, Reuters. "U.N. slams erasing of "cultural heritage" in Saudi Arabia". 2017-08-03 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  64. ↑ "PressTV- Saudi forces intensify attacks on Shia town". 2017-08-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  65. ↑ "PressTV-'Riyadh erasing cultural heritage in Shia town'". 2017-08-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  66. ↑ "Al-Musawara neighborhood totally destroyed, Saudi Arabia says". Shiite News. 19 August 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 August 2017.
  67. ↑ "Saudi Arabia demolishes 500 residential buildings in Awamiya". Shiite News. 19 August 2017 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 18 August 2017.
  68. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-08-12 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  69. ↑ "Arxivlənmiş surət". 2017-08-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  70. ↑ "PressTV-Saudi forces kill head of Quran council in Qatif". 2017-08-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  71. ↑ "Saudi regime forces kill Sheikh Nimr's cousins in Qatif: Report". 2017-08-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
  72. ↑ "PressTV-'Saudi forces kill Nimr's cousins in Qatif'". 2017-07-02 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2018-11-24.
Mənbə — "https://az.wikipedia.org/w/index.php?title=Antişiəlik&oldid=7800939"