Əfrasiyab (qədim şəhər)

Əfrasiyab
Afrosiyob Афросиёб
39°40′16″ şm. e. 66°59′15″ ş. u.HGYO
Ölkə	Özbəkistan
Tarixi və coğrafiyası
Sahəsi	229 ha 274 ha
Xəritəni göstər/gizlə Əfrasiyab
Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Əfrasiyab — müasir Özbəkistanda bizim eradan əvvəl 500-cü il ilə 1220-ci illər aralığında məskunlaşılmış Səmərqəndin şimalında qədim bir məntəqədir. Bugün bir dağlıq çim tell üzərində Əmir Teymurun arvadı Bibixanım məscidi yaxınlarındadır. Müdafiə məqsədi üçün yüksək bir yerdə inşa olunmuşdur. Bir çay qolunun cənubunda yerləşib və şimal hissəsi olduqca münbit bölgədir və indiki Səmərqənd şəhərinin bir hissəsi olmuşdur.^[1]

Hicri 617 Məhərrəm və ya 1220-ci il Mart ayında Səmərqənd Çingiz xanın ordusu tərəfindən dağıdılmışdır. Əfrasiyab bu olaydan sonra əsla dirçələ bilməmiş və şəhər yığın bir yerləşim yeri olmuşdur. XX əsrə qədər bir məzarlıq istisna Şaxi Zində ətrafı tullantı sahəsinə çevrilmişdir. Daha sonralar Əfrasiyab yenidən qurulmuş, mədrəsə və yay məscidi, qalıqların şimal bölgəsindəki Hacə Daniyəl məzarı, Hazrat-i Xəzr məscidi (XIX əsrin ikinci yarısında, 1919-cu ildə memar Əbdülqadir b. Baki Səmərqəndi tarafından yenidən inşa edilmişdir) kimi tarixi əsərlər təmir edilmişdir.

Əfrasiyab, 219 hektar sahəni əhatə edir. Qazıntı elmi katmanların kalınlığı 8–12 m. ulaşır^[2]. Yıkkın yərləşim yəri düzənsiz bir üçgən şəklində, doğusunda sulama kanalı Āb-ə Mašhad ilə sınırlı və batısında əski çağda bir su həndəği görəvini yapmış dərin Aṭčapar uçurumu bulunur. Kuzəy kəsimində bir kalə (90 ila 90 m.) yüksəlir, doğu cəhpəsi boyunca yokuşdur. Yıkkın yərləşim yəri toprak yığınları ilə çəvrilidir və kalə duvarlarına ilişkin qalıntılar dörd ardışık yaşla ilgilidir. Əfrasiyab kalıntıları 1923 yılından bu yana dəvlət koruması altında alınmış və 1966-cı ildə də bu meydan bir dəvlət arkəolojik korumaya alınmış saha ilan ədilmiştir. Uzun iillərdir toplanan kazıbilimsəl araştırma buluntularını barındıran, bir Əfrasiyab mezeysi qurulmuşdur.