اسبانيا

 

المادة الرئيسية: جغرافيا اسبانيا

مساحة اسبانيا 195884 ميل مربع (504782 كيلومتر مربع), و حسب المساحه اسبانيا هى البلد رقم 51 اكبر بلد فى العالم أصغر بحوالى 47000 كيلومتر مربع من فرنسا, و اكبر بحوالى 81000 كيلومتر مربع من ولاية كاليفورنيا الامريكانيه. اسبانيا ليها حدود من الغرب مع پورتوجال و من الجنوب مع حدود جبل طارق (اقليم ما بعد البحار بريطانى) و مع المغرب من فى مدن فى شمال افريقيا (ثيويتا و ميلييا). من الشمال و شمال غرب خليج بسكاى و بحر بسكاى. شمال شرق البلاد, على طول سلسلة جبال البيرينيه, فرنسا و حدود مع الدوله الصغيره امارة اندورا. اسبانيا تشمل جزر الباليار فى البحر المتوسط, وجزر الكناری و عدد من الجزر مش مأهولة جنب مضيق جبل طارق من البحر المتوسط.

 

بسبب الوضع الجغرافی لاسبانيا الظروف المناخية متنوعة, و ممكن تقسيمها عموما لأربع مناطق هی:

1. مناخ قاری البحر المتوسط فی المناطق الداخلية من شبه الجزيرة (اكبر مدينة; مدريد).
2. مناخ البحر المتوسط منطقة بتمتد من اندلسیا على طول السواحل الجنوبية والشرقية بتاعة جبال البرینیه, و فى اتجاه البحر من السلاسل الجبلية قريب من الساحل (اكبر مدينة; بارسلونا).
3. مناخ المحيطات فی جاليسيا والشريط الساحلی قريب من خليج بسكا (اكبر المدن; بلباو).
4. مناخ شبه مداری فی جزر الكناری; رطوبه عاليه و جزر و أشجار نخيل و شطوط .

معظم المطر فى اسبانيا بينزل على الجبال الشماليه.^[9]

اسم اسبانيا مستمد من الكلمة الاسپانى اسپانيا ايسپانيا اسبانى: Hispania, الاسم المعين اللى استعمله الرومان لوصف شبه الجزيرة الايبيرية جغرافيا, و هو كمان مصطلح من اسم ايبيريا. فيه نظريات كتيره عن حقيقة اصل اسم اسبانيا و بعضها محل خلاف. اسپانيا "Hispania" جاى من الفينيقى i-spn-ya, اللى استخدامه متوثق من الالف التانيه قبل الميلاد من النقوش الأجاريتيكية. الفينيقيين كانو اول حضارة تيجى لشبه الجزيرة الايبيرية لتوسيع التجارة بينهم و اسسو, من حاجات تانيه, مدينة كاديذ حوالى سنة 1100 قبل الميلاد, اقدم مدينه فيها سكان لحد دلوقتى فى اوروبا الغربية.^[10][11]

الفينيقيين سمو شبه جزيرة ايبيريا אי שפנים ʾÎ-šəpānîm "isle of hyraxes" بمعنى ارض الارانب لانهم لقو ارانب بريه كتيره و افتكروها زى الارانب اللى فى شمال افريقيا. أخد الرومان الاسم بمعنى "الساحل"٬ "الجزيرة" ٬ "الارض"٬ او "المنطقة". وبكده أخدو اسم اسبانيا بمعنى "منطقة غنية بالأرانب البرية ". بعض العملات فى وقت هادريان بتجسد اسپانيا على شكل ست قاعده و فيه أرنب جنب رجليها.ايزيدورو السيڤييانى افترض ان اصل الاسم جاى من الكلمه الايبيرى Ispani اسم سيڤييا و حرًف الرومان اسم المدينة و سموها ايسباليس اسبانى: Hispalis. بخلاف الاصل الفينيقى للمصطلح, انطونيو دى نابريخا بيتفق مع ايزيدورو السيڤييانى ان ممكن يكون اسم اسبانيا ابتدا من تحريف الكلمة الايبيرى Hispalis بمعنى "مدينة الغرب" اللى كان اسم سيڤييا, و المدينة سماها الرومان ايسباليس اسبانى: Hispalis و بعدين الفينيقيين و الرومان سمو كل شبه الجزيره على اسم المدينه.

كانديدو ماريااتريجيروس اقترح نظريه تالته عن اصل المصطلح الفينيقى فى الاكاديمية الملكية للفنون فى بارسلونا سنة 1767 بتقول منشأ مختلف من الناحية النظريه على اساس ان الابجدية الفينيقى (زى العبرى) مافيش فيها حروف عله يعنى SPHAN (spn بالعبرى و الأرامى) الفينيقية "الشمال", التسمية اللى استعملها الفينيقيين للوصول لشبه الجزيرة الايبيرية على طول الساحل الأفريقى, عن طريق الطريق الشمالى و بكده تكون اسپانيا "Hispania" "ارض الشمال."

نظريه رابعه ان فى اللغة الفينيقية (2000) بتقول ان, جدور المصطلح معناه "تشكيل المعادن". و بكده تكون اسپانيا "Hispania" "ارض المعادن المتشكله". نظريه غيرها بتقول Hispania Hispalis جاية من اسماء أسطورية لاتنين من ملوك اسبانيا ايسبالو اسبانى: Hispalo و ابنه ايسبانو او ايسبان اللى كانو على التوالى ابن و حفيد هرقل. كلمة ايسپانيا مستخدمة من الفترة الڤيثجوثيه و لحد دلوقتى من الناحية الجغرافيا, و اخدت شكل سياسى زى استخدام عبارة Laus Hispaniae لوصف تاريخ شعوب شبه الجزيره فى مذكرات ايزيدورو السيڤييانى. و ممكن تكون كلمة ايسپانيول بمعنى اسپانى اتطورت من اللغات الرومانسية البروڤانسيه علشان (ول) مش من سمات اللغات الرومانسية المستخدمة فى شبه الجزيرة قبل القرن التاسع. بكده يكون تم استيرادها مع تطور ظاهرة الحج فى العصور الوسطى لزيارة سانتياجو دى كومبوستيلا; علشان كتير من الزوار كانو فرانكيين.

المادة الرئيسية: تاريخ اسبانيا [[ملف:Turdetanos.png|left|250px|thumb|أراضى شعب التوردانوس

من أزمنة قبل التاريخ اتعرضت اسبانيا بسبب موقعها لكتير من المؤثرات الخارجية فى كتير من الاحيان فى وقت واحد. فى أوقات معينة, اسبانيا نفسها كانت مصدر مهم للتأثير على مناطق تانيه.

[[ملف:Techo de Altamira (replica)-Museo Arqueológico Nacional.jpg|left|thumb|300px|لوحات شهيرة من مغارة التاميرا كانتابريا فى شمال اسبانيا]] البحث الأثرى فى اتابويركا اسبانى: Atapuerca بيدل على ان شبه الجزيرة الايبيرية كان فيها سكان شبه الانسان من حوالى 1.2 مليون سنة.^[12] البشر الحديثه فى شكل الكرو-موجنونس بالانجليزى: Cro - Magnons جت شبه الجزيرة الايبيرية من فى البرانس من حوالى 35،000 سنه. و أشهر الاعمال الفنية من عصر قبل التاريخ والمستوطنات البشرية هى لوحات مشهوره فى مغارة التاميرا كانتابريا فى شمال اسبانيا اللى أنشئت حوالى سنة 15،000 قبل الميلاد.^[13] الأدلة الاثرية والجينية تشير بقوة لان شبه الجزيرة الايبيرية واحده من تلات مناطق انتشر منها سكان شمال اوروبا بعد نهاية اخر عصر جليدى

حسب التاريخ شعوب شبه الجزيرة الرئيسيين كانو الأيبيريين و الكيلت. السيلت عاشو جنب المحيط الاطلنطى فى شمال و شمال غرب شبه الجزيره. الأيبيريين هم اول الشعوب اللى عاشو فى شبه الجزيرة الأيبيرية جنب البحر المتوسط فى الشمال الشرقى الجنوب الغربى و هى المنطقة اللى دلوقتى نافارا, و المناطق الشمالية الغربية من اراجون شمال شرق و وسط لاريوخا. فى وسط ايبيريا حصل امتزاج بين الشعبين و نتج عن ده شعب مجتمعات السلتابريين. الشعوب التانيه اللى عاشو فى ايبيريا منهم شعب بلاد الباسك فى المنطقة غرب لجبال البيرينيه و دول هم اللى سماهم الرومان ڤاسكون ومن المرجح أن تكون الڤاسكون أجداد شعب الباسك. و شعب التوردانوس اسبانى: turdetanos او túrdulos, اللى عاشو فى أراضى مملكة تارتيسوس اسبانى: Tartessos القديمة مع جماعات عرقية تانيه على طول المناطق الساحلية الجنوبية اللى دلوقتى اندلسيا. الفينيقيين و اليونانيين عاشو فى شبه الجزيرة الأيبيرية, لكن كان اتصالهم محدود مع الڤاسكون. الأيبيريين كان ليهم سمات ثقافية محددة حسب المعايير الاثنوجرافية واللغوية. الكتابات عن الأيبيريين بتوفر بيانات متناقضة فى كتير من الاحيان. بين سنة 1200 قبل الميلاد و 800 قبل الميلاد فى عصر الحديد اتبلورت فى الشمال الغربى مجتمعات السلتابريين اللى هم شعوب سلتيك شبه الجزيرة الايبيرية و يبدو ان اللى كانو عايشين فى الجبال كان سماهم الرومان بالحروف اللاتينى ڤاسكون.

حوالى 1100 قبل الميلاد وصل الفينيقيين لشبه الجزيرة على اسس سلمية. ده كان بعد حرب طرواده بـ 80 سنه,^[14] Gades الرومانية دلوقتى كاديذ اتأسست فى 1104 قبل الميلاد.^[10][11] ازدهار تجارة الذهب والفضة بين شعب التوردانوس و الفينيقيين و اليونانيين موثق فى تاريخ سترابون و فى الكتاب المقدس فى الاسفار اللى كتبها الملك سليمان. بين سنة 500 قبل الميلاد و 300 قبل الميلاد أسس اليونانيين مستعمرات على ساحل البحر المتوسط من ايبيريا و هو الاسم الللى بقى اسم شبه الجزيرة.و بين الحروب البونية الاولانىانية و التانية بين روما و قرطاجه غزا القرطاجانيين شبه الجزيرة أهم المستعمرات كانت على جزيرة ايبيزا و فى كارتاخينا و هو اسم يشير لقرطاج الجديدة و غيرها من المدن الفينيقية فى البداية زى كاديذ و مالاجا.

 

بين الحرب البونيه الاولانيه و الحرب البونيه التانيه بين روما و قرطاجه غزا القرطاجيين ايبيريا القرطاجيين لفترة صغيره و سيطرو على جزء كبير من ساحل البحر المتوسط و أهم مستعمراتهم فى ايبيريا كانت فى جزيرة ايبيزا و كارتاخينا و اسم كارتاخينا معناه قرطاجه الجديده. ايام الحرب البونيقيه التاني، من حوالى 210 قبل الميلاد لسنة 205 قبل الميلاد غلب الرومان القرطاجانيين.الامبراطورية الرومانية سيطرت على المستوطنات القرطاجية التجارية على طول ساحل البحر المتوسط ما بين 210-205 قبل الميلاد. الرومان احتاجو فترة طويلة عشان استكمال الاستيلاء على شبه الجزيرة الأيبيرية، رغم انهم سيطرو على أغلبها لأكتر من 600 سنه. الحكم الرومانى دخل المنطقة القانون واللغة والطرق. الاستعمار الرومانى لشبه الجزيرة الايبيرية اخد حوالى 500 سنة من الحرب البونية التانية و فى فترة الحكم الرومانى قسم الرومان شمال الاقليم لتلات محافظات .^[15] و شبه الجزيرة الايبيرية كانت منطقة من الامبراطورية الرومانية معروفة باسم هسبانيا. استمر الحكم الرومانى حوالى 500 سنة و فى اول احتلال الرومان اتعاملو مع حصار طويل استمر حوالى 30 سنة لنومانسيا المدينه السلتابريه على ضفاف نهر دويرو جنب صوريا دلوقتى.

 

شعب هسبانيا استوعب ثقافة الامبراطورية الرومانية و لغتها وقوانينها و كسب شعب اسبانيا أهمية فى حدود الامبراطورية و انضم القادة المحليين للطبقة الأرستقراطية الرومانية ^[16] لدرجة ان تلات اباطرة رومان مهمين ; تراجان, و هادريان و ثيودوسيوس اتولدو على شبه الجزيرة بالاضافة للفيلسوف سينيكا لوسيوس اننيو وغيرهم من الشخصيات البارزة. اسبانيا كانت منتج الحبوب للسوق الرومانية, والموانئ تصدير الدهب, والصوف, و زيت الزيتون, و النبيت. استحداث مشاريع الرى زاد الانتاج الزراعى ولسه بعض مشاريع الرى مستخدمه لحد دلوقتى. المسيحية دخلت هسبانيا فى القرن الاول م و بقت ديانه شعبية فى المدن فى القرن التانى المیلادی.^[17] معظم لغات و دين و قوانين اسبانيا دلوقتى ابتدت من الفترة دى.^[16] هيسبانيا كانت مصدر الحبوب للسوق الرومانى، و صدرت موانيها الدهب و الصوف و زيت الزيتون و النبيت.

[[ملف:Acueducto2 Lou.jpg|thumb|left|220px|قناطر سيجوڤيا

حكم الامبراطورية الرومانية الغربية فى هسبانيا ابتدا يضعف من سنة 409م. بعد الغزوات من السويڤيس و الڤاندال الجرمان و الالانس فى القرن الخامس الميلادى, ماقدرتش الامبراطورية الرومانية تدافع عن اراضيها فى شبه الجزيرة الايبيرية, و علشان كده سيطر عليها الجوث الغربيين. فى سنة 409, اجتاح السويڤيس و الڤاندال الجرمان و الالانس شبه جزيرة ايبريا. و بعد سنين قليلة فى سنة 416 دخل اسبانيا حلفاء روما الجوث الغربيين وطردو الڤاندال الجرمان و الالانس من شبه الجزيرة, و استحوذو على اراضى السويڤيس فى جاليثيا.

أول فكرة اسپانيا كبلد موحد ابتدت على ايد ملوك الجوث الغربيين اللى اتطلعو لوحدة أراضى كل اسبانيا و حققو ده مع الهزايم المتتالية للسويڤيس و الڤاسكوس والبيزنطيين. الوحدة الدينية جت بعد الصلح بين الكاثوليك و الأريوسيين و مجالس الجوث الغربيين (الڤييثجوث) الكنسية و هى المجامع اللى جمعت الملك و الأساقفة فى المملكة للنظر فى المشاكل اللى ليها طابع سياسى دينى علشان يحطو قوانين موجهة للبلد كلها. ايزيدورو السيڤييانى بيقول ان سوينتيلا (588–633/635) كان أول ملك لمملكة اسبانيا فى كل ايبيريا من سنة 621 لسنة 631.

سنة 689 غزا العرب معظم شمال غرب افريقيا. و بعد انتصار العرب ضد الجرمانيين فى معركة جواداليتى فى يوليه 711 م ابتدا المسلمين غزو شبه الجزيرة الايبيرية و عملو امارة او مقاطعة من الامبراطورية العربية سموها الاندلس و عاصمتها كانت فى كوردوبا. بسبب التقدم السريع للمسلمين سيطرو على توليدو أول عاصمة للجوث الغربيين فى 712. و بعد كده اتقدم المسلمين لشمال ايبيريا و كل المدن اما غزاها المسلمين أو استسلمت ليهم. فى 716 سيطر المسلمين على شبه الجزيرة, لكن سيطرتهم على الشمال كانت اسمية مش عسكرية لان عدد من المناطق فى شمال شبه الجزيرة الايبيرية بقيادة بلايو نجح فى مقاومة الغزو الاولانىى. و قاوم بعض الڤييثجوث سنين لحد 719 و بعد كده جهودهم راحت للجنب الغربى من جبال البيرينيه اراضى المملكه الكارولينجيه و كان فيه انتفاضات فى المنطقة الخاضعة لسيطرة قليلة فى الشمال الغربى من شبه الجزيرة.

بعد سقوط مملكة الجوث الغربيين, سيطر الجوث الغربيين على سلسلة جبال سانتاندير و أستورياس و كانتابريا و الباسك و علشان حجم المناطق دى ص مش ما جاش عليهم ضغوط كتير من السلطه الاسلاميه اللى حلت محل سلطة المملكة الجوثية فى ايبيريا. كتير من الجوث و أمراء الاسبان بقو مسلمين علشان يحافظو على مناصبهم و سلطتهم.

[[ملف:Adolf Seel Innenhof der Alhambra.jpg|thumb|right|200px|مجمع قصر الهامبرا فى جرانادا.]] سنة 718 اتمرد فى استورياس نبيل اسمه بلايو اسبانى: Pelayo ضد المسلمين لكن فشلت الثورة. فى سنة 722 حاول بلايو مرة تانيه و غلب بلايو و مجموعة من الاستوريانيين من بينهم بعض نبلاء الڤيثجوث, المسلمين فى معركة كوڤاجوندا و أسس بلايو مملكة أستورياس و دى كانت بداية الفترة المعروفة باسم الاسترداد علشان استعادة السلطة المسيحية فى شبه الجزيرة الايبيرية. مملكة أستورياس حكمت استورياس و كانتابريا و ناڤارا و شمال اراجون.

فى الجزء الشمالى الشرقى من شبه الجزيرة الڤييثجوث اللى كانو هربو على مملكة الفرانكيين طلبو مساعدة من الفرانكيين. ده شجع شارلمان يعمل سلسلة من الحملات العسكرية علشان اقامة منطقه معروفه باسم ماركا هيسبانيكا, و اتشكلت ماركا هيسبانيكا فى أوائل القرن التاسع علشان تمنع تغلغل المسلمين فى مملكة الفرانكيين. و تقسيم الأراضى لماركيزات هو الأسلوب اللى اتقسمت بيه الأراضى الفرنكية فى بلاد كتير, علشان امراء الاقطاعيات اللى من أصل فرنكى أو جوثى كانو بييمثلو ملك الفرانكس.

تحت حكم الاسلام, كان المسيحيين و اليهود معترف بيهم على انهم "أهل الكتاب", و كان ليهم حرية ممارسة شعائرهم الدينية, لكن واجهو عدد من ممارسات التمييز والعقوبات الالزامية لانهم ذميين.^[18] التحول لاعتناق الاسلام زاد و بعد التحول فى القرن العاشر و فى القرن الحداشر ممكن كان عدد المسلمين يفوق عدد المسيحيين فى بقية المناطق اللى كانت لسه خاضعة لسيطرة المسلمين.^[19] المولاديين (المسلمين من اصل عرقى ايبيرى) كانو غالبية سكان الاندلس قبل نهاية القرن العاشر.^[20]

فى القرنين التامن و التاسع كبرت قوة المسلمين فى شبه الجزيرة رغم انالمعارضة من مراكز المسيحية فى الشمال. فى أواخر القرن التامن هرب عبد الرحمن الاول الأموى من سوريا للأندلس وده فى الحياة السياسية وصل لاستقلال امارة الخلافه فى ايبيريا تحت زعامة الأمويين عن الخلافه العباسيه ف دمشق و بغداد .

الجالية المسلمة فى شبه جزيرة ايبريا كانت هى نفسها متنوعة و عانت من توترات اجتماعية. البربر سكان شمال افريقيا, اللى قدمو الجزء الاكبر من الجيوش الغازية اشتبكو مع القيادات العربية من الشرق الأوسط. و مع مرور الوقت, كبر ترسخ السكان المغاربه, و خصوصا فى وادى نهر جوادالكيڤير و السهل الساحلى من فالنسيا, وقرب نهاية الفترة فى المنطقة الجبلية من جرانادا.^[19]

جرانادا عاصمة الخلافة; كانت اكبر و أغنى مدينة و أكترها تطور فى العصور الوسطى فى اوروبا الغربية, وازدهرت التجارة و التبادل الثقافى فى منطقة البحر المتوسط.استورد المسلمين تقاليد فكرية مهمه من الشرق الوسطانى و شمال افريقيا. و كان لعلما المسلمين واليهود دورا مهم فى تنشيط وتوسيع الفلسفه الكلاسيكية اليونانية اللى كانت بتتعلم فى اوروبا الغربية.

فی القرن العاشر فی عهد عبد الرحمن التالت بقت الأندلس خلافة مستقلة عن دمشق من الناحیه الدينية والحكم الذاتى و مش بس ف السياسة.الوقت ده كان فیه حيويه ثقافيه, و حصلت ابتكارات فى مجالات العلوم والفنون والآداب, مع اهتمام خاص مكرس لتطوير المدن. و كانت المدن الكبيره هی فالنسيا و ساراجوسا و توليدو و سیڤییا و كوردوبااللی فى القرن العاشر, مع حكم الحاكم التانى بقت اكبر مدينة فى اوروبا الغربية و اكبر مركز ثقافى و عدد سكانها كان حوالی 500,000. رغم ده ضعف بلاد المسلمين ابتدا فی القرن الحداشر, لما زاد التنافس بين الأسر الحاكمة وانهارت الخلافة الاسلامية,و حل مكانها خليط من الممالك الصغيرة كل واحده كان اسمها طایفه من العربی طابفه.

من ناحية تانية قرب جبال البيرينيه كان فیه اتنين من الممالك المسيحية: مملكة ناڤارا و مملكة اراجون. كمان اتوسعت الممالك المسيحية فى شبه الجزيرة, اللى كانت لحد الوقت دهه مملكة أستورياس, و عاصمتها اوڤييدو لكن من عهد الفونسو التانی العفيف اتحولت لمملكة ليون فى 910. مدينة ليون كانت أندمجت فی مملكة أستورياس فى نص القرن التاسع من فى اوردانیو الاول فى 856. بعد موت الفونسو التالت ملك ليون سنة 910 فى زامورا انقسمت مملكته بين ولاده التلاته جارسيا بقى ملك ليون لكن مات بعد فترة وجيزة سنة 914 بدون وريث و اوردانیو التانى, بقى ملك جاليسيا من 910 و ليون بعد موت جارسيا, أصغر ولاده فريويلا بقى ملك أستورياس, بعد موت اوردانیو التانى ولاده كانو لسه صغيرين علشان كده اتوحدت المملكه مره تانيه تحت حكم فريويلا, بعد موت فريويلا خلفه ابن اوردانیو الفونسو الرابع.

فی القرن الحداشر اتراجعت أراضى المسلمين لما ابتدت الصراعات بين مختلف العائلات المالكة و الخلافة الاسلامية فتتت الأراضى بين ممالك صغيرة و اتسما ملوك الممالك دى ملوك الطوايف.منافسة ممالك الطوایف ادت للدول المسيحيه الصغيره الفرصة انها توسع أراضيها لحد كبير وتعزز مواقعها.^[19] وصول حكام شمال افريقيا المسلمین من المرابطين و الموحدين ساعد فى استعادة وحدة المسلمين لكن زود صرامة الحكم و قلل التسامح الدينى الموجود فى اسبانيا من قرون و الحريه , فی النهاية رغم تحقيق بعض النجاح فی غزو الشمال, ماقدرتش الطوایف تقاوم زيادة القوة العسكرية للدول المسيحية.^[17]

سيطرت القوى المسيحية بقيادة ملك كاستيا الفونسو السادس على مملكة الطايفه فى توليدو فى 1085 و سيطرت على مدريد بدون مقاومة, و ممكن من فى الاستسلام. لحد كبير كملت الممالك المسيحية استعادة النص الشمالى من اسبانيافی القرن الحداشر.

حكم الفونسو السابع كاستيا و ليون و و كانت مراته هى بيرينجويلا بارسلونا من عيلة بارسلونا و قسم مملكته بعد وفاته. ابنه فرناندو التانى (1137 - 22 يناير 1188) استلم ملك ليون من 1157 لحد وفاته 1188, و باستلام فرنانددو عرش ليون استلم اخوه سانشو التالت عرش كاستییا.

مستقبل الممالك المسيحية فى البر الرئيسى كان من فى انشاء أربع وحدات : تاج كاستییا, و هو مفهوم معناه وجود ملك واحد على مجموعة متنوعة من الممالك والاراضى (ليون و كاستییا نفسها و جاليسيا و غيرها), و التانیه تاج أراجون تم تشكيله من فى اتحاد الأسر الحاكمة مملكة أراجون و مقاطعة بارسلونا فی سنة 1137, و التالته مملكة نافار, و الرابعه مملكة البرتغال.

فى القرن التلاتاشر, تاج كاستییا بقى أقوى تاج من أصل اسبانى, مد ملك كاستییا سلطته لجنوب شبه الجزيرة, و اضاف خايمى الاولانى ملك أراجون ممالك فالنسيا, و مايوركا و مملكة مورسيا, و بعد كده كمان سردينيا و سيسيليا و مناطق من شرق البحر المتوسط.

استرد المسيحيین المدن الكبيرة فی جنوب اسبانيا فی القرن التلاتاشر; كوردوبا سنة 1236 و سيڤییا سنة 1248 و فضل حكم المسلمين فى جرانادا باعتبارها دولة فی الجنوب.

مع صعود فرناندو الكاتوليكى للعرش خفت حدة التوترات الاجتماعية بعد اصدار فرناندو قرار التحكيم حكم جوادالوبى فى 21 ابريل 1486 اللى انهى الصراع بين الأمراء والفلاحين والمزارعين ومربى الماشية فى مملكة أراجون بعد ضغوط من الحرب الأهلية امارة كتالونيا (1462- 1472) لانهاء الاضطرابات الكاتالوينية فى المناطق الريفية. تم قبوله من جانب المزارعين و الأمرا, و حط حد للاقطاعية فى امتلاك الأرض و "سوء المعاملة".

 

فى نهاية العصور الوسطى; وحد الملوك الكاتوليك (الملكة ايزابيل ملكة كاستيا والملك فرناندو التانى ملك أراجون) مملكة كاستيا, و عاصمتها فى توليدو, و تاج أراجون, و عاصمته فى ساراجوسا, فى مملكة اسبانيا.^[21] سنة 1478 ابتدت المرحلة النهائية من غزو جزر الكنارى . جيوش الملوك الكاتوليك غلبت المسلمين فى مملكة جرانادا سنة 1492 نفس السنه اللى فيها بتمويل من الملوك الكاتوليك وصل كريستوفر كولومبوس وصل العالم الجديد .

رغم ان حفيد الملوك الكاتوليك كارلوس الاول (المعروف كمان باسم تشارلز الخامس, امبراطور الرومانية المقدسة) كان بيفضل سيڤييا, كان اللى نقل الحكم لمدريد هو فيليبى التانى (1527-1598) ابن كارلوس الاول فى 1561 علشان العاصمه تبقى بعيده عن الحدود. لكن فضلت سيڤييا مسيطرة على التجارة مع مستعمرات اسبانيا،و كانت مدريد مسيطرة على سيڤييا.^[22]

اتوحدت اسبانيا مع البرتغال من سنة 1580, لما فيليبى التانى اللعرش, و للمرة الاخيرة تحت قيادة واحدة فى كل اماكن شبه الجزيرة الايبيرية.انتهى الاتحاد ده سنة 1640 بعد موت فيليبى الرابع.

 

المقاله الرئيسيه: الامبراطورية الاسبانية

توحيد الممالك حط اساس اسپانيا الحديثة و الامبراطورية الاسپانية.^[23] كانت اسبانيا القوة الرائدة فى اوروبا فى القرون الستاشر و السبعتاشر و عزز موقف التجارة الثروة من الاستعمار. الامبراطورية الأسبانية وصلت قمتها فى عهد اول ملكين من عيلة هابسبورج; كارلوس الاول (1516-1556) وفيليبى التانى (1556-1598). و كان فى الفترة دى كمان الحروب الايطالية و تمرد الكوميرونوس, النيديرلاندى لثورة, و ثورة الموريسكو, و المواجهات مع العثمانيين, والحرب بين انجلترا واسبانيا و الحروب مع فرنسا.^[24]

الامبراطورية الاسپانية اتوسعت و ضمت معظم امريكا الجنوبية و الوسطى, والمكسيك, والأجزاء الجنوبية و الغربية من امريكا دلوقتى, و الفلبين, و جوام و جزر ماريانا فى شرق اسيا, و اجزاء من شمال ايطاليا, و جنوب ايطاليا و صقلية, المدن فى شمال افريقيا, و اجزاء من فرنسا و المانيا دلوقتى, و بلجيكا, لوكسمبورج, و نيذارلاندا. و كانت اول امبراطورية يتقال ان الشمس مش بتغرب عنها أبدا. ده كان هو عصر الاستكشاف, مع جرأة الاستكشافات فى البحر و البر, والانفتاح الجديد لطرق التجارة عبر المحيطات, و الفتوحات, وبدايات الاستعمار الأوروبى.

فى القرون الستاشر و السبعتاشر, كانت اسبانيا فى مواجهة تحديات من كل الجوانب. القراصنة البربر تحت رعاية التزايد السريع فى الامبراطورية العثمانية سببو تعطيل الحياة فى كتير من المناطق الساحلية بسبب خطف السكان علشان تجار العبيد و تجدد الغارات و تهديد الغزو الاسلامى. و فى الوقت ده كانت اسبانيا فى كتير من الاحيان فى حالة حرب مع فرنسا فى ايطاليا و اماكن تانيه. و بعدين التعديل البروتستانتى سبب انقسام الكنيسة الكاثوليكية.

طلعت الأرمادا الاسبانية من ليشبوا فى مايو 1588, و فى يوليه واجهت الاسطول الانجليزى و قامت معركه بين الاسطولين فى القنال الانجليزى يوم 8 اغسطس 1588. اتلقى اسطول الارمادا خساير كبيره و هرب على الشمال بمساعدة الريح و لف حوالين بريطانيا و ايرلندا و ما رجعش اسبانيا مش نصه.

استمرت المملكة أكتر من أى وقت قبل كده فى مستنقع الحروب و كانت النتيجة اجبار المملكة على توسيع الجهود العسكرية فى اوروبا و البحر المتوسط.^[25] زيادة قوة فكرة الانسانية و التعديل البروتستانتى و الاكتشافات الجغرافيا الجديدة و القضايا ناقشتها حركة فكرية معروفة باسم مدرسة سالامانكا.

لما اخر ملوك سلالة عيلة هابسبورج, كارلوس التانى مات بدون مايكون له اولاد و ورث الحكم لفيليبى دى بوربون, حفيد اخته ماريا تيريسا من اسبانيا و حفيد لويس الاربعتاشر ملك فرنسا خلفه على العرش باسم فيليبى الخامس ملك اسپانيا،و فيليبى الخامس ملك اسپانيا كان اول حاكم من بوربون لاسبانيا ما بين (1700 و 9 يوليه 1746). (اتولد 1683). حكم سنين قليلة و ابتدت حرب الوراثة الاسبانية بسبب ان امبراطور الامبراطورية الرومانية المقدسة ليوبولد الاول طالب بأنه الأحق بعرش اسپانيا, بعد عشر سنين من الحرب, سلام اوتريخت وافقت و اعترفت بأن فيليب الخامس يكون ملك اسبانيا لكن اسمه اتشال من سلسلة خلافة العرش الفرنساوى.

[[ملف:Carga de los mamelucos restaurado.jpg|thumb|350px| 2 مايو 1808, لجويا اسبانيا ابتدت الحرب ضد الجمهوريه الفرنسيه الاولى اللى قامت بعد ما الثوار الفرنساويين شالوا الملك لويس الستاشر من الحكم و اعلنوا الجمهورية و بعدين فى سنة 1793 اعدموه بالجيلوتين , الملك لويس الستاشر كان من عيلة البوربون اللى بتحكم اسبانيا. فى سنة 1794 أعلنت بريطانيا و پورتوجال الحرب على اسبانيا . و فى سنة 1799 نابليون استولى على السلطة بعد ما عمل انقلاب برلمانى بدعم الشعب و الجيش و استفاد من الخلافات بين كارلوس الرابع ملك اسپانيا و ابنه فرناندو. سنة 1805 فى معركة ترافالجار غلب أسطول بريطانيا العظمى أسطول فرنسا و اسبانيا و ده كان نهايه لسيادة الاسبان فى البحار العالمية لصالح بريطانيا العظمى بسبب الحالة الاقتصادية الكارثية و اسباب تانيه اتخلى ملك اسبانيا عن العرش لصالح اخو نابليون جوزيف بونابرت. من اهم الاسباب دى ان معاهدة فونتينبلو بين نابليون و جودوى اتسببت فى اعلان الحرب ضد بريطانيا و البرتغال و دخول القوات الفرنساوية شبه الجزيرة علشان غزو البرتغال لكن بدل من غزو البرتغال احتل الفرنساويين القلاع الاسپانية. مفاجأة الغزو الفرنساوى اتسببت فى تخلى الملك الاسبانى لصالح اخو نابليون جوزيف بونابرت.

الاسپان ماكانش عندهم اى احترام لجوزيف بونابرت, و ابتدا شعب مدريد انتفاضه قوميه ضد الجيش الفرنساوى يوم 2 مايو 1808. و ده زى بداية حرب الاستقلال الاسپانيه اللى استمرت خمس سنين. صدر فى 19 مارس سنة 1812 اول دستور اسبانى, واحد من اول الدساتير فى العالم, بعد كارثة غزو نابليون روسيا و هزيمة قوات نابليون سنة 1813 خرجت جيوش الامبراطورية الفرنسية من اسبانيا سنة 1814 و رجع فرناندو السابع ملك اسپانيا لعرش اسبانيا و لغى دستور 1812 والقوانين الدستوريه و لغى قانون سلالة البوربون اللى منع الستات من انهم يتولو الحكم الملكى., واتولت بعده بنته الكبيره من مراته الرابعه ماريا كريستينا.

المادة الرئيسية: الحرب الاسبانيه الامريكيه

 

فى وسط عدم الاستقرار والأزمة الاقتصادية اللى عانت منهم أسبانيا فى القرن التسعتاشر نشأت الحركات القومية فى الفلبين, و كوبا. و ده وصل لحروب الاستقلال فى المستعمرات دى فى الاخر, اتولت ايزابيل التانيه عرش اسبانيا يوم 29 سبتمبر سنة 1833 بعد موت والدها و كان عمرها اقل من تلات سنين. حكمها استمر من سنة 1833 لسنة 1868 لما ثورة 1868 اجبرتها انها تسيب اسبانيا. و يتميز عهد ايزابيل التانيه بتناوب فى السلطة من المعتدلين 1846-1854, التقدميين 1854-1856 و الليبراليين 1856-1863.

القرن العشرین ابتدا بأزمه اقتصاديه و عدم استقرار سياسى فى عهد الفونسو التلاتاشر و ديكتاتورية بريمو دى ريفيرا. الجمهوريه الاسپانيه التانيه كانت نظام الحكم فى اسپانيا بين 14 ابريل 1931, لما ساب الملك الفونسو التلاتاشر ملك اسپانيا البلاد بعد الانتخابات البلدية والمحلية الللى كسب فيها كسب مرشحين الحزب الجمهورى أغلبية الأصوات, و يوم 1 ابريل 1939 لما استسلم اخر واحد من الجمهوريين (republicanas) للقوات الوطنيه (nacionales) بقيادة فرانسيسكو فرانكو فى نهاية الحرب الاهلية الاسپانية. الحرب الاهليه الاسبانيه حصلت فى الفتره من 17 يوليه 1936 لحد 1 ابريل 1939.انتصار الجنرال فرانكو نتتج عنه انشاء نظام سلطوى. و قمع شديد للخسرانين, اجبر الالاف انهم يروحو المنفى او اتحكم عليهم بالاعدام او الاعتقال فى معسكرات الشغل رغم انان فرانكو خللى اسبانيا محايده فى الحرب العالميه التانيه.

رسميا فرانسيسكو فرانكو مات يوم 20 نوفمبر و لكنه مات يوم 19 نوفمبر 1975 الساعه سته الصبح

بعد موت الجنرال فرانكو قبل اللى بيساندو الديمقراطيه بما فيهم اللى كانو بيساندو الشمال الجمهورى تنصيب الملك الملك خوان كارلوس الاول ولى عهد عيلة البوربون التاريخية خليفة لفرانكو علشان ضمان الاستقرار و الديمقراطية و فعلا تم فى 1975 و وصل ده للحال دلوقتى لملكية دستورية و رأسمالية اقتصادية فى اسبانيا. بعض الظباط العسكريين نظمو انقلاب عسكرى (23-F) فى 23 فبراير 1981 هدد عملية اعادة الديمقراطية للنظام السياسى الاسپانى لكن فشل الانقلاب و رجعت الامور لمجراها.

القرن الواحد و عشرین ابتدا مع آثار احداث 11 سبتمبر 2001 اللى خللت اسبانيا تشارك فى نزاعين: فى الحرب فى أفغانستان و غزو العراق.تفجيرات 11 مارس 2004 فى مدريد اتسببت فى خلاف بين الحكومة وجزء من الرأى العام الاسبانى كل ده سبب انتخاب حكومة جديدة من الحزب الاشتراكى الاسبانى, فى الانتخابات العامة 2004 و سحبت الحكومة قوات الجيش الاسبانى من العراق.

اليورو بقى عملة رسمية فى اوروبا من سنة 1999, بقى العملة الرسمية فى اسبانيا يوم 1 يناير سنة 2002 و حل محل البيزيتا و استخدمه المواطنين فى الحياة اليومية من ساعتها.

المقاله الرئيسيه: سياسة اسپانيا

[[ملف:Felipe, Prince of Asturias.jpg|thumb|upright|الملك فيليبى السادس

اسپانيا عضو فى الامم المتحده, الاتحاد الأوروبى, حلف شمال الأطلنطى, منظمة التعاون و التنميه الاقتصاديه, و منظمة التجاره العالميه. مدريد (اسبانى: Madrid نطق: [maˈðɾið], و بالعامية فى اسبانيا [mað̞ɾi]) هى العاصمه واكبر مدينه فى اسپانيا .^[26] و تالت اكبر بلديه فى الاتحاد الأوروبى بعد لندن و برلين, و مدريد الكبرى هى تالت اكبر منطقه حضريه حسب عدد سكان المناطق الحضريه فى الاتحاد الأوروبى بعد باريس الكبرى و لندن الكبرى.^{[27][28][29][30]}

صدور الدستور الاسپانى سنة 1978 هو قمة انتقال اسبانيا للديمقراطية. التاريخ الدستورى لاسپانيا يرجع تاريخه لدستور 1812. بعد موت فرانسيسكو فرانكو سنة 1975 الملك خوان كارلوس المعروف بشخصيته القويه شال كارلوس ارياس نافارو و عين المصلح أدولفو سواريز رئيس للحكومة و عمل انتخابات عامه سنة 1977, بعدها اجتمع الپرلمان الاسپانى, بصفته جمعية دستورية علشان اقرار دستور سنة 1978. و نتيجة لده اسپانيا بفضل دستورها دلوقتى بتتكون من 17 اقليم حكم ذاتى و اتنين من مدن الحكم الذاتى بدرجات متفاوتة من الاستقلال الذاتى. حسب دستور سنة 1978 بقت اسپانيا دولة ديمومقراطيه بيحكمها القانون تحت نظام ملكى پرلمانى. منصب الملك مهم لكن فى اكتر الاوقات شرفى و رئيس الوزرا هو حاكم اسپانيا الفعلى. الپرلمان الاسپانى متقسم لمجلسين: مجلس النواب و مجلس الشيوخ; مجلس النواب فيه 350 عضو; مجلس الشيوخ فيه 259 عضو. الپرلمان هوا اللى بيعيين رئيس الوزرا.

 

نظام اسبانيا هو نظام ملكى دستورى, وراثى من ملك و برلمان من مجلسين, والمحاكم العامة. السلطة التنفيذية تتكون من مجلس الوزرا برئاسة رئيس الحكومة (مماثل لرئيس وزراء) يقترحه الملك و تنتخبه الجمعية الوطنية بعد الانتخابات التشريعية.

السلطة التشريعية تتكون من مجلس النواب 350 عضو ينتخبو فى اقتراع شعبى على قوائم تمثيل نسبى لخدمة اربع سنين, ومجلس الشيوخ 259 عضو, 208 يتم انتخابهم بشكل مباشر عن طريق التصويت الشعبى, و 51 معينين من الهيئات التشريعية الاقليمية لأربع سنين.

• رئيس الدولة
• الملك فيليبى السادس من يوم 19 يونيه سنة 2014.
• رئيس الحكومة
• رئيس الحكومة: پيدرو سانتشيث رئيس حكومة اسبانيا من سنة 2017.
• مجلس الوزراء
• مجلس الوزرا الاسپانى بيعينه رئيس الحكومة.

من أهم الاحزاب الاسپانية: حزب الشعب (, PP), حزب العمال الاشتراكى الأسبانى (PSOE), اتحاد الشمال (IU), التحالف الديمقراطى لكاتالونيا (CiU), الحزب الوطنى الباسكى (EAJ-PNV), و حزب الشمال الجمهورى لكتالونيا ERC).

امة اسبانيا بتتألف من الناحية التنظيمية فى شكل ("دولة المجتمعات المتمتعة بالحكم الذاتى") و هى واحدة من أكتر البلاد فى الامركزية فى اوروبا،زى سويسرا, المانيا وبلچيكا.^[31]

مثلا, فى كل مناطق الحكم الذاتى المجتمعات المحلية ليها برلمانات منتخبة, و حكومات, و ادارات عامة, و ميزانيات, وموارد, و علشان كده النظم الصحية و التعليمية و غيرها بتتدار من الاقليم نفسه.

 

Galicia

Navarre

Madrid

La Rioja

Aragon

Catalonia

Valencia

Castilla
La Mancha

Extremadura

Portugal

Castilla
y León

Asturias

Cantabria

Basque Country

Murcia

Andalusia

Ceuta

Melilla

France

Balearic
Islands

Canary
Islands

Mediterranean Sea

Bay of Biscay

Atlantic
Ocean

Andorra

Atlantic
Ocean

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اسبانيا سياسيا متنظمه فى 17 اقليم حكم ذاتى (comunidades Autónomas) و 2 من مدن الحكم الذاتى (ciudades Autónomas) -- ثويتا و ميلييا.

سبعة من المجتمعات المستقلة تتكون كل واحده منهم من محافظه واحده: استورياس, و جزر الباليار, كانتابريا, لاريوخا,مدريد و مورسيا و نافارا.

بعد رجوع الديموقراطية بعد موت فرانكو فى 1975, و أولويات السياسة الخارجية لاسپانيا للخروج من العزلة الدبلوماسية و توسيع العلاقات الدبلوماسية و الدخول فى الجماعة الأوروبية, وتحديد العلاقات الامنية مع الغرب. بصفتها عضو فى حلف شمال الاطلنطى من 1982 أثبتت اسبانيا انها من ابرز المشاركين فى الأنشطة متعددة الأطراف بخصوص الامن الدولى.

• اراضى بتطالب بيها اسبانيا

فيه نزاع اقليمى مع المملكة المتحدة على منطقة جبل طارق, 6 كيلومتر مربع من أقاليم ما بعد البحار تبع المملكة المتحدة. منطقة جبل طارق جزء من جنوب شبه الجزيرة الايبيرية غزته بريطانيا فى سنة 1704 فى حرب الوراثة الاسبانية كمان غزت مينوركا و اتخلت عنها فى النهاية لاسبانيا فى 1802 حسب معاهدة اميان.

الوضع القانونى لجبل طارق فى سنة 1713 تمت تسويته بمعاهدة أوتريخت, و اتخلت عنه اسبانيا للأبد لأراضى التاج البريطاني

• اراضى اسبانية بتطالب بيها بلاد تانيه

المغرب بتطالب بالمدينتين الاسبان ثويتا ميلييا و بلازاس دى سوبيرانيا الجزر اللى قدام الساحل الشمالى لافريقيا. البرتغال مابتعترفش بسيادة اسبانيا على أراضى اولڤينزا

 

معروف ان القوات المسلحة فى اسبانيا (Fuerzas Armadas Españolas). بيكون قائدها الاولانى هو الملك, عشان كده يعتبر رئيس القوات المسلحة هو خوان كارلوس الاولانى.

وبتتقسم القوات المسلحه فى اسبانيا لتلات حاجات:

• الجيش (Ejército de Tierra)
• البحريه (Armada)
• سلاح الجو (Ejército del Aire)

 

موضوع رئيسى اقتصاد اسبانيا

اقتصاد اسبانيا بيعتبر تامن اكبر اقتصاد فى العالم و الخامس فى الاتحاد الاوروبى. اسبانيا تقليديا بلد زراعى و لسه واحده من اكبر المنتجين الزراعيين فى اوروبا الغربية, لكن من سنة 1950 ابتدا النمو الصناعى السريع, و بسرعه وصل قطاع الصناعه حجم و وزن اكبر من قطاع الزراعة فى الاقتصاد.

ساعد على توسيع القاعدة الاقتصادية سلسلة من خطط التنمية ابتدت فى سنة 1964, لكن فى نهاية سبعينات القرن العشرين ابتدت فترة من الركود الاقتصادى بسبب ارتفاع اسعار البترول وزيادة الواردات.

مع وصول والديمقراطية وفتح الحدود زادت تنمية صناعة الصلب وبنا السفن والمنسوجات والتعدين. فى الوقت الحالى, و الاستعانة بمصادر خارجية للاقتصاد.و تأثير ده على المجتمع واضح فى كل اسبانيا, قطاع الصناعه 67 فى المائة من الناتج المحلى فى سنة 2005: ومعدل العمالة حسب القطاع (65%). السياسات الاقتصادية اتطورت علشان اسبانيا بقت عضو كامل العضوية فى الاتحاد الأوروبى,

حكومة يمين الوسط رئيس الوزرا السابق خوسيه ماريا أثنار نجحت فى الحصول على قبول مجموعة من البلاد لاطلاق اليورو فى 1999. وبلغت نسبة البطالة 7.6% فى اكتوبر 2006, نقطة الضعف الدايمة لاقتصاد اسبانيا تشمل ارتفاع معدلات التضخم,^[32] و الاقتصاد السرى الكبير.^[33] و نظام التعليم اللى تقارير منظمة التعاون والتنمية بتصنفه بين أفقر البلاد المتقدمة النمو مع الولايات المتحدة و المملكة المتحدة.^[34] و رغم كده متوقع أن اقتصاد الاسبانى يواصل تزايد فوق المتوسط فى الاتحاد الأوروبى بسبب الصناعة و نمو الاقتصاد العالمى و زيادة حجم التجارة مع امريكا اللاتينية و اسيا.

 

المقال الرئيسى : السياحه فى اسبانيا

اسپانيا هيا البلد التانيه فى العالم بعد فرنسا حسب عدد السياح الاجانب حسب تقارير منظمة السياحه العالميه, اسپانيا بليها ـ7% من حصة السياحة فى العالم, اكتر من امريكا و ايطاليا. دخل اسپانيا كان 48،181،000 يورو سنة 2006: زياده بنسبة 4.7% عن سنة 2005, و المركز التانى حسب الدخل بعد امريكا و قبل فرنسا و ايطاليا. بين يناير و ديسمبر 2006, زار اسپانيا 58.8 مليون سايح أجنبى زياده بنسبة 4.5% عن نفس الفترة من سنة 2005. كاتالونيا هى اكبر مكان سياحى فى اسپانيا زارها 15 مليون سايح او 25.3% من مجموع السياح الاجانب فى اسپانيا. تانى اكبر مكان سياحى فى اسپانيا هيا جزر الباليار 10.1 مليون سايح سنة 2006.

المقاله الرئيسيه: الطاقه فى اسپانيا

انتاج الطاقه فى اسپانيا بيمثل حوالى 5% من الناتج المحلى الاجمالى بتاع البلد, لكن أهميتها بتعدّى نصيبها فى الناتج الاجمالى علشان بيحتاجها كل فروع النشاط الاقتصادى.

رغم ان الفصل التانى من الدستور بيقول ان الدوله مالهاش دين لكن الكاثوليكية الرومانية هى الدين الرئيسى فى البلاد. حوالى 76% من الاسبان يعتبرو نفسهم كاتوليك, و حوالى 19% بيعتبرو نفسهم مش دينيين. حوالى 22% من السكان الاسبان بيحضرو الخدمات الدينية مرة واحدة على الاقل فى الشهر. الطوايف البروتستانتية موجودة كمان و عددهم اقل من 50000. موجات من الهجرة زادت عدد المسلمين لحوالى 1 مليون. المسلمين كانو مش بيعيشو فى اسپانيا لقرون, بس التوسع الاستعمارى فى شمال و غرب افريقيا و هجرة عدد من المقيمين لاسبانيا و حصولهم على المواطنة الكاملة زاد عدد المسلمين و دلوقتى الاسلام هو الديانة التانية فى اسپانيا, و هم دلوقتى حوالى 2.3% من مجموع السكان.

الدستور الاسبانى 1978, فى المادة التانية بيعترف بالكيانات التاريخية على انها "القوميات", و هى كلمة تم اختيارها بعناية علشان تجنب كلمة "الأمم" لانها مشحونه بالخلافات السياسيه.

المقاله الرئيسيه: لغات اسپانيا

1. اسپانى اللغة الرسمية
2. لغة الباسك (euskera) (2%) فى منطقة الباسك ونافارا.
3. كاتالانى (Català) (17%) فى كاتالونيا وجزر الباليار; كاتالانى فالنسيا متميز من الكاتالانى.
4. الجاليسى (galego) (7%) فى جاليسيا.

المقاله الرئيسيه: التعليم فى اسپانيا

التعليم فى اسبانيا فى مدارس الدولة مجانى والزامى من سن 6 لسن 16. نظام التعليم أتنظم بقانون سنة 1990. اسبانيا فيها عدد كبير من الجامعات العامة والخاصة. بعضها من اقدم الجامعات فى العالم.

1. من 3ل6 سنين—ايديوكاثيون اينفانتيل Educación Infantil (اعداد للمدرسة الابتدائية)
2. فى الفترة من 6ل12 سنة—التعليم الابتدائى (المدرسة الابتدائية) سنين, 1, 2, 3, 4, 5 و 6.
3. فى الفترة من 12ل16 سنة—ايديوكاثيون سييكونداريا اوبليجاتوريا Educación Secundaria Obligatoria (التعليم الثانوى الالزامى) سنين, ° 1, 2 °, ° 3, 4 °
4. فى الفترة من 16ل17 سنة—البكالوريا (فى مرحلة ما بعد التعليم الالزامى), وفى ال سنين ° 1, 2 °

الاطفال من 3 لـ 5 سنين فى اسپانيا عندهم اختيار لحضور ايديوكاثيون اينفانتيل infantil (المعروفة prescolar) او حضور مرحلة قبل المدرسة, و ده مش الزامى لكن مجانى لكل الطلاب. ايديوكاثيون اينفانتيل يعتبر جزء اساسى من النظام التعليمى و فيه فصول اينفانتيل فى كل مدرسة ابتدائية تقريبا و فيه كمان شوية مدارس ايديوكاثيون اينفانتيل (مدارس حضانة) منفصلة.

الطلبه الاسبان اللى أعمارهم بين 6ل16 سنة لازم يحضرو التعليم الابتدائى والمدارس الثانوية (المعهد), و ده الزامى و مجانى. الطلبة اللى خللصو بنجاح ايديوكاثيون سييكونداريا اوبليجاتوريا (التعليم الثانوى الالزامى) بياخدو شهادة التعليم الثانوى, و ده ضرورى عشان دخول تعليم البكالوريا (اختيارى) للجامعة او الدراسات المهنية.بعد نجاح طلاب البكالوريا, فيه امتبارات دخول الجامعة اللى تختلف كتير من منطقة للتانيه.

[[ملف:Rectorado de la Universidad Complutense de Madrid.jpg|thumb|left|300px|يونيڤيرسيداذ كومبلوتنسا دى مدريد

اسپانيا فيها عدد كبير من الجامعات العامة والخاصة. بعضها من اقدم الجامعات فى العالم زى يونيڤيرسيداذ كومبلوتنسا دى مدريد و جامعة بارسلونا. كمان فى مدريد جامعة مدريد المستقلة هى واحدة من أرقى الجامعات فى اسپانيا. و رقم واحد فى المركز العام للجامعات فى اسبانيا, وابتدت تحت قيادة عالم الفيزيا المشهور, نيكولاس كابريرا. جامعة مدريد المستقلة مشهوره بابحاث الفيزياء النظرية و معروفه ببساطة ب (لا اوتونوما la Autónoma). موقع لا اوتونوما الرئيسى هو الحرم الجامعى, على بعد 10 ميلا (16 كم) شمال شرق مدريد العاصمة و قرب المناطق البلدية لمدريد الكوبنداس و سان سيباستيان دى لوس رييس. موقع لا اوتونوما الرئيسى فيه كليات العلوم والفلسفة والفنون الجميلة والقانون والعلوم الاقتصادية ودراسات الاعمال, وعلم النفس, والمدرسة العليا لعلوم الكمبيوتر و الهندسة, وكلية لتدريب المعلمين والتعليم. كلية الطب مش فى الموقع الرئيسى و جنب مستشفى لاباز الجامعى.^[35]

جامعة تانيه مهمة هى لا يونيڤيرسيداذ كومبلوتنسا دى مدريد اكبر جامعة فى اسبانيا و واحدة من اقدم الجامعات ف العالم. فيها مييه و سبعتاشر الف (117000) طالب بيدرسو و عشرتلاف (10000) من اعضاء هيئة التدريس و الموظفين و تقريبا كل اعضاء هيئة التدريس من الاسبان. حرم لا يونيڤيرسيداذ كومبلوتنسا دى مدريد الجامعى متقسم على اتنين مونكلاو فى مدريد, و فى سوموساجواس.^[36]

لا يونيڤيرسيداذ كومبلوتنسا دى مدريد اتأسست فى الكالا دى ايناريس على ايد الكاردينال سيسنيروس فى 1499 لكن الاصل الحقيقى يرجع تاريخهال1293, لما الملك سانشو الرابع بنا مدارس الكالا العامه اللى بقت جامعة كومبلوتنسا على ايد سيسنيروس ايام 1509-1510 كان فيه خمس مدارس (كليات) بالفعل: أخبار و اعلام (فنون و فلسفة), Teología (اللاهوت), Derecho Canónico (قانون مدنى), Letras (الاداب) والطب. وفى 1836, فى عهد ايزابيل التانية; اتنقلت الجامعة لمدريد تحت اسم الجامعة المركزية (سويداذ يونيڤيرسيتاريا) و كانت فى شارع سان برناردو. فى 1927 كان متخطط يتبنى حرم جامعى فى منطقة مونكلاو-الاڤاكا على اراضى خصصها الملك الفونسو التلاتاشر للغرض ده لكن الحرب الاهلية الاسپانية حولت " سويداذ يونيڤيرسيتاريا" لمنطقة حرب و اتسببت فى تدمير الكتير من المدارس (الكليات) فى المنطقة.فى 1970 قامت الحكومة باصلاح التعليم العالى, والجامعة المركزية (سويداذ يونيڤيرسيتاريا) بقت جامعة كومبلوتنس بمدريد (يونيڤيرسيداذ كومبلوتنسا دى مدريد) واتبنى حرم جامعى جديد فى سوموساجواس علشان الكليه الجديده كلية العلوم الاجتماعية.

من جامعات مدريد كمان جامعة الكالا دى ايناريس اترجع بناها قلعة ايناريس فى 1975 الجامعة التكنولوجيه فى مدريد, نتيجة دمج المدارس الفنية المختلفة من الهندسة; جامعة كارلوس التالت, اللى فلسفتها خلق شعب له فكر حر مسؤول مع الحساسية للمشاكل الاجتماعية والمشاركة فى مفهوم التقدم على اساس الحرية والعدالة والتسامح و جامعة بونتيفيكا كاميياس Pontificia Comillas, المشاركة فى عدد من برامج التبادل الأكاديمى والشغل والأساليب والخطط والمشاريع الدولية مع أكتر من 200 مؤسسات التعليم العالى فى اوروبا, و أمريكا اللاتينية و أمريكا الشمالية و آ سيا.

من الجامعات التانية فى مدريد : جامعة ريى خوان كارلوس (العامة), و الجامعات البالخصوص جامعة الفونسو العاشر, و جامعة أنطونيو دى نابريخا, جامعة كاميلو خوسيه سيلا, جامعة فرانسيسكو دى فيتوريا, جامعة مدريد Europea, جامعة سالامانكا كامبوس دى مدريد, و جامعة سانت لويس (مدريد الحرم الجامعى), و جامعة سان بابلو وحدة التقييم المركزية.

   

المقال الاساسى: ثقافة اسبانيا

اسپانيا تشتهر بالتراث الثقافى المتنوع, و اتأثرت بكتير من الأمم والشعوب عبر تاريخها. الثقافة الاسپانية اصولها فى ثقافة الايبيريين, السلتابريين, اللاتينية, الڤييثجوث, الروم الكاتوليك, و الثقافة الاسلامية. تعريف الثقافة الاسبانية الوطنية سبب التوتر بين الدولة المركزية, اللى بيهيمن عليها فى القرون الاخيرة الكاستيين,و كتير من المناطق و الاقليات. بالاضافة لكده تاريخ الامة, و البحر المتوسط و المحيط الأطلنطى والبيئة لعبت أدوار قوية فى تشكيل ثقافتها. اسبانيا فيها تانى اكبر عدد بعد ايطاليا من مواقع التراث العالمى لليونسكو فى العالم بمجموع 40 موقع.

[[ملف:Cervantes Jáuregui.jpg|thumb|رواية ميجيل دى ثيرڤانتس دون كيشوت تعتبر اول رواية حديثة

المقاله الرئيسيه: الادب الاسپانى

مصطلح الادب الاسپانى يشير للادب المكتوب بالاسبانى, بما فيه الادب الاسپانى و مش بالضرورة من اسپانيا. الادب الاسپانى لأمريكا اللاتينيه بالتحديد. ميجيل دى ثيرڤانتس ممكن يكون أكتر شهرة مؤلف فى اسبانيا و روايته دون كيشوت تعتبر الشغل الاكثر رمزية للادب الاسپانى, و مؤسس الادب الكلاسيكى الغربية^[37]

اسپانيا تشتهر بأكلها و الپاييا من اشهر الأكلات اللى اصلها من اسپانيا

ايام الاجازات الرسميه فى اسبانيا مزيج من الأعياد الدينية الكاتوليكيه, أعياد وطنيه و أعياد و احتفالات اقليميه مسموح لكل بلديه اعلان حد أقصى 14 يوم اجازات رسميه فى السنه تسع-ت-ايام من اختيار الحكومه الوطنيه و بيتم اختيار يومين على الاقل محلّى.^[38]

 

الشعب الاسبانى بيحب انواع كتيره من الرياضه و اسبانيا من البلاد المتفوقه فى الرياضه ودايما بتاخد بطولات عالميه.

 

كورة القدم هيا الرياضه الاكتر شعبيه ف اسبانيا, و الدورى الاسبانى ( La Liga) بيعتبر من احسن مسابئات كرة القدم ف العالم كله, اكتر فرق متميزة ف الدورى الاسبانى هيا بارسلونا و ريال مدريد وسيبييا وسالتك وفالنسيا واتليتكو مدريد , و نادى ريال مدريد هو اكتر نادى ناجح ف اوروبا عشان كسب كاس دورى ابطال اوروبا 9 مرات. و سنة 2010 اسبانيا كسبت كاس العالم لكرة القدم.

فوتسال او كورة القدم جوه صالات هى رياضة شعبية فى أسبانيا. شعبة الدرجة الاولى الاسبانى ليغا ناسيونال دى فوتبول سالا هى واحدة من البطولات الأوروبية الكبرى لكرة الصالات. الفرق الاسبانية زى انتر موفيستار وبلاياس دى كاستيون قد كسب كأس الاتحاد الاوروبى لكرة الصالات. المنتخب الوطنى لكرة الصالات اسبانيا، كسب كأس العالم لكرة الصالات FIFA فى 2000 و 2004، و كسب فى دورى كرة القدم جوه الصالات فى 1996 و 2001 و 2005 و 2007 و 2010.

تعتبر بطوله ال ِACB من البطولات الاوروبية الكبيرة , الفرق الاسبانيه زى ريال مدريد، بارسلونا وبادالونا وجوفندات كسبوا البطولات الاوروبية زى كاس اوروبا او الدورى الاوروبي. حقق فريق كرة السلة الاسبانى مستوى عالى فى البطولة الدولية بفوزه اول ميدالية دهبية فى 2006 لكرة السلة بطولة العالم، وكسب بست ميداليات فضة وميداليتين دهب فى بطولة الاوروبية. و كسب الميدالية الدهب فى بطولة الاوروبية 2011، والفضية فى دورة الالعاب الاولمبية الصيفية 2012.

فى دلوقتى فى اسبانيا اكتر من 20،000 لعيب فى اتحاد الرجبى مسجل فى اسبانيا، واللعبة دى قديمه بقالها اكتر من قرن من الزمن.

اسبانيا نظمنت بطولات كتير فى ارضها للعبة التنس ، و مش كده جابت لاعيبه تنس كبار فى طول تاريخها. مش كده اسبانيا كسبت فى كأس ديفيز ست مرات ( 2000 و 2004 ، 2008 ، 2009، 2011 ،2019) و كأس الاتحاد خمس مرات تانيه (1991 ، 1993 ، 1994 ، 1995 ، 1998) يعتبر رافائيل نادال أعظم لاعب التنس الاسبانى فى كل العصور .كسب واحد و عشرين بطوله من البطولات الاربعه الكبيره فى التنس.^[39] رافاييل نادال كسب طولة الفردى للرجاله فى بطولة ويمبلدون مرتين سنة 2008 و سنة 2010 و بطولة امريكا المفتوحه للتنس اربع مرات سنة 2010 و سنة 2013 و سنة 2017 و سنة 2019 و بطولة استراليا مرتين سنة 2009 و سنة 2022 و بطولة فرنسا تلاتاشر مره 2005 و 2006 و 2007 و 2008 و 2010 و 2011 و 2012 و 2013 و 2014 و 2017 و 2018 و 2019 و 2020.^[40] رافاييل نادال كمان كسب الميدالية الذهب فى فردى التنس فى الالعاب الاولانىمبية 2008 و كسب الميدالية الذهب فى زوجى التنس مع مارك لوبيث فى الالعاب الاولانىمبية 2016. بسبب شطارته على ملاعب الطفله بيتئال عليه "ملك الطفله" ، و خلت كتير من الخبرا يعتبروه أعظم لاعب على ملاعب الطفله فى تاريخ التنس.^[41][42][43]

رافاييل نادال كسب 36 بطوله من بطولات الماسترز 1000 و هو اللاعب السابع فى التاريخ، و أصغر واحد فى السن يكسب الاربعه جراند سلام فى عصر التنس المفتوح ، و هو واحد من اتنين لعيبة تنس اللى كسبو على الاقل اتنين من البطولات الاربع الكبرى على تلات انواع ارضيه مختلفه (الملاعب الجامده، والنجيله، والطفله)، لأنه تانى لاعب يعمل كده بعد ماتس فيلاندر. رافاييل نادال الوحيد اللى كسب طوله من بطولات الماسترز 1000 تمان سنين ورا بعض و هيا بطولة مونتى كارلو ماسترز.