Riópar

Riópar
Alministración
País	España
Autonomía	Castiella-La Mancha
Provincia	provincia d'Albacete
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Riópar (es)	Javier García Morcillo
Nome oficial	Riópar (es)[1]
Códigu postal	02450
Xeografía
Coordenaes	38°29′55″N 2°25′04″W / 38.4985°N 2.4179°O / 38.4985; -2.4179
Riópar Riópar (España)
Superficie	81 km²
Altitú	920 m
Llenda con	Villaverde de Guadalimar, Alcaraz, Bogarra, Molinicos, Yeste, Vianos, Cotillas y Siles
Demografía
Población	1326 hab. (2023) - 687 homes (2019) - 645 muyeres (2019)
Porcentaxe	0.34% de provincia d'Albacete
Densidá	16,37 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
riopar.com

Riópar ye un conceyu español nel sureste de la península ibérica, na provincia d'Albacete, dientro de la comunidá autónoma de Castiella-La Mancha. Ta allugáu na contorna de la sierra d'Alcaraz. Atopar a 118 km de la capital provincial. En 2017 cuntaba con 1.391 habitantes, según los datos oficiales del INE. Ta integráu na mancomunidá de servicios Sierra de Segura.

Nes proximidaes atopen los Remexos del ríu Mundo, nacencia del ríu homónimu, qu'en dómina d'agües forma unes cascaes espectaculares, verdaderes esplosiones d'agua y lluz, conocíes na zona como'l arreventón. La zona ta integrada nel Parque natural de Calar del Ríu Mundo y de la Torca.

Al pie de les llocalidaes de Villapalacios, Bienservida, Villaverde de Guadalimar y Cotillas, formó parte del Señoríu de les Cinco Villes, subcomarca histórica dientro del estensu Alfoz d'Alcaraz, que perteneció al marquesáu de Villena. El marquesáu foi anexonáu polos Reis Católicos na Corona de Castiella, dientro del Reinu de Murcia.

El conceyu abarca un cascu históricu-cultural, l'actual pedanía de Riópar Viejo, l'antigua Rivus Oppae (o ríu de la rapiega), que yera la villa medieval, anguaño restaurada, asitiada a escasos quilómetros al oeste del Riópar modernu. Y el Riópar actual, cola antigua denominación de les Reales Fábriques de Bronce y Latón de San Juan de Riópar, que vien de un proyeutu de colonización del sieglu XVIII, debida al establecimientu de los operarios de la minería y factoría reales que s'establecieron nesti llugar, en dómina de Carlos III.

Anque Riópar esperimenta'l mesmu descensu pronunciáu que s'empecipió ente 1940 y 1950 en tolos pueblos serranos de la provincia d'Albacete, anguaño la población estabilizóse nun nivel cimeru al de les décades de 1980 y 1990.

Si tomamos en considerancia solamente los nucleos principales (ensin pedaníes), Riópar ye'l tercer nucleu n'habitantes de la zona serrana de la provincia en 2016:^[2]

• Elche de la Sierra: 3.356 habitantes.
• Yeste: 1.475 habitantes.
• Riópar: 1.229 habitantes.
• Alcaraz: 1.211 habitantes.
• Liétor: 1.207 habitantes.
• Socovos: 1.196 habitantes.

Evolución demográfica

1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2010	2015	2016	2017
2.755	2.415	2.244	2.594	3.063	2.786	2.280	1.731	1.373	1.290	1.509	1.486	1.448	1.410	1.391

La principal actividá económica del conceyu ye'l turismu rural, con una ellaborada infraestructura d'establecimientos hosteleros, compuesta por más de 50 d'ellos. Unos 25 restoranes onde tastiar los ricos platos de la gastronomía de la zona y ensame d'agospiamientos rurales, tantu nel conceyu principal como en tol so términu municipal. La ufierta hotelera completar un hotel de 3 estrelles con spa.

Los sos principales curiosos turísticos son el Parque natural de Calar del Ríu Mundo y de la Torca na mesma llocalidá, el paisaxe natural qu'ufierta la sierra y la proximidá de la población artístico y monumental d'Alcaraz.

La economía foi impulsada n'antaño pola metalurxa, basada nuna minería llocal de calamina pal llogru de cinc y cobre pa fundiciones de latón y bronce na ferrería del El Laminador. Esta industria data de 1772 cuando, por autorización del rei Carlos III al inxenieru austriacu (nacionalizáu español) Juan Jorge Graubner, otorgar la construcción ya instalaciones d'una factoría pa la ellaboración de latón, conocíes como les Reales Fábriques de Bronce y Latón de San Juan de Riópar. Pal so allugamientu, escoyóse una paraxa xunto a un cursu d'agua abondoso, onde los recursos naturales de materia primo, agua, madera y calamina (d'un xacimientu cercanu), nun faltaren. Esta ferrería foi la primer manufactura española y la segunda europea en latón y bronce, tres la de Gosslar n'Alemaña de la que, al contrariu de la de Riópar, yá nun queden restos.

A finales del sieglu XIX la mina de calamina pierde rentabilidá, les fábriques entren en regresión y tres dellos esfuercios pol so caltenimientu y recuperación por empreses privaes, cierren definitivamente en 1993. Na actualidá caltién la vieya tradición al traviés de la fabricación y venta de los sos famosos artículos decorativos, llámpares y muebles de bronce, como principal mercáu de menaxe rústicu tradicional y como souvenirs.

Ye na actual pedanía de Riópar Viejo onde se topa'l patrimoniu más antiguu del conceyu:

• Restos del históricu castiellu-fortaleza, d'orixe musulmán, y que darréu fuera propiedá del conde de Paredes, señor de la villa.^[3][4]

• Ilesia parroquial del Espíritu Santu, una construcción del sieglu XV, totalmente restaurada y remocicada. Precisamente, mientres la execución d'estes obres de restauración, afayáronse unos importantes frescos tapaos tres l'altar. Puede visitase la recreación d'estos frescos góticos na esposición Les Edaes de Riópar.^[5]

Nes proximidaes atopen los Remexos del ríu Mundo, nacencia del ríu homónimu, qu'en dómina d'agües forma unes cascaes espectaculares, verdaderes esplosiones d'agua y lluz, conocíes na zona como'l arreventón. La zona ta integrada nel Parque natural de Calar del Ríu Mundo y de la Torca.

Charcu de les Truches

Asitiáu cerca de la nacencia del ríu Mundo, tratar d'un rincón d'incomparable guapura, arrodiáu d'una gran variedá d'árboles de distintos tipos. Casi ocultu pola foresta atópase un pequeñu llagu d'agües cristalines, nel que podemos reparar la trucha común, especie reina de nuesu Ríu Mundo.

Esta paraxa caltién casi intactu'l so encantu, gracies a que namái se puede aportar a él andando, bien dende Los Remexos, al traviés d'una sienda fácil d'andar y siempres a la solombra de los grandes árboles d'esta zona; o bien dende'l Regueru del Molín, siguiendo una pista forestal, que remonta'l cursu del ríu y que nos llevara direutos a esti rincón.

Xunto al llagu hai una pequeña fonte, con una mesa y unos bancos nos qu'ensin dulda vamos poder folgar y relaxanos, cola sensación de tar nun sitiu recóndito y perdíu na inmensidá d'estos montes, nos que'l silenciu namái se va romper col cantar de dalgún páxaru o col chapoteo d'una trucha, saltando de l'agua a prindar dalguna mosca.

Vexetación

La cubierta vexetal de la zona reflexa una riqueza peculiar. José María Herranz cita en Los Remexos 51 endemismos ibéricos y 25 ibero-africanos.

Grandes montes de pinu Negral y pinu Laricio tapicen el valle y la contorna. Nes fasteres apaecen d'una manera esvalixa otros árboles, como caxigales, ecinas, servales y pládanos menores, especie endémica del sur d'España, qu'adquier una intensa tonalidá colorada na seronda. Acompáñen-yos arbustos como espinos albares.

Esisten llugares nes qu'un mayor mugor y una microclima distinta, como ye'l del esbarrumbe de Los Remexos, que favorecen l'apaición d'especies relícticas propies d'árees más septentrionales, como son: el texu, el xardón, l'ablanar y delles especies de felechos. Nes fisuras de les roques chiscaes d'agua apaez la grasilla, planta carnívora de vistoses flores azules, que les sos fueyes presenten el viesu trescaláu d'una sustancia pegañoso, gracies a la qu'atrapa pequeños inseutos que dixer parcialmente. Asina llogra, por aciu una enzima qu'ella mesma segrega, los sales que'l mediu nun ye capaz de da-y.

No fondero del valle, cerca del cursu de l'agua, como n'El Charcu de les Truches, apaez una comunidá de plantes distinta. El dosel arbóreo ta equí constituyíu por fresnos de fueya estrecha y llameres de monte, acompañaos por plantes trepadores. Hiedras, clemátides y madreselves enxareyen los sos tarmos colos de los árboles, ufiertando un aspeutu casi selvático.

Tamién abonden especies de llamatives flores, como campanielles, farolucos, erinus alpinus y otres curioses, como'l rusco de tarmos fotosintéticos. Nes zones más altes de les fasteres apaecen distintes especies de zamarrillas, enebros comunes, arenarias y el típicu coxín de monxa. La mayoría d'éstes son especies con clares adautaciones a climes más fríos, propios d'esos mayores altores.

Completen esta rápida visión de los distintos ambientes vexetales munches especies tan diverses como la figal, la zarzamora, la hiniesta, la rosa d'Alexandría, el eleboro y distintes orquídees. En 1.850 foi topáu ciertu xeraniu cerca de la Cueva de Los Remexos, qu'hasta apocayá se creía esclusivu d'esti enclave.

Tou este diversu mundu vexetal soporta una completa comunidá animal rica y variada.

Fauna

Alcontráronse 68 especies d'aves, ente les que citamos: l'águila real, águila perdicera, cuervos, choves piquirrojas, aviones roqueros, utres lleonaes, ferre pelegrín, peñerina común, vencejos comunes y reales, collalbas grises, colirrojos carbonizos, roqueros colloraos y solitarios, esguiladores azules, agateadores comunes, abubillas, mosquiteros, papudes capirotadas, cerriques, raitanes, piquituertos, carboneros, reyezuelos, gorriones, papamoscas, palombos torcaces, glayos, cornejas, malvises, mierlos, la chocha perdiz, el pito real, picu picapinos, torcecuello, l'azor, gavilán, estorninos negros y pardos, busardo ratoneru, bilanu negru, águila calzada, culebrera europea, alcotanes, l'uxu chicu, cárabo, miagón, autillos, mierlu acuáticu, ruiseñor, carriceros, buitrones, llavanderes, bisbitas, cucos, picanzu peguizu y común, calambiyes, xilgueros, abeyerucos, perdices y chotacabras, filomenes y frangüesos.

Alcontráronse 30 especies de mamíferos, siendo'l de mayor númberu de variedaes el de los esperteyos. Otros tamién llamativos son: les musarañes, corpuspinos, aguarón d'agua, mures, esguiles, llironos, topos, llebres y coneyos. Tamién se ve con frecuencia la cabra montés, el muflón, el xabalín, el gatu montés, el foín, la papalba, el turón, les ginetas y foines.

Reptiles como la llagartesa de Valverde, llagartu ocelado, llagarteses como la ibérica, la colilarga y les cenicientes, como coles mesmes les salamanquesas, culebruques ciegues, la víbora hocicuda, bastarda, la d'escalera, ferradura, la culiebra d'agua, la viperina, la de cogulla y la culiebra llisa, destaquen ente les 17 especies alcontraes nestes paraxes.

La trucha común reparar con frecuencia en tol Ríu Mundo, especialmente nel Charcu de les Truches, y bien amestáu a les agües, la xaronca común, la sacavera y el tritón xaspiáu, xunto col sapu común, el corredor y el motudu allegren los paseos pelos márxenes del ríu.

Incluyi numberoses pedaníes:

- Riópar Viejo: antiguu nucleu principal, totalmente restauráu, el de mayor altitú de toos, con alredor de 1100 msnm. Asitiáu 3 km al noroeste de Riópar, a lo cimero d'un cuetu coronáu por un castiellu. Cuenta con 5 habitantes censaos^[6] y acueye numberosos turistes que s'agospien en cases rurales. Ufierta unes precioses vistes. Les sos cais tán restauraes con piedra vista.

- Casa de la Noguera: asitiada a mediu camín ente Riópar y la nacencia del ríu Mundo. Tien una población de 26 habitantes censaos, llegando a cuadruplicala mientres los meses de branu. Les fiestes son el día 3 de mayu (festividá de la Santa Cruz). Tien cases encaladas y unes vistes precioses al Calar del ríu Mundo.

- Avesida-Angulo: cuenta con 14 habitantes censaos, llegando a algamar la trentena pel branu. Ye la pedanía más alloñada del nucleu principal. A poca distancia atopábase instalada una subestación llétrica, que aprovechaba l'agua del banzáu de Arroyo Frío. Esta pedanía tien festividá'l día de Santiago Apóstol, el 25 de xunetu.

- Cortixu del Cura: tien 10 habitantes censaos. Les fiestes son el 15 de mayu, festividá de San Isidro.

- El Laminador: tien 22 habitantes censaos (distribuyíos en dellos nucleos de población). Enfrente d'esta pedanía podemos atopar les mines de calamina, que yeren esenciales pa producir el bronce y el latón. Xusto al llau atópense les antigües viviendes y fábriques de los obreros d'aquella dómina.

- Llugar Nuevu: esta pedanía cuenta con 33 habitantes censaos. Cerca d'ella atopa'l CEA La Devesa, un centru d'educación ambiental pa enseñar la flora y la fauna del territoriu.

- La Devesa: tien 15 habitantes censaos. Ta a mediu camín ente Riópar y Cortixu del Búho.

- El Gollizo: tien 15 habitantes censaos y ta a 1051 msnm. Asitiada al norte de Riópar, de camín a la paraxa natural conocíu como Fonte Grande.

- Petón: tien 13 habitantes censaos y ta asitiada a mediu camín ente Riópar y El Laminador.

- El Noguerón: tien 25 habitantes censaos y atópase a los pies de Riópar Viejo.

- El Villar: tien 5 habitantes censaos y atópase ente la pedanía de Riópar Viejo y la llocalidá de Riópar.

- El Carrizal: tien 16 habitantes censaos y queda a 1 km de Riópar Viejo, en direición sureste.

- Cases de les Tables: tien 6 habitantes censaos y ta asitiada un pocu más embaxo d'El Carrizal, xunto a la carretera CM-412.

- Cortixu del Búho: tien 5 habitantes censaos y ta asitiada al oeste de Riópar.

- Miraflores: nun tien habitantes censaos y ta asitiada al oeste del Cortixu del Búho.

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Riópar.