Kanatu de Siberia

Kanatu de Siberia (de 1490 a 1598)
estáu desapaecíu
Alministración
Capital	Qashliq (es) Chimgi-Tura (en)
Forma de gobiernu	kanatu
Llingües oficiales	tártaro antiguo (es)
Xeografía

El Kanato de Siberia foi un kanato túrquico na darréu Siberia rusa. El Kanato tenía una población d'etnies diverses (tártaros siberianos, janty, mansi, nenets y selkup).

El Kanato de Siberia foi fundáu nel sieglu XV, tres l'esbarrumbamientu del Imperiu de la Horda d'Oru de la casa de los Jochi. La capital orixinal de los kanes foi Chimguí-Turá (l'actual Tiumén. El so territoriu tomaba del ríu Yeniséi a los Urales, y dende l'océanu Árticu a les estepes meridionales bañaes pol ríu Irtysh y l'Ishim.

La hestoria del kanato empieza col asentamientu de tribus turcomanes kirguisas sol lideralgu del kan Inal nes zones orientales de lo que depués sería'l kanato. Siberia pasaría a dominiu del clan Jochi, y al traviés d'ellos a la Horda d'Oru.

Shiban Kan, hermanu de Batu Kan, foi'l primeru, nos años 40 del sieglu XIII en controlar esti territoriu dientro del Imperiu de la Horda d'Oru. Nesta parte del imperiu'l poder tresferir de padre a fíu, de cuenta que col ocaso de la Horda, los desdendientes de Shaybán y d'otru llugarteniente de Gengis Kan, el kan On, atopar al mandu d'un kanato independiente.

El primer kan foi Taibuga, descendiente del kan On (muertu hacia 1450), que nun yera de la casa de Borjigin, la cla de Gengis Kan. Foi asocedíu pol so fíu Joja o Hoca, y ésti de la mesma pol so fíu Mar. La base del so comerciu yera la esportación de pieles escontra toa'l Asia Central

El dominiu taibúguida sobre la rexón ente'l ríu Tobol y el cursu mediu del Irtysh nun taba ensin disputa. Los shaybánidas, descendientes de Jochi, reclamaben frecuentemente l'área como de la so propiedá. Ibak Kan, un miembru de la caña más nueva de la casa shaybánida, esanició a Mar y punxo sitiu a Chimgi-Tura. El nietu de Mar, Muhammad, ganó dende los territorios orientales cerca del Irtysh a Ibak en batalla en 1493, colo que restauró la dinastía Taibúguida. Muhammad movió la capitalidad a Kashlyk (en:Qashliq) (tamién llamada Iskar o Sibir), a veres del Irtysh.

La conquista rusa de Kazán, en 1552, forzó a Yadigar, kan taibúguida de Siberia, a buscar rellaciones amistoses con Moscú. Unvia en 1555 emisarios a la nueva potencia pidiendo proteición, yá que otra manera l'enfrentamientu yera inevitable. Tamién tenía de tarrecer les invasiones periódiques de los pueblos túrquicos, kazaquistaníns y kirguises. Esti kan sería depuestu pol nietu de Ibak, Kuchum, tres dellos años de lluches (1556-1563). En 1571, negar a pagar tributu a Rusia, aliándose col Kanato de Crimea.

Kuchum intentó acometer delles reformes, como convertir a los tártaros siberianos, principalmente chamanistas, al islam. Asina-y pide al kan de Bujará, Abdullah, qu'unvie relixosos musulmanes a Iskar. Con esti cambéu, que llograra imponer en masa nes ciudaes pero apenes nos ríos Irtysh y Obi, o nel Altái, empecípiase l'apertura d'escueles, enalzando la escolarización.

Artículu principal: Stróganov.

Los Stróganov, que conquistaren la zona ente'l ríu Chusovaya y los Urales, montando'l sistema de defensa y fortaleces, llegaron a la zona. Kuchum, viendo l'amenaza qu'esos preparativos consistíen pal so gobiernu, atacó a los puestos comerciales de los Stróganov na zona, lo que condució a la construcción de fortificaciones nos ríos Tahchi y Tagil, y la formación d'unidaes mercenaries compuestes por nativos de la zona y por cosacos, como la espedición del cosacu Yermak Timoféyevich contra'l kanato.

El cuerpu d'espedición rusu taba compuestu principalmente por cosacos. Los homes d'esta etnia que s'atopaben encuadraos na fuercia de los Stróganov proveníen de les tierres del cursu baxu del ríu Don, que s'autu abastecíen por aciu la rampiña a les caravanes y a les tierres cercanes al so campamentu. Derrotaos y esvalixaos a metaes del sieglu XVI analayaben dellos centenares pola estepa rusa hasta'l valle del Kumá, afluente del ríu Konda, onde se preparar la vanguardia rusa. Al mandu de ellos atopábase Yermak.

Les tropes de Yermak empezaron les sos razzias travesando los Urales pa llegar a les ciudaes principales, siguiendo'l cursu de los ríos de Siberia. Armaos con fusiles, los 5000 homes, incursionaron nel kanato en 1578, 1579, y 1580. Nesta última ocasión llegar a a la ciudá de Chimgi-Turá, l'antigua capital, onde, sorprendíu pel iviernu, monta'l so campamentu. El kan Kuchum decide entós atacar a les tropes enemigues yá que s'atopen lloñe de les fortificaciones del Kuma.

Atopar a finales de primavera de 1581, cerca del pueblu de Baba Hasar, durando la batalla cinco díes mientres los cualos los exércitos del kanato, en superioridá numbérica pero mal armáu, ye ganáu por Yermak. Kuchum intentaría en dos causes más torgar el pasu de los cosacos escontra la capital, qu'entrín y non habíen vistu baxáu los sos númberos a 550 homes, anque de manera infructuosa (magar faese con dos pieces d'artillería -nun teníen personal capacitáu pa utilizales). Grupos de janty combatieron tamién a les tropes, pero l'ausencia de coordinación col exércitu del kanato fizo que tuvieren que volver a les sos tierres d'orixe. Tres la batalla de Chuvash, Kuchum fuxe de la capital el 25 d'ochobre de 1582, y al día dempués los cosacos entren en Iskar.

Viendo que tenía bien pocos homes, Yermak solicita al zar Iván el Tarrecible el poder alministrar la rexón por cuenta del zar, pidiendo perdón polos crímenes cometíos como xefe de los cosacos nes llanures del Don. Iván IV apuerta y manda faer sonar toles campanes de Moscú pa celebrar la nueva anexón.

Les tropes de Yermak, qu'hasta esi momentu nun fueren ganaes, nun taben inda en situación de controlar el territoriu, amás de la contorna de Isker. Les tribus tártares, partidaries del soberanu depuestu empezaron a reorganizase en redol a la figura del hermanmo d'ésti, Muhammed Kul, quien empecipió una guerrilla sanguinaria contra les tropes d'ocupación, refugando l'atopase en campu abierto pero faciendo incursiones continues na ciudá controlada polos cosacos. Tal situación caltener hasta qu'un tártaru deseosu de prestar a Yermak reveló-y el llugar onde s'escondía Muhammed Kul, dexando la so captura y infligiendo un fuerte golpe a la resistencia.

Dempués de tales acontecimientos, el kan Kuchum foi abandonáu por munches tribus bárbares, sofitando nel so llugar a Bekbulat, sobrín de Yadigar. Los dos facciones empecipiaron una cruenta llucha ente elles, dexando a los cosacos caltener les sos propies posiciones hasta la llegada de refuerzos rusos en payares de 1583.

A pesar de los nuevos soldaos, les situación apuerta crítica por causa de un fuerte ataque del autoproclamado kan de Sibir Bekbulat a la ciudá de Isker, refugáu con gran dificultá poles tropes ruses. En marzu de 1584, la guerra causó fames na ciudá y epidemies ente los soldaos. N'agostu d'esi añu, Yermak, al efectuar con dellos cosacos una partida fora de la ciudá, foi asesináu poles tropes de Kuchum.

Al enterase del acontecimientu, Glújov, gobernador de Sibir nomáu pol zar, nun envalora oportunu'l caltener la ciudá de Isker, que s'atopaba defendida por un amenorgáu contingente compuestu por 150 homes ente rusos y cosacos. El 15 d'agostu decide la retirada del kanato. La capital foi reocupada poques hores dempués poles tropes de Bekbulat, empuestes pol so fíu Seyyid Ak.

Mentanto, un contingente formáu por un centenar d'homes entraba pel norte sometiendo, nel cursu altu del Irtysh a la tribu de los janty, ensin pretender inda reconquistar el kanato. Enteráu de que Isker fuera abandonada polos rusos, el zar entainar a formar un nutríu exércitu pa reconquistar la rexón, utilizando una táctica distinta. Los soldaos rusos, avanzaron hasta'l ríu Turá ensin atopar resistencia, fundando cerca de l'antigua capital del kanato, Chimki-Turá, la ciudá fortificada de Tiumén, destinada a ser una cabeza de ponte nel corazón del territoriu enemigu. En 1587, un nuevu grupu de soldaos llega a la ciudá. Equí empieza la conquista definitiva de la rexón, que se va enllargar hasta 1598 por causa de la guerrilla comandada pol vieyu kan Kuchum. Obligáu naquel añu a presentar batalla en campu abierto cerca del ríu Obi, les tropes del kanato fueron ganaes definitivamente, y el kan forzáu a retirase escontra les tierres de la Horda de Nogai (morrería hacia 1600), pasando les tierres al control del Zarato rusu.

• Kanes de Siberia
• Conquista rusa de Siberia
• Llista d'estaos ya imperios Túrquicos
• Historia de Siberia

• Forsyth, James. A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581-1990. Cambridge University Press, 1992. ISBN 0-521-40311-1
• http://www.ozturkler.com/data_english/0003/0003_10_11.htm
• (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• http://timelines.ws/countries/SIBERIA.HTML Archiváu 2017-06-30 en Wayback Machine
• Tártaros de Siberia
• Sufismo na Rusia de güei
• Yermak
• Conqusita rusa 1580-1760 Archiváu 2020-06-01 en Wayback Machine
• Mapes de Siberia
• Notes sobre l'exércitu rusu del sieglu XVII (1632-98)
• Humanos antiguos
• Los Mansi
• Moscovia
• Sahanjar Soder