Dinastía Kayar

Dinastía Kayar (de 1785 a 12 avientu 1925) Dinastía Pahlaví →
dinastía
Alministración
Xeografía

La dinastía kayar (tamién escritu Qajar, Qadjar o Qājār; en persa: سلسله قاجاریه o دودمان قاجار ) ye una familia real d'Irán, d'orixe turcu, que gobernó Persia (Irán) dende 1785 hasta 1925. La familia Qajar tomó'l control total d'Irán en 1794, al deponer a Lutf Ali Khan Zand, el postreru sah (emperador o rei) de la dinastía Zand. Restauraron la soberanía persa sobre los antiguos territorios iraninos de Xeorxa y el Cáucasu. En 1796 Aga Muhammad Kan foi coronáu formalmente sah.^[1] Sustituyó-y la dinastía Pahlaví en 1925.

Kayar (tamién escritu Qajar, Qadjar o Qājār; en persa: سلسله قاجاریه o دودمان قاجار ) ye'l términu comúnmente usáu pa nomar a Irán (daquella conocíu como Persia) mientres el reináu de la familia real kayar,^[2] que rixó'l país dende 1794 hasta 1925.

Los gobernantes Kayar yeren miembros del cla Quvanlu de los Kayar, orixinalmente miembros de la caña oghuz de los más amplios pueblos turcos.^[3][4][5] Los Kayar asitiar mientres el periodu mongol pela redolada d'Armenia y taben ente los siete tribus qizilbash que sofitaron a los safávidas.^[6] Los safávidas abandonaron Arran (na moderna República d'Azerbaixán) a los kanes locales turcohablantes;^[7] en 1554, Ganyá gobernar Shahverdi Soltan Ziyadoglu Kayar, que la so familia pasó a apoderar Karabakh, nel Arran meridional.^[8]

Los Kayar llevaron a cabu una serie de misiones diplomátiques y gubernamentales ente los sieglos xvi y xvii pa los safávidas. El sah Abbás I asítiase en toa Persia. Munchos d'ellos tamién s'instalaron en Astarabad (el modernu Gorgán, n'Irán) cerca de la esquina sureste del mar Caspiu;^[4] foi esta caña de los Kayar la que s'alzó col poder nel país. L'antecesor inmediatu de los Kayar, el sah Qoli Kan Kayar Qovanlu de los Qovanlus de Ganyá, casóse con una muyer de los Kayar Qovanlu d'Astarabad. El so fíu, Fath Alí Kan Kayar, nacíu alredor de 1685-1693, foi un renombráu xefe militar mientres el reináu de los sahs safávidas Husáyn y Tahmasp II. Foi asesináu por orde de Tahmasp Qoli Kan Afshar (Nadir Sah) en 1726. El fíu de Fath Alí Kan, Muhammad Hasán Kan Kayar (1722-1758), foi asesináu de la mesma por orde de Karim Kan Zand, y foi'l padre d'Aga Muhammad Kan y Huséin Qoli Kan (Jahansouz Sah) Kayar (padre de «Baba Kan», el futuru Fath Alí Sah Kayar).

Nos cientu ventiséis años trescurríos ente'l principiu de la decadencia del Estáu safávida y la puxanza de Nasereddín Shah, los Kayar pasaron de ser una tribu de pastores guerreros con places fuertes nel norte de Persia a fundar una dinastía qu'ostentaba tolos símbolos de les monarquíes perses islámiques.^[2]

Como cuasi toles dinastíes que rixeron Persia dende'l sieglu xi, los Kayar tomaron el poder col sofitu de fuercies tribales turques, pero na Alministración emplegaben a perses educaos.^[9] En 1779, dempués de la muerte de Muhammed Karim Kan Zand, de la dinastía Zand que gobernaba Persia meridional, Aga Muhammad Kan, caudiellu de la tribu de Kayar, decidió reunificar Irán. Aga Muhammad Kan foi capáu na so niñez polos enemigos del so padre y foi unu de los reis más crueles, inclusive pa los usos del sieglu xviii iranín.^[4] Na llucha pol poder, afaró ciudaes, aniquiló poblaciones enteres y, nun actu de crueldá singular, cegó a unos venti mil homes na ciudá de Kermán solamente porque'l populacho local prefirió defender la ciudá del so cercu a apurri-y la.^[4]

Los exércitos kayar taben compuestos d'una pequeña escolta de turcomanos y esclavos xeorxanos.^[10] Pal añu 1794, Aga Muhammad Kan esaniciara a tolos sos rivales, incluyíu Lotf Alí Kan, el postreru de la dinastía Zand, y restableciera el control iranín sobre los territorios n'El Cáucasu. En 1796 estableció la so capital en Teḥrán, una villa cerca de les ruines de l'antigua ciudá de Ray; esi añu foi formalmente coronáu sah. Aga Muhammad foi asesináu en 1797 en Susa, la capital del kanato de Karabakh, y asocedió-y el so sobrín, Fath Alí Sah Kayar, quien reorganizó l'Estáu Kayar.

Dende empiezos del sieglu XIX, Persia empezó a sufrir presiones per parte de Rusia y Gran Bretaña, nel marcu de lo que se llamó «El Gran Xuegu». L'interés de los británicos per Persia deber a la necesidá de protexer les rutes comerciales escontra'l Indo, ente que el de los rusos taba na espansión escontra'l golfu Pérsicu.

En 1807 roblóse'l Tratáu de Finckenstein con Francia, que los sos efeutos anuló'l de Tilsit con Rusia. Tamién se robló un tratáu con Gran Bretaña que prohibía'l pasu de tropes estranxeres per Persia en direición a la India. En 1803, so Fath Alí Sah, los Kayar entamaron la llucha contra l'Imperiu rusu, no que se conoz como la guerra rusu-persa de 1804-1813, esmolecíos pola espansión de Rusia escontra'l Cáucasu, que yera un dominiu iranín, anque dalgunos de los kanatos del Cáucasu yeren consideraos aquel día independientes o semiindependientes;^{[nota 1]} nesti periodu socedieron les mayores intromisiones militares y económiques nos intereses iraninos de la toa dómina colonial. L'exércitu kayar sufrió una gran derrota militar na guerra, y polo dispuesto nel Tratáu de Gulistán en 1813, Irán reconoció l'anexón rusa de Xeorxa y de la mayor parte de la rexón del Cáucasu y dio derechos esclusivos de navegación pol mar Caspiu. La intervención afganistana en Jorasán provocó una guerra que terminó cola ocupación temporal persa de Herat en 1813. Una posterior guerra con Turquía tuvo poques consecuencies pa dambos bandos.

La segunda guerra rusu-persa (1826-1828) acabó inclusive más desastrosamente pal Irán kayar: cola ocupación temporal de Tabriz polos rusos. Por aciu el Tratáu de Turkmenchay (1828), Irán reconoció la soberanía rusa sobre tou la Transcaucasia, la rexón al norte del ríu Ares, entendiendo Armenia y Azerbaixán, y dio privilexos de extraterritorialidad a los súbditos rusos. Poro, dempués de les guerres rusu-perses, el Tratáu de Gulistán (1812) y el de Turkmanchay (1828) dieron por resultancia que Persia perdiera tolos sos territorios del Cáucasu al norte del ríu Ares. A lo llargo del sieglu, Rusia obligó a los Kayares a abandonar tamién tolos sos territorios nel Asia central.

El reináu de Fath Alí Sah vio amontaos los contactos diplomáticos con Occidente y l'empiezu d'intenses rivalidaes diplomátiques europees sobre Irán. En 1834 asocedió-y el so nietu Muhammad Sah (nacíu Muhammad Mirza), quien cayó so la influencia rusa y fixo dos intentos infructuosos pa recuperar Herat. El sah Muhammad ocupó la islla d'Ashuradeh en 1840 y, en 1847, robló'l Tratáu de Erzurum con Turquía p'afitar les fronteres. Cuando Muhammad Sah morrió en 1848, la socesión pasó al so fíu Nasereddín, que resultó ser el soberanu más capaz y esitosu de la dinastía.

Mientres el reináu de Nasereddín Shah introducir en Persia la ciencia occidental, la so teunoloxía y los sos métodos educativos y empezó la modernización del país. Asina, en 1851 el país enllazóse telegráficamente con Europa y la India.

Mirza Taghi Jan Amir Kabir foi'l conseyeru y axente de policía del nuevu príncipe Nasereddín. Al morrer Muhammad Sah en 1848, Mirza Taqi foi llargamente responsable d'asegurar la socesión a la corona del nuevu príncipe. Cuando Nasereddín asocedió-y nel tronu, Amir Nezam foi premiáu cola posición de primer ministru y el títulu de Amir Kabir, el Gran Gobernante.

Naquella dómina, Persia taba cuasi en bancarrota, el gobiernu central yera débil y les provincies yeren práuticamente autónomes. Mientres los siguientes dos años y mediu Amir Kabir empecipió importantes reformes en cuasi tolos sectores de la sociedá. Reformó'l sistema fiscal, reforzó'l control central sobre l'alministración, potenció'l comerciu y la industria y amenorgó la influencia de los clérigos chiitas y de les potencies estranxeres. El gastu gubernamental foi cortáu y estremóse ente fondos públicos y privaos. Los preseos de l'alministración central fueron revisaos y Amir Kabir asumió la responsabilidá pa toles rexones de la burocracia. La interferencia estranxera nos asuntos interiores de Persia foi acutada y animóse el comerciu estranxeru. Entamáronse obres públiques como'l bazar en Teḥrán. Amir Kabir promulgó un edictu prohibiendo la escritura afatao y escesivo formalmente en documentos gubernamentales; l'empiezu del estilu en prosa modernu data d'esta dómina.

Unu de los grandes llogros de Amir Kabir foi la construcción del Dar ol Fonún (Politéunicu de Teḥrán, en 1851), la primer institución d'enseñanza cimera en Persia. Dar-ol-Fonún foi creada pa formar a un nuevu cuadru d'alministradores y familiarizalos coles téuniques occidentales. Amir Kabir ordenó que se construyera la escuela na llende de la ciudá, de manera que pudiera estendese no que fixera falta. Contrató a instructores franceses y rusos, según perses pa enseñar temes tan distintes como Llingua, Medicina, Derechu, Xeografía, Hestoria, Economía ya Inxeniería. Desafortunadamente, Amir Kabir nun vivió lo suficiente pa ver acabáu'l so gran monumentu, pero entá permanez en Teḥrán como un signu de les idees del gran home pal futuru del so país.

A estes reformes opunxéronse dellos notables que quedaron escluyíos del gobiernu. Consideraben a Amir Kabir como un advenedizu social y una amenaza a los sos intereses, y formaron una coalición contra él, na que tuvo activa reinar madre, quien convenció al nuevu sah de que Amir Kabir quería usurpar el tronu. N'ochobre de 1851 el sah deponer y lo exilió a Kashan, onde foi asesináu por orde del sah. Al traviés del so matrimoniu con Ezzat od-Doleh, Amir Kabir fuera cuñáu del sah.

Nasereddín Shah intentó esplotar la mutua rocea ente la Gran Bretaña y Rusia pa caltener la independencia de Persia, pero la interferencia estranxera y la invasión amontar sol so gobiernu. Contraxo préstamos estranxeros pa financiar viaxes caros a Europa, que fueron les primeres visites d'un soberanu iranín a Occidente. Estos viaxes yeren parte d'una estratexa p'asitiar a Persia nel mapa como un Estáu independiente, antiguu pero civilizáu.^{[ensin referencies]} Anque los viaxes nesti campu fueron bastante esitosos, nun foi capaz de torgar que'l Reinu Xuníu y Rusia invadieren rexones en que la inflúi persa yera tradicional. En 1854 producióse la guerra de Aqdarband en Sarajs. En 1856, mientres la Guerra anglu-persa, el Reinu Xuníu torgó que Persia volviera afirmar el so control sobre Herat. La ciudá fuera parte de Persia na dómina safávida, pero Herat tuviera so gobiernu non persa dende mediaos del sieglu XVIII. Los británicos sofitaben la incorporación de la ciudá a Afganistán, país qu'en gran parte foi creáu pol Reinu Xuníu pa estender escontra l'este'l Estáu tapón ente los sos territorios indios y l'Imperiu Rusu n'espansión. Gran Bretaña tamién estendió'l so control sobre otres rexones del Golfu Pérsicu mientres el sieglu XIX. Esta curtia guerra con Gran Bretaña pol territoriu afganistanu terminó cola evacuación persa de Herat.

En 1871, so la influencia de Mirza Husein Kan Moshir od-Dowleh, nuevu primer ministru del sah, constituyóse un gobiernu d'estilu européu. Moshir od-Dowleh foi rápido destituyíu pol sah por cuenta de que los conservadores tarrecíen la influencia estranxera; pero'l movimientu pola reforma siguía en marcha.

Al añu siguiente, Nasereddín Shah concedió en cuenta de doscientos mil dólares el derechu esclusivu de construcción de mines, ferrocarriles, tranvíes, preses, carreteres y fábriques mientres sesenta años al barón británicu Paul Julius de Reuter; foi una midida que'l virréi de la India y secretariu d'Estáu d'Asuntos Esteriores británicu lord Curzon calificó como «la rindición más completa de tolos recursos d'un reinu a manes estranxeres que s'haya enxamás suañáu, entá menos realizáu na hestoria». Les reacciones amenaes pola concesión n'Irán y en Rusia obligaron al sah a atayala.^[12]

Pal añu 1881, Rusia completara la so conquista de lo que güei son les repúbliques de Turkmenistán y Uzbequistán, llevando la frontera de Rusia a la frontera nordeste de Persia y cortando los llazos históricos de Persia conlas ciudaes de Bukhará y Samarcanda. Los británicos, escontra quien se volvieron los perses pa compensar la influencia rusa, aconseyaron al sah abrir el país más al comerciu estranxeru, lo que fizo Nasereddín Shah en 1888, cuando abrió'l ríu Karún (Juzestán) al comerciu estranxeru y dio a Paul Reuter una concesión p'abrir el primer bancu n'Irán. Depués dio'l monopoliu del tabacu en 1890 a otra compañía británica. La presión popular y la relixosa obligaron al sah a anular tales concesiones, yá que portaben apurrir en gran midida los asuntos económicos a los británicos. A finales del sieglu XIX, munchos perses creíen que los sos gobernantes taben en delda colos intereses estranxeros. En 1882 fundó la Brigada Cosaca qu'axuntaba a rusos baxu mando persa.

El llargu reináu de Nasereddín Shah, de más de cincuenta años, y los sos viaxes a Europa, abrieron el país a nueves corrientes de pensamientu a les que yera contraria gran parte del cleru xiín. Nasereddín Shah foi asesináu 1896 por un clérigu, acontecimientu únicu nos añales de la Persia moderna, que precedió a la revolución constitucional, la primera nun país musulmán.

Cuando Nasereddín Shah Kayar foi asesináu por Mirza Reza Kermani en 1896, la corona pasó al so fíu Mozaffar-y-din, quien foi un gobernante moderáu y atentu, pero tamién pocu efeutivu. La estravagancia real y l'ausencia d'ingresos exacerbaron los problemes financieros. El sah gastó rápido dos grandes préstamos de Rusia, en parte en viaxes a Europa. L'enoxu públicu cebar na propensión del sah a faer concesiones a los europeos en cuenta de arrogantes pagos a él y los sos oficiales. La xente empezó a esixir poner frenu a l'autoridá real y l'establecimientu del gobiernu basáu nel Derechu, de la que crecía la so esmolición pola influencia estranxera, especialmente la rusa.

La revolución constitucional, debíu al descontentu popular nacíu de la inxerencia estranxera, les concesiones a los europeos, el cayente económicu y les nueves idees de llibertá, democracia y de "modernidá", españó en 1906. El fracasu del sah a la de responder a les protestes de la clase dirixente relixosa, los comerciantes y otres clases lleven en xineru de 1906 a los líderes comerciantes y relixosos, colos ayatolás Seyyed Abdollah Behbahaní y Seyyed Mohammad Tabatabaí a la cabeza, a abellugase nes mezquites en Teḥrán y fora de la capital. Cuando'l sah negó una promesa pa dexar l'establecimientu d'una "casa de xusticia", o asamblea consultiva, 10.000 persones, empuestes polos comerciantes, tomaron el santuariu en xunu nel complexu habitacional de la llegación británica en Teḥrán. N'agostu'l sah emitió un decretu que promulgaba una constitución. N'ochobre una asamblea escoyida convieno y redactó una constitución qu'afitaba llimitaciones estrictes del poder real y una Asamblea Consultiva Nacional con amplios poderes pa representar al pueblu, según un gobiernu con un gabinete suxetu a la confirmación pola Asamblea. El sah robló la constitución el 30 d'avientu de 1906, pero, refugando dar tol so poder a l'Asamblea, axuntó una alvertencia que faía precisa la so firma en toles lleis por que fueren promulgaes. Morrió cinco díes dempués.

Les Lleis Fundamentales Suplementaries aprobaes en 1907 apurríen, dientro d'unes llendes, llibertá de prensa, opinión y asociación y la seguridá de vida y propiedá. La Revolución constitucional marcó'l final del periodu medieval en Persia. Sicasí, nun se realizaron les esperances d'un gobiernu constitucional.

En mayu de 1908 afayóse un xacimientu de petroleu en Mashid Suleyman, nel suroeste d'Irán. Una firma comercial británica, Concessions Syndicate, qu'operaba en nome de William Knox D'Arcy y la Burmah Oil Company de Glasgow, llogró concesiones sobre'l petroleu y construyóse un oleoductu ente Mashid Suleyman y la vera izquierda del ríu Arvand, onde se llevantó una refinería. Fundóse l'Anglu-Persian Oil Company pa esportar el petroleu iranino.

El fíu de Mozaffar-y-din Sah, Muhammad Alí Sah (reinó 1907-09), quien per parte de madre yera tamién nietu del Primer Ministru Amir Kabir, intentó cola ayuda de Rusia rescindir la constitución y abolir el gobiernu parllamentariu. Dempués de delles disputes colos miembros de l'Asamblea, en xunu de 1908 recurrió a la brigada de cosacos perses con oficiales rusos pa bombardiar l'edificiu de l'Asamblea, arrestar a la mayoría de los diputaos y cerrar l'asamblea. La resistencia al sah, sicasí, concentrar en Tabriz, Ispahán, Rasht y otros llugares. En xunetu de 1909 les fuercies constitucionales colaron dende Rasht y Ispahán hasta Teḥrán, depunxeron al sah y restablecieron la Constitución. L'ex sah se exilió en Rusia, siendo proclamáu como sah el so fíu de 11 años d'edá, Ahmad.

Anque trunfaren, les fuercies constitucionales enfrentar a series dificultaes. Los baturicios de la Revolución Constitucional y la guerra civil minaren la estabilidá y el comerciu. Amás, el depuestu sah intentó recuperar el tronu con sofitu rusu, desembarcando tropes en xunetu de 1910. La esperanza de que la Revolución Constitucional inaugurara una nueva era d'independencia de les grandes potencies acabó cuando, sol Alcuerdu anglu-rusu de 1907, Gran Bretaña y Rusia alcordaron estremase Persia n'esferes d'influencia, los británicos nel sur y este; dambes potencies seríen llibres de competir por ventayes polítiques y económiques nuna esfera neutral nel centru. Los asuntos complicáronse cuando Morgan Shuster (tamién escritu Schuster), un alministrador estauxunidense contratáu como xeneral tesoreru pol gobiernu persa pa reformar les sos finances, intentó recaldar impuestos de poderosos oficiales que yeren protexíos rusos y unviar a miembros de la xendarmería de l'ayalga, un departamentu de la policía tributaria, a la zona rusa. Cuando n'avientu de 1911 l'Asamblea refugó unánimemente l'ultimátum de Rusia qu'esixía'l despidu de Shuster, tropes ruses, yá nel país, ocuparon la capital. Pa evitar esto, el 20 d'avientu los xefes bajtiaríes y les sos tropes arrodiaron l'edificiu de l'Asamblea, forzaron l'aceptación del ultimátum rusu y cerraron l'asamblea, suspendiendo una vegada más la Constitución.

L'últimu monarca kayar, Ajmad Sah Kayar, nació'l 21 de xineru de 1898 en Tabriz y xubió al tronu a la edá de 11 años. Irán declaróse neutral mientres la Primer Guerra Mundial (1914-1918). Pero la entrada nel so territoriu de tropes turques y ruses en direiciones opuestes amenaciaba les actividaes de l'Anglu-Persian Oil Company y ante el colapsu de la Rusia zarista, Gran Bretaña mandó la misión Dunsterville, mientres la Provincia de Guilán remontábase. Esta ocupación de Persia mientres la PGM por tropes estranxeres foi un golpe del que Ajmad Sah nunca se recuperaría efeutivamente. El nuevu rei, idealista, demócrata pero débil, foi incapaz de garantizar la integridá del país y de faer que reinara l'orde.

En febreru de 1921 Reza Shah da un golpe d'Estáu cola ayuda del periodista Seyyed Ziaoddín Tabatabaí y conviértese na personalidá política prominente de Persia. Seyyed Ziaoddín foi nomáu primer ministru y robló un tratáu cola XRSS qu'atayó deldes y alcuerdos anteriores. Irán llogró'l ferrocarril de Jolfa (na frontera soviética) a Tabriz ya igualdá de derechos de navegación nel mar Caspiu en cuenta de nun dexar ataques dende Persia a la Xunión Soviética. En 1923 Ajmad Sah abandonó Persia pa dir a Europa y nun volvió enxamás. En atopándose con una gran oposición, Seyyed Zia'eddin acabó dimitiendo y sustituyólu Riza Pahlavi, el poderosu ministru de Guerra. N'ochobre de 1925 Ajmad Sah foi depuestu oficialmente pol Majlis (Asamblea consultiva nacional) so la presión de Riza Pahlavi; d'esta miente, l'asamblea declaró'l fin del gobiernu kayar. Muhammad Mossadegh foi unu de los pocos diputaos que s'atrevieron a protestar por esti actu. Ye nomáu sah Riza Pahlavi (Rezā Sāh Pahlavi), colo que s'empecipia la dinastía Pahlavi nel tronu del Pavu Real. En 1930, Ajmad Sah morrió en Neuilly-sur-Seine (Francia).

• Aga Muhammad Kan Kayar (Muhammad Khān Qājār, 1794-1797)
• Fath Alí Sah (1797-1834)
  • Adel Alí Sah (6 de payares de 1834-16 d'avientu de 1834); gobernó en Teḥrán^[13]
  • Hosséin Alí Sah (5 d'avientu de 1834-abril de 1835); gobernó en Shiraz, Fars^[14]
• Muhammad Sah Kayar (nacíu Muhammad Mirza, 8 de payares de 1834-1848); gobernó en Tabriz dende'l 8 de payares al 31 de xineru de 1835. Coronáu sah de Persia en Teḥrán el 31 de xineru de 1835.
• Nasereddín Shah Kayar (1848-1896)
• Mozaffar al-Din Sah Kayar (1896-1907)
• Muhammad Alí Sah Kayar (1907-1909)
• Ajmad Sah Kayar (1909-1925)

La familia Kayar nel exiliu ta anguaño encabezada pol descendiente más vieyu de Muhammad Alí Sah, Sultán Alí Mirza Kayar, ente que l'Herederu Presuntu al tronu kayar ye Muhammad Hasán Mirza II, nietu de Muhammad Hasán Mirza, hermanu del Sultán Ajmad Sah y herederu. Muhammad Hasán Mirza finó n'Inglaterra en 1943, proclamándose él mesmu sah nel exiliu en 1930 dempués de la muerte del so hermanu en Francia.

Güei, los descendientes de los Kayar de cutiu identifíquense a sigo mesmos como tales y celebren xuntes pa conocese socialmente al traviés de la Kadjar Family Association.^[15]

Cabeces de la Familia Imperial Kayar

El lideralgu de la Familia Imperial ye heredada pol descendiente masculín mayor de Muhammad Alí Sah.

• Sultán Ajmad Sah Kayar (1925-1930)
• Fereydún Mirza (1930-1975)
• Sultán Hamid Mirza (1975-1988)
• Sultán Mahmud Mirza (1988)
• Sultán Alí Mirza Kayar (1988-actualidá)

Herederos presuntos de la Dinastía Kayar

L'herederu presuntu ye l'herederu Kayar al tronu persa.

• Sultán Ajmad Sah Kayar (1925-1930)
• Muhammad Hasán Mirza (1930-1943)
• Fereydún Mirza (1930-1975)
• Sultán Hamid Mirza (1975-1988)
• Muhammad Hasán Mirza II (1988-actualidá)

Políticos

• Abdol Hossein Mirza Farmanfarma, primer ministru persa.
• Mass'oud Mirza Zell-y Soltan, gobernador de la provincia d'Ispahán.
• Abbas Mirza, príncipe coronáu de Fath Alí Sah y xefe militar.
• Firouz Mirza Nosrat-ed-Dowleh Farman Farmaian III, destacáu políticu y diplomáticu.

Lliteratura

• Irach Mirzá, poeta iranín.

Cultura popular

• Sarah Shahi, actriz y animadora estauxunidense; el so padre ye un Kayar iranín.

• Persia
• Historia d'Irán
• Monarquía d'Irán

• Salvat Editores S.A., Diccionarios Salvat Historia de los Países del Mundu, Salvat Editores S.A., Pg 568-570, ISBN 84-345-6650-8, 1999.
• Art Blume S.L., Sieglu 20, Art Blume S.L., Pg 61 y 185, ISBN 84-89396-443-4, 2000.
• M. Emiliani, M. Ranuzzi de' Bianchi, Y. Atzori, Nel nome di Omar. Rivoluzione, cleru y potere in Iran, Bologna, Odoya, 2008 ISBN 978-88-6288-000-8.
• Keddie, Nikki R. (1971). «The Iranian Power Structure and Social Change 1800-1969: An Overview». International Journal of Middle East Studies 2 (1):  páxs. 3-20. 

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Dinastía Kayar.
• Iranología.- Historia d'Irán
• Cronoloxía de la historia d'Irán Archiváu 2008-11-10 en Wayback Machine.
• The Qajar (Kadjar) Pages
• Qajars Dynasty Dinastía turcomana de los sahs de Persia
• Qajar Family Website
• Royal Ark-Qajar Website por Christopher Buyers
• Royal Ark-Qajar Website por Christopher Buyers
• Delles semeyes de miembros de la familia Kayar
• Esposición de diapositives de la dómina Kayar, 1781-1925: YouTube
• Mohammad-Reza Tahmasbpoor, History of Iranian Photography: Early Photography in Iran, Iranian Artists' site, Kargah