Apia

Apia
Alministración
País	Samoa
Organización territorial (es)	Tuamasaga (es)
Tipu d'entidá	ciudá
Nome oficial	Apia (en)
Nome llocal	Apia (en)
Xeografía
Coordenaes	13°50′S 171°50′W / 13.83°S 171.83°O / -13.83; -171.83
Apia Apia (Samoa)
Superficie	123.81 km²
Altitú	2 m
Demografía
Población	37 708 hab. (2006)
Porcentaxe	100% de Tuamasaga (es)
Densidá	304,56 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+13:00
Llocalidaes hermaniaes	Compton (es)

Apia ye la capital y ciudá más poblada de Samoa. Allúgase na parte central de la mariña norte de la islla Upolu, la segunda islla más grande del país. Apia ye la única ciudá de Samoa y recái dientro del distritu políticu (itūmālō) de Tuamasaga. Tamién cunta col principal puertu del país.^[1]

La ciudá atopar nel puertu natural asitiáu a la desaguada del ríu Vaisigano, nuna angosta planicie costera col monte Vaea (472 m) al sur, l'aldega de Letogo al este y una nueva zona industrializada conocida como Vaitele al oeste.^[1] L'área urbana de Apia tenía nel censu de 2011 una población de 36 735 habitantes, representando'l 19,6% de la población del país.^[2] Apia ye conocida de normal como Ciudá de Apia (City of Apia).

Apia yera orixinalmente una aldega pequeña (en 1800 la población yera de 340 habitantes), y caltuvo'l so nome hasta'l presente. L'aldega orixinal inda esiste no qu'anguaño ye la zona moderna de la capital, que creció nuna zona urbana n'espansión con munches aldegues dientro del so territoriu. Como cualesquier otra llocalidá nel país, l'aldega de Apia tien los sos propios líderes (matai) y fa'alupega (Geneaología y saludos habituales) según fa'a Samoa (la manera samoana).

La ciudá moderna foi fundada na década de 1850 y convirtióse na capital oficial del país en 1959.^[3]

El 15 y 16 de marzu de 1899 un tifón azotó Samoa y por consiguiente tamién el puertu de Apia. Nél se encotraban tres barcos de guerra de los Estaos Xuníos y trés d'Alemaña, amás del cruceru británicu Calliope. Tanto los Estaos Xuníos como Alemaña atópase en Samoa pa protexer los intereses de les sos naciones mientres les revueltes que se taben produciendo nel país. Anque se vía que la nube averábase, tolos navíos decidieron quedase yá que los habitantes locales pensaben que lo peor yá pasara. El navío británicu Calliope llogró salir del puertu y atraversar la nube, y de los seis barcos restantes, solo'l Nipsic estauxunidense y el Olga alemán llograron caltenese a flote y ser reparaos más tarde.^[4]

Samoa siempres s'opunxo al dominiu colonial européu. Mientres la dominación alemana hubo dos episodios de rebelión, y hubo dellos pidimientos d'independencia a l'alministración neozelandesa una vegada que les islles pasaren a depender de Nueva Zelanda. Pero foi na década de 1920 cuando se produció una resistencia entamada qu'empezó con dos concentraciones n'ochobre de 1926 na ciudá.^[5]

El sábadu 28 d'avientu de 1929 tuvo llugar l'incidente conocíu como «Sábadu negru» (Black Saturday). Mientres la llucha pola independencia del país frente a la soberanía de Nueva Zelanda, los samoanos entamárense nel movimientu mau. Esi día celebraba un desfile na zona mariniega de Apia pa recibir a dos líderes samoanos que tuvieren exiliaos en Nueva Zelanda. Les autoridaes neozelandeses intentaron arrestar al secretariu del movimientu mau y eso provocó'l refugu de los manifestantes y la llegada d'un mayor númberu de policías. Un sarxentu de policía disparó pa esvalixar los manifestantes, pero otros trés policías, presa la llerza, dispararon al ensame causando la muerte d'ocho samoanos: Tupua Tamasese Lealofi III, Migao, Leota Anese, Tapu, Ainoa, Faumuina de Savai'i, Ve-y y El to'ia. Les autoridaes neozelandeses consideraron que'l tráxicu sucesu fuera causáu pola reacción samoana y que l'usu de les armes fuera xustificáu, pero la visión samoana foi opuesta, qu'acusaron a los neozelandeses de disparar indiscriminadamente provocando la matanza.^[6]

Apia ta asitiada nun puertu natural nel estuariu del ríu Vaisiagano, nuna estrecha llanura costera, col monte Vaea, de 472 msnm, el llugar d'entierru del escritor Robert Louis Stevenson, direutamente escontra'l sur. Dos cordillera principales cuerren escontra'l sur en dambos llaos del ríu Vaisigano, con dos tales carreteres en caúna. La más occidental d'elles ye'l Cross Island Road, una de les poques carreteres que van de norte a sur al traviés del centru de la islla hasta la mariña sur d'Upolu.

Apia presenta un clima ecuatorial con temperatures consistentes a lo llargo del añu. La estación seca ye de xunetu a agostu cuando hai en permediu 8 mm de precipitaciones. La estación lluviosa que va de payares a marzu puede presentar fácilmente precipitaciones promedio mayores a 30 mm. La tempertatura permediu de la ciudá a lo llargo del añu ye de 26 graos Celsius.

Parámetros climáticos permediu d'Apia, Samoa
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	15	16	19	23	29	33	36	37	29	23	21	18	37
Temperatura máxima media (°C)	10	11	13	15	17	19	20	19	17	15	13	11	15
Temperatura media (°C)	5	6	8	10	12	14	15	14	12	10	8	6	10
Temperatura mínima media (°C)	0	1	3	5	7	9	10	9	7	5	3	1	5
Temperatura mínima absoluta (°C)	-28	-24	-11	-8	0	4	6	5	-1	-10	-14	-21	-28
Lluvia (mm)	53	58	63	67	72	78	82	83	76	69	61	59	821
Díes de lluvia (≥ 1 mm)	8	8	10	12	13	15	15	15	15	14	11	9	145
Hores de sol	69	76	109	134	161	173	190	188	159	123	96	70	1548
Humedá relativa (%)	59	59	61	63	66	70	72	72	68	64	63	61	64.8
Fonte: Weatherbase[7]

Apia ye parte del distritu políticu de Tuamasaga y de los distritos eleutorales de Vaimauga Oeste (Vaimauga West) y Faleata Esti (Faleata East). Nun hai una alministración urbana pa la ciudá, y a efeutos del censu per parte de la Oficina d'Estadística de Samoa (Samoa Bureau of Statistics) Apia engloba a los distritos de Vaimauga Oeste y Faleata Este. Apia ta constituyida d'unes 45 aldegues independientes ya individuales. La ciudá, en sí, ye namái un pequeñu pueblu ente les desaguaes de los ríos Vaisigano al Este y Mulivai al Oeste; delimitada poles aldegues de Vaigasano y Mulivai, qu'en xunto entienden el centru de Apia (Downtown Apia).

La Llei de l'Autoridá de Xestión de la Planificación Urbana (PUMA, poles sos sigles n'inglés) de 2004 ( modificada en 2005) foi aprobada pol Parllamentu pa un meyor plan pa la crecedera urbana de les zones edificaes de Samoa, con especial enfásis a la futura xestión urbana de Apia. La histórica crecedera desordenada de la ciudá d'una aldega a un puestu comercial colonial hasta'l gran centru financieru y de negocios del país dio llugar a importantes problemes d'infraestructura de la ciudá. Los problemes de los llenes son comunes na temporada d'agües, dáu'l baxu valle inundable sobre'l cual ta construyida la ciudá. Na aldega de Sogi, nel centru de la ciudá, esisten importantes problemes de contaminación de la mariña y de efluentes, yá que el pueblu ta asitiáu en banzaos. Les alministraciones desemeyaes ente les distintes aldegues de Apia traducióse na falta d'un enfoque llexislativu unificáu y sistematizado d'eliminación de residuos. La crecedera relativamente alto na propiedá del vehículos dio llugar a la conxestión del tráficu nes cais del centru urbanu y la necesidá de grandes proyeutos na ampliación de carreteres y xestión del tráficu. La llexislación PUMA creó l'Autoridá de Planificación de Xestión Urbana pa xestionar meyor los asuntos de planificación específicos qu'enfrenta la crecedera urbana de Apia.

Mulinu'o, l'antigua capital ceremonial, estender al oeste de la ciudá y ye onde s'atopa'l Parllamentu (Fale Fono) y l'observatoriu históricu, que agora ye la oficina de meteoroloxía.

El nome de l'antigua catedral católica de Apia yera'l de Catedral de la Inmaculada Concepción de María, pero a mediaos del 2011 l'antigua catedral foi baltada por cuenta de daños estrucuturales causaos pol terremotu de 2009, y pasóse a construyir una nueva catedral. Por cuenta de dichu terremotu, de magnitú 8,3 na escala Richter, tola población de la ciudá foi sacupada a zones más elevaes.^[8]

El puertu ye una zona qu'apocayá se punxo en valor y recuperáu, nun terrén axacente de tierres ganaes al mar atopa'l Fiame Mataafa Faumuina Mulinuu II, l'edificiu gubernamental de dellos pisos nomáu n'honor al Primer Ministru de Samoa, y el Bancu Central de Samoa. Una torre con reló alzada como monumentu a la guerra funciona como'l centru de la ciudá. Apia tien ciertu númberu d'edificios de recién construcción pero entá hai delles edificaciones espardíes pela ciudá que son de madera, que daten de la dómina colonial. La más notable ye'l palaciu de xusticia, que tien un muséu nel primer pisu. Dempués de munchos años d'abandonu, esti edificiu foi restauráu en 2004. Tamién nun área revalorizada alcuéntrase la estación principal d'ómnibus, ceca del antiguu mercáu de pexe, onde agora se vienden alcordances. El nuevu mercáu (maketi fou) alcuéntrase tierra adientro, en Fugalei, onde ta más abellugáu de los efeutos de los ciclones. L'edificiu ACC (2001) alluga la Xunta de Compensaciones por Accidentes, el Bancu Nacional de Samoa, y dellos departamentos gubernamentales. El centru comercial debaxo d'él alluga tiendes y restoranes. L'edificiu Samoatel (2004) el cual ye'l sitiu pa centru d'operaciones pa les telecomunicaciones internacionales de Samoa construyóse tierra adientro en Maluafou, de nuevu pa protexelo de los efeutos de los ciclones estacionales. L'edificiu DBS (2007) en Savalalo alluga'l Bancu de Desarrollu de Samoa y el nuevu complexu de xulgaos en Mulinuu alluga los tribunales de distritu, supremos, y de tierres y títulos (2010). L'edificiu Tui Atua Tupua Tamasese (2012) en Sogi, alluga los ministerios gubernamentales. La adición más recién al panorama urbanu de Apia ye'l centru comercial SNPF Molesi (2013), al igual que'l nuevu hospital en Motootua.

Tocantes a l'arquiteutura, esiste un amiestu d'antigües edificaciones coloniales y cases más modernes d'estilu occidental, xunto con delles tradicionales cases samoanes (fale).

L'escritor Robert Louis Stevenson pasó los sos últimos cuatro años de vida equí y ta soterráu nel Monte Vaea, qu'apodera la ciudá y la casa qu'él mesmu construyó, Vailima«», qu'agora ye un muséu na so memoria.

Na ciudá ta la única universidá del país, la Universidá Nacional de Samoa.

L'aereollinia Polyniesian Airlines tien les sos oficines centrales nel edificiu Samoa National Provident Fund en Apia,^[9] al igual que la empresa de telcomunicaciones SamoaTel. El pexe y la copra son les mayores esportaciones del país, ente que los productos fabricaos con algodón, los vehículos motorizados, la carne y el azucre les sos principales importaciones.

El puertu de Apia ye'l más grande y activu de tolos puertos de Samoa. Ellí lleguen embarques internacionales con contenedores y combustibles. Los ferries a Tokeláu y a Samoa Americana parten dende ellí.

Apia tien una bona rede viaria la cual alcuéntrase xeneralmente en bon estáu de caltenimientu. La mayoría de los caminos tán asfaltaos, y los que nun son raramente usaos. Los vehículos circulen pel llau derechu de la vía dende'l 7 de setiembre de 2009.^[10] Les llendes de velocidá son de 25 mph (40 km/h) cerca del centru de la ciudá y 35 mph (56 km/h) nel restu del país con una llende de 15 mph (24 km/h) en circunstancies especiales.

El Gobiernu de Samoa empezó la segunda fase d'una importante modernización de rutes arteriales en tola área urbana de Apia en 2012, cola ampliación gradual de les principales carreteres de la ciudá.

Samoa nun tener ferrocarril nin tranvía pero tien un gran serviciu privatizáu d'ómnibus y taxis. Ye común que les persones caminen pola contorna de la ciudá o inclusive vaigan a cuerpu hasta dellos llugares fuera de la mesma. Hai poques bicicletes y motocicletes, pero la conxestión del tráficu por cuenta de un gran aumentu na propiedá de vehículos riquió una importante modernización na infraestructura vial.^[11]

L'Aeropuertu de Fagali'i, una pequeña pista d'aterrizaxe alcontrada nel suburbiu del mesmu nome, ye utilizáu pa vuelos nacionales y vuelos internacionales a Pagu Pagu, Samoa Americana. El principal aeropuertu internacional de la ciudá, l'Aeropuertu Internacional Faleolo, alcuéntrase 40 minutos en carru al oeste de la ciudá. Les mayores aereollinies aérees del país, Polynesian Airlines y Samoa Air, sirven esti aeropuertu.

Los servicios telefónicos son eficientes con marcación local, troncal ya internacional. Tanto BlueSky SamoaTel y Digicel operen servicios de telefonía móvil, con una alta tasa de propiedá de celulares nel país. Los servicios d'Internet de banda ancha tán disponibles en dellos puntos d'accesu Wi-Fi en tola ciudá.

Los servicios internacionales d'Internet son atendíos por cable de fibra óptica gracies al America Samoa Hawaii Cable. Un cable de fibra óptica submarín qu'enllaza Samoa Americana, Samoa y Ḥawai, amás del Samoa-American Samoa Cable, qu'enllaza les distintes islles. Estos cables empezar a usar el 28 de mayu de 2009, y una de les trés estaciones terrestres del cable atópase en Apia, llamada Apia Cable Landing Station.^[12][13] Cuenta con un enllaz satelital de respaldu. Dellos provisores de servicios d'Internet ufierten servicios de banda ancha y d'accesu telefónicu. La dependencia previa de los enllaces per satélite significaba qu'había curtia interrupción del serviciu causada pol pasu del sol detrás d'un satélite, o en periodos más llargos mientres los fuertes vientos cuando les antenes tienen que ser aparcaes p'asegurales. Amás de les suscripciones de servicios privaos, múltiples cibercafés tán presentes en Apia.

Apia ye sede de numberoses instituciones educatives preescolares, primaries, secundaries y post-secundaries,^[14] incluyendo la única universidá del país, la Universidá Nacional de Samoa. Amás, la Escuela d'Agricultura de la Universidá del Pacíficu Sur tien un campus^[15] en Alafua, nes contornes de Apia.

• Universidá Nacional de Samoa
• Universidá del Pacíficu Sur
• Universidá de Medicina d'Oceanía

• Avele College, Avele
• Church College of Samoa, Pesega
• Faatuatua Christian College, Vaitele Fou
• Leififi College, Leififi
• Leulumoega-fou College, Malua
• Malua Theological College
• Maluafou College, Maluafou
• Saint Joseph's College, Alafua
• Assemblies of God Harvest Bible College, Lotopa
• Saint Mary's College, Vaimoso
• Samoa College, Vaivase Tai
• Fia Malamalama-i-Siulapa College (Escuela p'alumnos con necesidaes especiales)
• Samoa Adventist College, Lalovaea
• Robert Louis Stevenson College, Tafaigata
• Wesley College, Faleula
• Nuuausala College
• Paul Six College
• Chanel College, Moamoa

La mayoría de les aldegues tienen les sos propies escueles primaries pero les ilesies tienen la mayoría de les escueles primaries nel centru de Apia.

• Marist Brother's School, Mulivai
• Saint Mary's School, Savalalo
• Peace Chaapel School, Vaimea
• Apia Baptist School, Aai o Niue
• Seventh-day Adventist Primary School, Lalovaea

Apia foi la sede de los Xuegos del Pacíficu en per primer vegada na historia de la ciudá y del país en 1983. Los Xuegos tornaron a Apia en 2007, onde Samoa terminó terceru nel medayeru. Un ensame de 20, 000 espectadores asistieron a la cermonia de clausura que se llevó a cabu en Apia Park.

Apia foi la sede pa les calificatorias d'Oceanía pa la Copa del Mundu 2010. Asina, Apia foi'l primer llugar onde s'anotó un gol pa les clasificatorias, realizáu por Pierre Wajoka de Nueva Caledonia contra Tahití. Los partíos de clasificación empezaron el 27 d'agostu de 2007 y terminaron el 7 de setiembre de 2007. Tolos partíos xugar nel Toleafoa JS Complex Blatter, nomáu n'honor al presidente de la FIFA Sepp Blatter.^[16]

La ciudá tamién foi la sede de les calificatorias pa la Copa del Mundu de Yudu Olímpicu 2010 en payares del mesmu añu. La competencia vio judoka de Canadá, Australia, Nueva Zelanda y los EE.XX. participar.^[17]

Apia foi sede del tornéu de la División de 2012 ICC Cricket World Lliga Ocho nel Faleata Oval de, que consta de cuatro campos de cricket. Les seleiciones nacionales de Samoa, Bélxica, Xapón, Surinam, Ghana, Bután, Noruega y Vanuatu participaron. Yera la primer vegada qu'un tornéu foi oficialmente sancionáu pol Conseyu Internacional de Cricket que se celebrara na rexón.^[18]

• Compton, California, Estaos Xuníos (2010)^[19]

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Apia.
• Apia